ئەسما فەتحی

 

قاهیرە – بە درێژایی ئەمساڵ، ڕێکخراوە فێمینیست و گەشەپێدانەکان بەردەوام بوون لە ڕۆڵی فرەلایەنە، لە هۆشیارکردنەوە تا پێشکەشکردنی پشتیوانی یاسایی و کۆمەڵایەتی، هەروەها چاودێریکردن و بەڵگەنامەکردن و بەرهەمهێنانی زانیاری.

 

ئەم ڕۆڵانە لە ژێر ڕۆشنایی کۆبوونەوەی قەیرانە ئابوورییەکان و فراوانبوونی کەلێنی نێوان دەقە یاساییەکان و جێبەجێکردنی ڕاستەقینەیان لەسەر زەوی، دوو هێندەی تر بەپەلەتر بوون، سەرەڕای ئەو دەستکەوتانەی کە بەدەست هاتوون، بەتایبەتی لە یاسادانان و هۆشیاری کۆمەڵایەتیدا، ڕێگای بەرو پێشەوە ئاسان نەبووە.

 

گروپە فێمینیستەکان ڕووبەڕووی ئاستەنگی کارگێڕی و یاسادانان و هەڵمەتی چەواشەکاری و سنووردارکردنی چالاکیی گشتی بوونەتەوە، ئەمەش پرسیاری بنەڕەتی سەبارەت بە پەیوەندی نێوان حکومەت و کۆمەڵگەی مەدەنی و سنووری کارکردنی لەبەردەستی چالاکوانانی مافی مرۆڤ وروژاند.

 

لەم ڕاپۆرتەدا ئاژانسەکەمان لە ڕێگەی دەنگی سێ ژنی دیار لە بزووتنەوەی فێمینیستدا پێداچوونەوە بە دەستکەوتەکانی ساڵی ڕابردوو دەکەن کە هەریەکەیان دیدێکی جیاوازیان هەیە، بەڵام هەموویان لەسەر یەک پرسیار کۆدەبنەوە: ڕێکخراوەکانی ژنان لە ساڵی ڕابردوودا چییان بەدەستهێنا؟ وە لە ساڵی ٢٠٢٦ بەرەو کوێ دەڕۆن؟

 

"هۆشیاری مافەکانی ژنان... گۆڕانکارییەک لە دەرەوەی دروشمەکان"

باسکردنی هۆشیاری ژنان لە مافەکانیان، چیتر خۆشگوزەرانیەکی تیۆری یان دروشمێکی دووبارەبووەوە نییە لە ئەدەبیاتی فێمینیستدا، لە ماوەی ساڵی ڕابردوودا ڕاستیەکانی ڕۆژانە، لە ناڕەزایەتی دەربڕین و توندوتیژیەوە تا ناکۆکی لە ناو شوێنەکانی کاردا، تاقیکردنەوەیەکی ڕاستەقینەیان خستۆتە ڕوو کە تا چەند ئەم هۆشیارییە ژیانی ژنانی گرتۆتەوە و توانای وەرگێڕانی بۆ کردەی پراکتیکی نەک تەنها زانستی تیۆری.

 

سەحەر شەعبان، بەڕێوەبەری دامەزراوەی میسری کیان بۆ گەشەپێدان و خولیپەروەردەی، پێی وایە ڕێکخراوەکانی ژنان سەرکەوتوو بوون لە فراوانکردنی دەستڕاگەیشتنەکانیان، بەتایبەتی لە شارەکاندا، لە ڕێگەی بەرنامەکانی گرنگیدان بە مافە ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان، ئەم فراوانبوونە جوگرافی و کۆمەڵایەتییە بە مەرجێکی بنەڕەتی بۆ هەر گۆڕانکارییەکی ڕاستەقینە دەزانێت.

 

ڕوونیشیکردەوە، ڕێکخراوەکانی ژنان لە چەندین بەرەدا کاردەکەن، لە تێکەڵکردنی ژنان بە ئابووری نافەرمیەوە تا دەگاتە گەشەپێدانی کۆمەڵگە، بە گرنگیدانێکی تایبەت بە بێبەشترین بوارەکان، سەرەڕای ئەوەی ئەم هەوڵانە ڕووبەڕووی ئاستەنگی کولتووری و کۆمەڵایەتی دەبنەوە.

 

گرنگییەکی زۆر بە ڕۆڵی ژنانی پەرلەمانتار دەدات لە وەرگێڕانی ئەم بزووتنەوەیە بۆ سیاسەتی گشتی فراوانتر کە تەنها لە هەموارکردنەوەی دەقە یاساییەکان تێدەپەڕێت.

