ڕەجا خەیرات

 

مەراکش-بەشداربووان لە سیمیناری زانستی تایبەت بە نەخۆشی پارکینسۆن داوای زیادکردنی هۆشیاری لەسەر نەخۆشییەکە و نیشانەکانی کرد. داوایان کرد پاڵپشتی لە توێژینەوە زانستیەکان لەم بوارەدا بکرێت بۆ کەمکردنەوەی ئازاری نەخۆشەکان، چ ژن و پیاو، و باشترکردنی چاودێری پزیشکی و دەروونی و کۆمەڵایەتییان.

 

ڕۆژی هەینی ١١ی نیسان، کۆمەڵەی مەراکش بۆ پشتیوانی لە نەخۆشانی پارکینسۆن، سیمیناری زانستی لە ژێر ناوی "هیوا...سەرەڕای ئاڵەنگاریەکان" ڕێکخست، کە تیشکی خستەسەر ئازارەکانی نەخۆشانی پارکینسۆن لە مەراکش.

 

نەخۆشی پارکینسۆن یەکێکە لە حاڵەتەکانی مێشک کە دەبێتە هۆی کێشە لە جوڵە و تەندروستی دەروونی و خەوتن، ئەمە جگە لە حاڵەت و کێشەی تری تەندروستی. نەخۆشییەکی درێژخایەنە و پێویستی بە چارەسەری دەرمان و پاڵپشتی دەروونی و زانستی و چارەسەری فیزیایی هەیە.

 

دەستێوەردانەکانی بەشداربووانی سیمینارەکە ئاماژەیان بە خراپتربوونی دۆخەکە کرد بۆ تووشبووانی مێینەی پارکینسۆن، کە بەهۆی نیشانەکانی نەخۆشییەکە ناتوانن ڕۆڵی کۆمەڵایەتی خۆیان ئەنجام بدەن، کە جوڵە ئیفلیجیان دەکەن،ناتوانن ژیانێکی ئاسایی بەڕێوەببەن.

هەروەها گفتوگۆکان لە کاتی سیمینارەکەدا جەختیان لەسەر پێویستی گرتنەبەری ڕێبازێکی سێ لایەنە کردەوە، کە لایەنە پزیشکی، دەروونی، کۆمەڵایەتییەکانی نەخۆشەکان تێکەڵ بکات. ئەوان تیشکیان خستەسەر گرنگی ئەو پرۆگرامە ڕاهێنانەی کە لەلایەن هاوپەیمانی مەراکش بۆ نەخۆشییە دەروونییەکان دەستیپێکردووە، کە زیاتر لە ٢٠٠ خێزانی نەخۆشانی پارکینسۆنی سوودمەند بووە، بە هەردوو ڕەگەزی مێ و نێر. بەرنامەکە بەهێزیان دەکات بۆ پشتگیریکردن، یاوەری نەخۆشەکانیان لە ڕێگەی تێگەیشتنێکی ورد لە نەخۆشییەکە، نیشانەکانی، پێشکەوتنی، و چۆنیەتی بەڕێوەبردن و چارەسەرکردنی.

 

عەزیزە شنان، سەرۆکی کۆمەڵەی پارکینسۆنی مەراکش ڕایگەیاند،"ئەم کۆبوونەوەیە دەرفەتێکە بۆ هۆشیارکردنەوەی هاووڵاتیان لە نەخۆشییەکە و ئاشکراکردنی ئازارەکانی نەخۆشەکان لەگەڵ بەرەوپێشچوونی حاڵەتەکە، هەروەها گفتوگۆکردن لەسەر ئەو ئاڵەنگاریانەی کە ڕووبەڕوویان دەبێتەوە لە ڕووبەڕووبوونەوەیان بۆ  ئەم حاڵەتە درێژخایەنە.

 

سیمینارەکە دەرفەتێک بۆ نەخۆشەکان و خێزانەکانیان دەڕەخسێنێت، بۆ ئەوەی بزانن دەربارەی نوێترین پێشهاتەکانی چارەسەرکردن و دەستێوەردانەکانی نەشتەرگەری کە دەتوانێت ئازارەکانیان کەم بکاتەوە. ئەم دەستێوەردانانە لەلایەن یاسمینە زەکەریا، پرۆفیسۆری نەشتەرگەری دەمارەوە  پێشکەش دەکرێن، جگە لە بەشداریکردنی ئەندامانی کۆمەڵەکە، کە ئەزموونی خۆیان لەگەڵ نەخۆشییەکە، ئەزموونی ئەندامانی یەکێک لە  خێزانەکەیان  و ڕووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵیدا باس دەکەن.

