لاڤە کوردە

 

ناوەندی هەواڵ - هەفتەی جیهانی شیرپێدان کە هەموو ساڵێک لە ١ تا ٧ی ئاب بەڕێوەدەچێت، هەڵمەتێکی جیهانییە کە لەلایەن هاوپەیمانی جیهانی بۆ چالاکییەکانی شیرپێدان "WABA" هەماهەنگ دەکرێت بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک و هاندانی دایکان بۆ شیرپێدانی سروشتی و بەشداری کۆمەڵگەی جیهانی بۆ پشتگیریکردن لە هەوڵەکان بۆ بەهێزکردنی ڕێوشوێنەکان بۆ پاراستن، پێشخستنی و پشتگیریکردنی مافی شیرپێدان لە سەرانسەری جیهاندا.

 

سالانە لەم هەفتەی هاندان و هۆشیارییەدا لەلایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و یونیسێف و زۆرێک لە وەزارەتەکانی تەندروستی و هاوبەشەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی پشتگیری دەکرێت، تەوەری ساڵی ٢٠٢٤ بریتییە لە "داخستنی بۆشایی: پشتگیری شیرپێدان بۆ هەمووان".

 

لە هەڵمەتەکەدا لە هەمان کاتدا ئەو ڕێگایانە پیشان دەدات کە خێزانەکان، کۆمەڵگەکان، کارمەندانی تەندروستی دەتوانن پشتگیری هەموو دایکانی شیردەر بکەن.

 

سەرمایەداری دەستی بۆ شیری دایکانیش بردووە

بەڵام لەگەڵ هەموو ئەو کردارانەی کە جیهانی سەرمایەداری گرتوویەتییە بەر بۆ پێشخستنی سیستمەکەی و کۆیلەکردنی مرۆڤ، دەستی بۆ شیری دایکانیش بردووە، بەجۆرێک لەڕێگەی بەرهەمهێنانی چەندین جۆری شیری قوتوو وایکردووە دایکان بە تایبەت ئەو دایکانەی بەهۆی سەرقاڵی کارەوە کاتێکی زۆر لە دەرەوەی ماڵەکانیان بەسەردەبەن، پەنا بۆ شیری قوتوو ببەن، هەروەها ڕیکلام کردن بۆ شیری قوتوو بەبێ سنووردار کردن هۆکارێکی سەرەکی دوورکەوتنەوە بووە لە شیرپێدانی سروشتی.

 

بێگومان زۆر داواکاری جیاواز لەسەر دایکانی سەرقاڵ هەیە، واتە ئەو ژنانەی کە ڕەنگە بیانەوێت شیر ​​بە کۆرپەکانیان بدەن هەمیشە پشتگیرییان بەدەست نەهێناوە بۆ بەردەوامبوون لەم کارە، خشتەی سەرقاڵی کارکردن، شانبەشانی ئەو تەحەدایە زۆرانەی تر کە ژنان لەم سەردەمەدا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە دەتوانێت بەو مانایە بێت کە ژنان هەمیشە هەست ناکەن کە شیرپێدانی منداڵەکەیان شتێکە کە بژاردەیەکی دەستڕاگەیشتنە بۆیان، لە بەرامبەردا هەفتەکانی شیرپێدان ئامانجیان هۆشیارییە لە دەرئەنجامەکانی تەندروستی و باشی شیرپێدان و گرنگی پشتگیریکردنی دایکان بۆ شیرپێدان بۆ ماوەی ئەو کاتەی کە دەیانەوێت.

 

شیرپێدانی سروشتی تەندروستی دایک و کۆرپە دەپارێزێت

شیرپێدان باشترین سەرچاوەی خۆراکە بۆ زۆربەی کۆرپە، دەتوانێت مەترسییەکانی هەندێک حاڵەتی تەندروستی بۆ کۆرپە و دایک کەم بکاتەوە، سوودەکانی شیرپێدان یاخود شیری دایک خۆراکێکی سروشتی بۆ کۆرپە دابین دەکات، تێکەڵەیەکی نزیکەی تەواو لە ڤیتامین و پرۆتین و چەوری هەیە، هەموو ئەو شتانەی کە کۆرپەکە پێویستی پێیەتی بۆ گەشەکردن، هەمووی بە شێوەیەک دابین کراوە کە بە ئاسانی هەرس دەکرێت، شیری دایک دژەتەنی تێدایە کە یارمەتی منداڵەکە دەدات لە بەرەنگاربوونەوەی ڤایرۆس و بەکتریا.

 

ئەو کۆرپەیانەی کە شیری دایکیان پێدەدرێت مەترسی تووشبوونیان کەم بووەتەوە لە:

-تەنگەنەفەسی و نەخۆشی توندی هەناسەدان.

-کێشی زۆر.

