نەجوە راهم

 

جەزائیر-بەشداری ژنان لە ژیانی سیاسیدا پرسێکی بنەڕەتییە کە گوزارشت لە ئاستی گەشەسەندنی کۆمەڵگەکان و ڕێزگرتنیان لە بنەماکانی دادپەروەری و یەکسانی دەکات. لەم چوارچێوەیەدا دیدێکی سیاسی پێگەیشتوو لەناو بەشێک لە تەڤگەر و لایەنەکانی جەزائیردا سەریهەڵداوە، دیارترینیان تەڤگەری کۆمەڵگەیەکی ئاشتیخوازە، کە گرنگییەکی زۆر بە ڕۆڵی ژنان لە سیاسەتدا دەدات، لەسەر بنەمای ئاماژە ئایینی و مێژوویی و یاسایی و ڕاستییە.

 

ساڵحە قاشی ئەندامی تەڤگەری بۆ کۆمەڵگایەکی ئاشتیخواز جەختی لەوە کردەوە کە دیدگای تەڤگەرەکە لە قەناعەتێکی پتەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە چالاکیی سیاسی ژنان دیاردەیەکی نوێ نییە، بەڵکو درێژکراوەی ڕۆڵی مێژوویی ئەوانە لە هەردوو کۆمەڵگەی ئیسلامی و جەزائیردا. ئوم سەلمە لە یەکەم ژنان بوو کە بەشدارییان لە بڕیاردان کرد، ژنانی جەزائیریش ڕۆڵێکی سەرەکییان لە شۆڕشی ئاشتیخوازیدا هەبوو، بەشداریکردنیان لە قۆناغی بنیاتنانی نیشتمانیدا کردە پێویستییەک نەک بژاردەیەک.

 

لەم چوارچێوەیەدا تەڤگەری کۆمەڵگەیەکی ئاشتیخواز، هەر لە سەرەتای دامەزراندنیەوە، بنەمای پشتیوانی، بەهێزکردنی ژنانی لە ڕووی سیاسییەوە گرتەبەر و پێشەنگ بوو لە بەشداریکردنی ژنان لە یەکەم پەرلەمانی فرە پارت. لەگەڵ پەرەسەندنی ژیانی سیاسی لە جەزائیر، دوو میکانیزمی یاسایی گرنگ بۆ بەرزکردنەوەی نوێنەرایەتی ژنان سەریان هەڵدا: سیستەمی پشک و سیستەمی یەکسانی.

 

لە پشکەوە بۆ یەکسانی: گۆڕانکاری لە ئامرازەکانی بەهێزکردنی سیاسی

سیستەمی پشکەکان لە جەزائیر بەپێی یاسای ئەندامی ژمارە ١٢-٠٣ی ساڵی ٢٠١٢ پەسەندکرا، کە پشکی سەپێنراو بۆ ژنانی ناو لیستە هەڵبژاردنەکان سەپاند. ئەمەش بووە هۆی زیادبوونی بەرچاوی نوێنەرایەتی ژنان لە ئەنجومەنە هەڵبژێردراوەکاندا، بەتایبەتی لە ئەنجومەنی نیشتمانی گەل و ئەنجومەنی پارێزگاکان. لە سایەی ئەم سیستەمەدا ژنان لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٢دا زیاتر لە ١٠٥ کورسییان بەدەستهێنا، ژیانی پەرلەمانیش شاهیدی بەشدارییەکی بێ وێنە و کاریگەرانەی ژنان بوو.

 

ساڵحە قاشی ئاماژەی بەوەدا کە لە هەموارکردنە سیاسییەکانی دواتردا بەتایبەتی لەیاسای هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٢٠ دا سیستمی پشکە هەڵوەشێنرایەوە، دەڵێت، زیادەڕەوی کراوە، ڕۆڵی کۆتایی پێهاتووە، گواستنەوە بۆ قۆناغێکی نوێ لەسەر بنەمای سیستەمی یەکسانی کە ئامانجی بەدیهێنانی یەکسانی تەواوە لەنێوان ڕەگەزەکان لە بوارە جیاجیاکانی ژیان بە سیاسیشەوە بەبێ ئەوەی پێویست بکات پشکە تەرخان بکرێت.

 

جەختی کردەوە کە یەکسانی ڕەگەزی هەنگاوێکی بەرچاوە بۆ پێشەوە، بەڵام پێویستی بە چوارچێوەیەکی هەمەلایەنەی کولتووری، کۆمەڵایەتی و یاسایی هەیە بۆ ئەوەی بەرهەم بهێنێت، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی ئەو ئاڵەنگاریانەی بەردەوام پەیوەستن بە تێڕوانینە کۆنەپەرستانەکانی ژنان، بەربەستە کۆمەڵایەتییەکان، هەندێک پراکتیکی سیاسی کە لە پۆستەکانی بڕیاردان دووریان دەخاتەوە.

 

لە نێوان ئاڵەنگاری دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان

سەرەڕای چاکسازییە یاساییەکان و دەستپێشخەرییە سیاسییەکان، ژنان هێشتا ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری قووڵ دەبنەوە کە پەیوەندییان بە بیروبۆچوون و تێڕوانینەکانی کۆمەڵگەوە هەیە. ساڵحە قاشی پێی وایە یەکێک لە ئاڵەنگاریە هەرە بەرچاوەکان کە ڕێگری لە ژنان دەکات بۆ گەیشتن بە پۆستی بڕیاردان، بیروبۆچوونی پیاوسالارییە کە تا ئێستاش لەناو کایەی سیاسیدا زاڵن بەسەر زۆرێک لە پیاواندا. ژنان وەک "بوونەوەرێکی نەرم" سەیر دەکرێن کە ناشایستە بۆ کاری سیاسی یان پێشەنگایەتی ڕاستی. ئەم تێڕوانینە نەریتییە هەلی ژنان بۆ بەهێزکردنی ڕاستەقینە لاواز دەکات، لۆژیکی وەدەرنانی نەوتراو لەناو پێکهاتە پارت و دامەزراوەییەکان بەهێز دەکات.