 

سەحەر شەعبان، بیرۆکراسی بە تایبەتی ڕێکارەکانی وەزارەتی هاوپشتی کۆمەڵایەتی لە پێشەنگی ئەو ئاڵەنگاریانەی کە ڕووبەڕووی ڕێکخراوەکانی ژنان دەبێتەوە دادەنێت، ئاماژە بە ڕێگریکردن لە پڕۆژەکانی گەشەپێدانی ناسیاسی و لەدەستدانی دەرفەتی ڕاستەقینە بەهۆی دواکەوتنی پەسەندکردنەکان دەکات، کە بووەتە قەیرانێکی ڕاستەقینە لەسەر زەوی.

 

داوای داڕشتنەوەی پەیوەندی نێوان حکومەت و کۆمەڵگەی مەدەنی دەکات لەسەر بنەمای هاوبەشی، پشتیوانیکردن لە ڕێکخراوەکانی ژنان بە وەبەرهێنانی ڕاستەوخۆ لە گەشەپێدان دادەنرێت، کە دەبێتە هۆی باشترکردنی ژیانی ژنان و کاری گەشەپێدان کاریگەرتر دەکات.

"هەڵمەتەکانی چەواشەکاری ڕێکخراوەکانی ژنان دەکەنە ئامانج"

مەروە حەمدی، سکرتێری گشتیی سەندیکای سەربەخۆ لە کۆمپانیای پەتوەندی میسر، هۆکاری ئەم گۆڕانکارییەی گەڕاندەوە بۆ گۆڕانی کاردانەوەکان بەرامبەر بە توندوتیژی، جەختی لەوە کردەوە، کە ژنان کەمتر لێبوردەبوون بەرامبەر بە بێڕێزیکردن و زیاتر ئاگاداری ڕاستی توندوتیژی و دەرئەنجامەکانی بوون، بە بەراورد بە ساڵانی پێشوو کە بێدەنگی نۆرم بوو.

 

وتی:یاسای کار ژمارە ١٤ی ساڵی ٢٠٢٥ی بە هەنگاوێکی بەرچاو پێناسە کرد، بەتایبەتی لە تاوانبارکردنی توندوتیژی و هەراسانکردن لە شوێنی کاردا، بەڵام هۆشداریدا لەوەی ترس لە ڕاپۆرتکردن و دەربازبوون لە کارگێڕی یاساکە بێکاریگەر دەکات.

 

هەروەها باسی لە هەڵمەتەکانی چەواشەکاری کرد کە ڕێکخراوەکانی ژنان دەکەنە ئامانج، چەشنە نەرێنییەکان بەردەوام دەکەن و کاری مافی مرۆڤ وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر کۆمەڵگە نیشان دەدەن، ئەمەی بە بەربەستێکی ڕاستەقینە لە بەردەم چالاکی گشتی و بەبازاڕکردن بە تایبەتی زانی.

 

لەگەڵ نزیکبوونەوەی ساڵی نوێ، زمانی چاوەڕوانییە بەرزەکان بەرەو پاشەکشە دەڕوات و هەڵسەنگاندنێکی ڕاستیتر بۆ دۆخەکە جێگەی دەگرێتەوە، ئاڵەنگاریەکە چیتر دەستپێشخەری نوێ نییە، بەڵکو پاراستنی ئەوەی بەدەست هاتووە و ڕێگریکردنە لە داڕمانی هەوڵەکانی پێشوو.

 

مەروە حەمدی دیدێکی وریانەی بۆ ساڵی ٢٠٢٦ پێشکەش کرد و جەختی لەوە کردەوە، کە کارەکان بە کەمترین سەرچاوە بەردەوام دەبن، بە لەبەرچاوگرتنی نەبوونی نیشاندەری ڕوون بۆ باشتربوونی کەشوهەوای گشتی، بە بۆچوونی خۆی.

ڤیڤیان مەجدی، جێگری بەڕێوەبەری جێبەجێکاری ئینستیتیوتی دەفتەر ئەحوال، لە ڕوانگەی داتاکانەوە سەیری ئەم گۆڕانکارییەی کرد و ئاماژەی بەوەدا، کە بڵاوکردنەوەی ژمارەی ورد لەسەر توندوتیژی و کار یارمەتیدەر بووە بۆ شکاندنی نکۆڵی کۆمەڵایەتی و گفتوگۆکەشی بۆ ئاستێکی ڕاستەقینەتر گۆڕیوە.