ڕوونی کردەوە کە خێزانی نەخۆشەکەش پێویستیان بە پاڵپشتی هەیە، بۆ یاوەری منداڵە کچەکە یان  کوڕ  نەخۆشەکەیان لەکاتی پرۆسەی چارەسەرکردندا، بەتایبەتی کە نەخۆشەکانی پارکینسۆن لەوانەیە تووشی تێکچوونی کۆی جوڵە ببن، لە قۆناغە پێشکەوتووەکانی نەخۆشییەکەدا.

 

داوای لە خێزانەکان کرد کە ڕەچاوی باشی دەروونی نەخۆشەکە بکەن بە ڕزگارکردنی لە وەرگرتنی هەواڵی ناخۆش، چونکە ئەمە ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر باشی دەروونییان دەبێت، بەتایبەتی کە دەرکەوتنی سەرەتایی نەخۆشییەکە زۆرجار دوای ئەوەیە کە  نەخۆشەکە تووشی پاشەکشە یان شۆکێکی دەروونی دەبێت.

 

 عائیشە بلعربی، سەرۆکی کۆمەڵەی شەمس و جێگری سەرۆکی هاوپەیمانی کۆمەڵەکە کە ٨ کۆمەڵەی تایبەت بە نەخۆشییە مێشک و دەروونییەکانی شاری مەراکش لەخۆدەگرێت، پێی وایە “ڕۆژی جیهانی پارکینسۆن دەرفەتێکە بۆ ئەوەی ڕۆشنایی بخەینە سەر ئەم نەخۆشییە و پەرەسەندنی لە مەراکش، بەتایبەتی کە نەخۆشییەکە کاریگەری لەسەر مێشک هەیە و زیان بە شانەکانی دەمار دەگەیەنێت. لەگەڵ ئەوەشدا بەهۆی دەرمان و چارەسەرەکانی تری، دەتوانرێت پێشکەوتنی نەخۆشییەکە بۆ ماوەیەکی زۆر ڕابگیرێت.

 گروپێکی گەورە هەیە بەدەست ئەم نەخۆشییەوە دەناڵێنن، بەو پێیەی ژمارەی تووشبووان بە ٦٠ هەزار مەزەندە دەکرێت، لە دیار نەبوونی ئاماری ورد لەسەر نەخۆشەکان.

 

لێکۆڵینەوە زانستییەکان ئازاری نەخۆشەکان کەمدەکاتەوە، بەتایبەتی سەبارەت بە دەرمانەکان، کە زۆر گران دەکڕدرێت و بارگرانی لەسەر خێزانەکان دروست دەکەن،لە نەبوونی بیمەی تەندروستیدا بۆ دابینکردنی چارەسەر. ئەمەش پێویستی بە بەکارهێنانی دەرمانی گشتی دەبێت، کە وەک جێگرەوەیەکە، بۆ کەمکردنەوەی تێچووی زۆری چارەسەرکردن.

هاوشێوەی پێشووی، تیشکی خستەسەر ئازارەکانی ئەو خێزانانەی کە یاوەری نەخۆشەکانن لە کاتی گەشتی چارەسەرکردنیاندا، کە پێویستی بە سەرنجی ئەو کەسانە هەیە کە بەشدارن لەو بوارەدا، بەو پێیەی هەم نەخۆشەکە و هەم خێزانەکەیان پێویستیان بە پاڵپشتی دەروونی هەیە.

 

سەبارەت بە کۆبوونەوەکە، نیشانەکانی نەخۆشییەکە و شێوازی چارەسەرکردن، یاسمینە زەکەریا، پرۆفیسۆری یاریدەدەر لە بەشی دەمار لە نەخۆشخانەی زانکۆی محەمەد شەشەم لە مەراکش، ئاماژەی بە "گرنگی هۆشیاری نەخۆشەکان لە سروشتی نەخۆشییەکە کرد، ئەمە وادەکات ئاسانتر نیشانەکان قبوڵبکەن و نەخۆشەکان زیاتر وەرگردەبن بۆ تێگەیشتن لە نەخۆشییەکە و چارەسەرکردنی .