 

جەختیشی کردەوە کە گەیشتن بە بەشداریی سیاسی هاوسەنگ بەبێ گۆڕانکاری لە بیروبۆچوونەکان و پەسەندکردنی کولتوورێکی کۆمەڵایەتی کە ژنان وەک هاوبەشی چالاک و ڕاستەقینە لە بڕیاردان سەیر بکات، نەک تەنها وەک توخمێکی نوێنەری تەواوکەر یان ڕەمزی.

 

کوالیتی نەک چەندایەتی و پێشنیاری کارای

هەندێک لە دەنگە سیاسییە ئاگادارەکان پێیان وایە کە بەهێزکردنی ژنان نابێت لە ژمارەدا بوەستێت، بەڵکو زیاتر سەرنجی لەسەر کوالیتی بەشداریکردن بێت. بۆیە بانگەواز هەیە بۆ دروستکردنی لیستی نیشتیمانی لەو ژنانەی کە دەیانەوێت خۆیان کاندید بکەن بۆ پەرلەمان، بە ئامانجی پاڵپشتیکردنی لێهاتوویی ژنان و فراوانکردنی بنکەی بەشداریکردنی کاریگەر.

 

سەرەڕای چوارچێوە یاساییە پاڵپشتییەکان، دابەزینێکی نیگەرانکەر لە ئاستی نوێنەرایەتی ژناندا هەیە، کە لە ئەنجومەنی نیشتمانیی گەلدا لە ٨% تێنەپەڕیوە، لەگەڵ ئامادەنەبوونی نزیکەی کۆی گشتی لە هەندێک لە ئەنجومەنی پارێزگاکاندا. سەرەڕای ئەمەش ژمارەیەک لایەن لە ڕێگەی بەرنامەکانی خولی پەروەردەی و پەروەردەی سیاسییەوە کە ساڵانێک دەخایەنێت، بەشداری ژنان بەرز دەکەنەوە، ئەمە جەخت لەسەر باوەڕەکەیان دەکەن کە بە پێویستی ئامادەکارییەکی دروست بۆ ژنانی پێشەنگی داهاتوو.

 

بەهێزکردنی هەمەلایەنە و پاراستنی یاسایی

بەهێزکردنی سیاسی لە پرسەکانی پاراستنی کۆمەڵایەتی و یاسایی بۆ ژنان جیا ناکرێتەوە، بە وتەی ساڵحە قاشی. بانگەوازی بەردەوام هەیە بۆ نوێکردنەوەی یاساکان، بەتایبەتی ئەوانەی پەیوەستن بە توندوتیژی دژی ژنان، توندوتیژی ئەلیکترۆنی، ڕێکخستنی ناوەڕۆکی دیجیتاڵی بۆ پاراستنی گروپە لاوازەکان، بەتایبەتی منداڵان و هەرزەکاران. هەروەها دەستخۆشی لە هەوڵە فەرمییەکان کرد، وەک دامەزراندنی سندوقی نەفەقە بۆ ژنانی جیابووەوە، داوای دەستپێشخەری زیاتری کرد بۆ پاراستنی ژنان لە داب و نەریتە بەرتەسککەرەوەکان و دەستەبەرکردنی مافەکانیان لە هەموو بوارەکاندا.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا، ساڵحا کاچی ئەندامی بزووتنەوەی کۆمەڵگەیەکی ئاشتیخواز، هۆشداریدا لە بەردەوامی پەراوێزخستنی ژنان لە ڕووی سیاسییەوە. ئەو ئاماژەی بەوەدا کە بەشداریکردنی ژنان لە ژیانی سیاسی جەزائیر لە قۆناغێکی گرینگدایە، پێویستی بە گۆڕانکاری هەیە لە ڕوانگەی چەندایەتییەوە و بەرەو بنیاتنانی ژنی پێشەنگی لێهاتوو و کاریگەر. ئاماژەی بەوەشکرد، گواستنەوە لە پشکەوە بۆ یەکسانی هەم تەحەدا و هەم دەرفەتێکە و ئەگەر بە ئیرادەی سیاسی ڕاستەقینە و ژینگەیەکی یاسایی و کۆمەڵایەتی هاندەرانە پشتگیری بکرێت، ئەوا داهاتووی ژنە سیاسەتمەدارەکان لە جەزائیر گەشاوەتر و کاریگەرتر دەبێت.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا، ساڵحە قاشی ئەندامی تەڤگەری کۆمەڵگەیەکی ئاشتیخواز، هۆشداریدا لە بەردەوامی پەراوێزخستنی ژنان لە ڕووی سیاسییەوە. بەشداریکردنی ژنان لە ژیانی سیاسی جەزائیر لە قۆناغێکی گرینگدایە، پێویستی بە گۆڕانکاری هەیە لە ڕوانگەی چەندایەتییەوە، بەرەو بنیاتنانی ژنی پێشەنگی لێهاتوو و کاریگەر، گواستنەوە لە پشکەوە بۆ یەکسانی هەم ئاڵەنگاریە و هەم هەلێکە، ئەگەر بە ئیرادەی سیاسی ڕاستەقینە و ژینگەیەکی یاسایی و کۆمەڵایەتی هاندەرانە پشتگیری بکرێت، ئەوا داهاتووی ژنە سیاسەتمەدارەکان لە جەزائیر گەشاوەتر و کاریگەرتر دەبێت.