 

ڤیڤیان مەجدی ئاماژەی بەوەدا، کە داتاکان کەلێنێکی ڕوونیان لە نێوان دەقە یاساییەکان و ڕاستی پراکتیکیدا ئاشکرا کردووە، جەختی لەوە کردەوە، کە چاودێری و هەڵسەنگاندنی بەردەوام بۆ گۆڕینی یاساکان بۆ ئامرازەکانی پاراستن، نەک تەنها دەستکەوتی ئاماژەدار.

 

"دادپەروەری کۆمەڵایەتی... پێشکەوتنی خاو لە بەرامبەر ڕاستیەکی ئاڵۆزدا"

لە کایەی دادپەروەری کۆمەڵایەتیدا پێشکەوتن کەمتر ڕوون و خاوتر دەردەکەوێت، پڕۆژەکانی گەشەپێدان تەنها بە ژمارەی سودمەندان ناپێورێت، بەڵکو بە توانای هەڵوەشاندنەوەی شێوازە قووڵە ڕەگداکوتاوەکانی هەژاری و پەراوێزخستن دەپێورێت، ئەمەش وا دەکات ئەنجامەکانیان کەمتر دەستبەجێ و ئاڵۆزتر بن.

 

ڤیڤیان مەجدی ئاماژەی بەوەدا، کە چاودێریکردن و داتاکان بۆشایی توندیان لە بوارەکانی وەک مافی ژنانی گوندنشین و دامەزراندنێکی نافەرمیدا ئاشکرا کردووە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە پێشکەوتنی یاسایی لەم بوارانەدا لە ئەنجامی فشاری درێژخایەن و کۆبووەوە بووە.

 

مپێی وایە مامەڵەکردن لەگەڵ کۆمەڵگەی مەدەنی لە چاویلکەی چاودێریکردنەوە، نەک هاوبەشی توانای بەردەوامبوونی و بەدەستهێنانی کاریگەری درێژخایەن سنووردار دەکات.

 

هەرچەندە ساڵی ڕابردوو پێکهاتەکانی بەرچاوی یاسایی بەخۆیەوە بینی، بەڵام چیتر گفتوگۆکە لەسەر دەرکردنی یاساکان نییە، بەڵکو لەسەر توانای ئەوانە بۆ پاراستنی کاریگەرانەی ژنانە، یاسادانان هەرچەندە پێشکەوتوو بێت، بەڵام لە کاتی جێبەجێکردنی سەرەتاییدا وەک تاقیکردنەوەیەکی کراوە دەمێنێتەوە، بە تایبەت لە ژینگەکانی کارکردندا کە هێشتا لەگەڵ سنووری لێپرسینەوەدا دەجەنگن.

 

ڤیڤیان مەجدی جەختی لە گرنگی تۆڕی نێوان دامەزراوەکان کردەوە وەک ڕێبازێکی بنەڕەتی بۆ بەردەوامیی، هۆشداریدا لە دووبارەبوونەوەی دەستپێشخەرییە کاتیەکان کە لە کۆتاییدا شکست دەهێنن لە کاریگەرییەکی بەردەوام.

"کاتێک بەربەستەکان دەبنە نۆرم"

ئەستەمە باس لە دەستکەوتەکانی ساڵی ڕابردوو بکرێت بەبێ ئەوەی چارەسەری ئەو ئاستەنگانە بکرێت کە بوونەتە بەشێک لە کاری ڕۆژانەی ڕێکخراوە فێمینیستەکان، لە نێوان بیرۆکراسی بەڕێوەبردندا، و سنووردارکردنی چالاکی گشتی و هەڵمەتەکانی ناوزڕاندنی میدیا، ئەم ڕێکخراوانە لە شوێنێکدا کاردەکەن کە ساڵ لە دوای ساڵ بچووک دەبێتەوە.

 

شایانی باسە کە ساڵی ڕابردوو لەگەڵ هەموو ئاڵەنگاریەکانیدا، خۆڕاگری و داهێنانی ڕێکخراوەکانی ئاشکرا کرد، هەروەک چۆن سنوورداربوونی بزووتنەوەکە و تێچووی بەردەوامبوونی ئاشکرا کرد، لەگەڵ چوونە ناو ساڵی ٢٠٢٦، هیوایەک دەمێنێتەوە کە ئەم هەوڵە پارچەپارچەکراوانە بگۆڕدرێن بۆ بزووتنەوەیەکی بەکۆمەڵ کە توانای ئەوەی هەبێت خۆی وەک هاوبەشێک لە داڕشتنی سیاسەتدا دووپات بکاتەوە.