-جۆری یەکەمی شەکرە

-هەوکردنی توندی گوێی ناوەڕاست

-نیشانەکانی مردنی لەناکاوی کۆرپە "SIDS"

-هەوکردنی گەدە و ڕیخۆڵە، کە دەبێتە هۆی سکچوون و ڕشانەوە

- هەوکردنی ڕیخۆڵەی نەکرۆتیزەکردن

- مردنی شانەکانی ڕیخۆڵە بۆ کۆرپەی پێشوەختە "NEC "

 

شیرپێدان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی مەترسییەکانی دایک بۆ:

-پەستانی بەرزی خوێن

-شەکرەی جۆری دووەم

- شێرپەنجەی هێلکەدان

-شێرەبەنجەی مەمك

 

ئایا منداڵ شیری پێویست وەردەگرێت؟

زۆرێک لە دایکانی شیردەر پرسیار دەکەن کە ئایا کۆرپەکانیان شیری پێویست بۆ خۆراکێکی باش وەردەگرن؟ ئەگەر کۆرپەکەت شیری دایکی پێویست وەردەگرێت، پێویستە: لە چەند ڕۆژی یەکەمی دوای منداڵبوون زیاتر لە ٧٪ی کێشی لەدایکبوونی لەدەست نەدات، بۆ ماوەی نزیکەی ١-٣ کاتژمێر لەنیوان شیرپێدانەکاندا برسی نەبێت، ڕۆژانە لانیکەم ٦ دایبی تەڕ بکات لەگەڵ میزکردنێکی زۆر کاڵ یان ڕوون لە تەمەنی ٧-١٠ڕۆژ.

 

چی بکەیت ئەگەر شیری دایک کەم بوو؟

 هەنگاوەکان بۆ هەوڵدانی زیادکردنی شیری دایک، هەندێک لە ڕێبازە باوەکان بریتین لە: تەکنیکەکانی حەوانەوە، شێلان و جووڵە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت، هەروەها پاڵەپەستۆی گەرم، خواردنەوەی زیاتری ئاو، گۆڕینی ڕێگری لە دووگیانی، بەکارهێنانی پەمپ بۆ ئەوەی دڵنیا بیت کە بەرهەمهێنانەکەت بەردەوام دەبێت، وەرگرتنی پشتگیری، فشاری دەروونیت کەم بکەرەوە و هۆکارەکانی تر کە کاریگەرییان لەسەر بەرهەمهێنانی شیر هەیە ئاسان بکە، ئەمە ڕەنگە بە مانای وەرگرتنی یارمەتی زیاتر بێت لە دەوروبەری ماڵەوە لە ئەندامانی خێزان یان چارەسەرکردن بۆ ئەو دایک و باوکانەی کە لەگەڵ خەمۆکی دوای منداڵبووندا کێشەیان هەیە.

 

"سنووردارکردنی شیری قوتوو ڕێگەیەکی زیادکردنی شیرپێدانی سرووشتییە"

لە هەفتەی جیهانی شیرپێدان لە مانگی ئابی ئەمساڵدا، ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و یونیسێف ڕایانگەیاند، پێویستە ژینگەیەکی گونجاو بۆ دایکان بڕەخسێندرێت و پشتگیرییان بکرێت، ئەمەش بەرپرسیارێتییەکی هاوبەشە لەنێوان خێزان، کۆمەڵگە، کارمەندانی چاودێریی تەندروستی، داڕێژەرانی سیاسەت و بڕیاردەران.

 

هەروەها جەختیان لە دابینکردنی چاودێریی سیاسەتی شوێنی کار وەک دابینکردنی مۆڵەتی منداڵبوون بە مووچە لەلایەن خاوەن کارەکان، دابینکردنی پێداویستیی تەندروستیی سەرەتایی و فریاگوزاری بۆ دایکان و سنووردارکردنی بەبازاڕکردنی شیری قوتووەکان و بانگەشەکردن بۆ بەکارهێنانیان کردووەتەوە.

 

ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی ڕایگەیاند، شیرپێدانی دایک لە ١٢ ساڵی ڕابردوو بەڕێژەی ١٠٪ زیادیکردووە، هەروەها سنووردارکردنی شیری قوتوو ڕێگەیەکی زیادکردنی شیرپێدانی سرووشتییە.

 

هەروەها ڕێکخراوەکە ساڵی ڕابردوو ئاشکرایکرد، ڕێژەی شیرپێدانی دایک بە ڕێژەیەکی بەرچاو لە ١٠٪ وە بۆ ٤٨٪ لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا لە جیهان زیادیکردووە، بەڵام دان بەوەدا دەنێن کە ئەم ڕێژەیە لە ئامانجەکەیان کەمترە کە لە ٧٠٪ ی شیرپێدانە تا ساڵی ٢٠٣٠ و داوای پشتگیری زیاتری خێزان و کۆمەڵگە و شوێنی کار بۆ دایکانی شیردەر دەکەن.

 

لە باشووری کوردستانیش پزیشکان و ڕێنماییکارانی خۆراک جەخت لەسەر سنووردارکردنی ڕیکلام کردن بۆ ئەو ژمارە زۆرەی شیری قوتوو دەکەنەوە کە بەپێی یاساکانی تەندروستی جیهانی ڕێگاپێنەدراوە بەڵام هەموو داواکاری و هۆشدارییەکان وەک خۆیان ماونەتەوەو بازاڕەکان پڕبوون لە چەندین جۆری جیاوازی شیری قوتوو.