 

هۆکارەکانی نەخۆشی پارکینسۆن تاڕادەیەک نادیارە، بەو پێیەی هۆکار هەیە وادەکات نەخۆشییەکە لە هەندێک کەسدا زیاتر دەربکەوێت لەهەندێکی دیکە، زۆرجار نیشانەکانی لەدوای تەمەنی پەنجا ساڵییەوە دەردەکەوێت، بەڵام ئەوە نابێتە هۆکاری ئەوەی کەسانی خوار تەمەنی پەنجا ساڵ تووشی ئەم نەخۆشییە نەبن.

 

هۆکارە بۆماوەییەکان هەن کە بەرپرسن لە سەرهەڵدانی نەخۆشییەکە، بەڵام تەنها ئەوانە نین، هۆکاری دەرەکیش هەن وەک بەرکەوتن بە کاریگەرییەکانی جگەرەکێشان و هەندێک جۆری قڕکەر، هەروەها ئەو قڕکەرانەی لە کشتوکاڵ و پیشەسازیدا بەکاردەهێنرێن. نەخۆشییەکە تووشی هەندێک کەسبوو کە بەر کاریگەری ماددە ژەهراویەکان کەوتوون، وەک کانگەرەکان".
نیشانە هەیە کە ڕەنگە پێش دەرکەوتنی نەخۆشییەکە بێت، چونکە کەسەکە تووشی خەمۆکی و کەمخەوی و جوڵەی خاو و ئازاری ماسولکەکان و نیشانەکانی هاوشێوەی "سیاتیکا" ببێت.

 

دەرمانەکان ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕن لە باشترکردنی کوالیتی ژیانی نەخۆشەکان. لە قۆناغەکانی دواتری پێشکەوتنی نەخۆشییەکە دەتوانرێت نەشتەرگەری بۆ چاندنی ئامێری هاندانی مێشک ئەنجام بدرێت، بۆ کەمکردنەوەی جوڵەی نائیرادی نەخۆشەکە. ئەم نەشتەرگەریانە سەلماندوویانە کە کاریگەرییان هەیە لە کەمکردنەوەی نەخۆشییەکە، وەک یاسمینە زەکەریا ڕوونیکردەوە.

 

سەبارەت بەو ڕۆڵەی کۆمەڵەی پارکینسۆنی مەراکش و کۆمەڵەکانی تری پەیوەندیدار بە نەخۆشییەکە، چارەسەرکردن تەنها بە پزیشکان سنوردار نییە، بەڵکو پێویستی بە تیمێکی گشتگیر هەیە لە ستافی پەرستاری و پسپۆڕانی چاکسازی، باسی پزیشکانی دەروونی ناکەم کە یاوەری نەخۆشەکان بکەن، پاشان ئەو کۆمەڵەیانەی بەشدارن لەم بوارەدا، کە ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە هۆشیارکردنەوەی نەخۆشییەکە.

 

سەرجەم بەشداربووان داوای باشترکردنی بارودۆخی نەخۆشەکان و دابینکردنی چارەسەری پێویستیان کرد، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی گرانیی تێچووی دەرمان و نەبوونی بیمەی تەندروستی بۆ ژمارەیەک نەخۆش، کە بەزەحمەت پشکنینی بەردەوامیان بۆ بکەن، سوودمەندبوون لە نەشتەرگەرییە پێشکەوتووەکان کە ڕێگەیان پێبدات ژیانێکی باشتر بژین.

 

هەروەها جەختیان لەسەر گرنگی سەرقاڵکردنی نەخۆشەکان و گوێگرتن لێیان کردەوە، چونکە ئەوانن کە پەیوەندییان پێوە هەیە و زۆرترین زانیارییان لەسەر ئاڵۆزییەکانی ئەم نەخۆشییە هەیە. دانیشتنەکان بۆ هاوبەشکردنی ئەزموونەکانیان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی بارگرانی نەخۆشییەکە. ئەمە وایکرد کۆمەڵە پەیوەندیدارەکان کۆبوونەوە ڕێکبخەن کە پسپۆڕانی پزیشکی و چالاکوانانی کۆمەڵگە و نەخۆشەکان و خێزانەکانیان کۆبکەنەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر دوایین پێشهاتەکانی چارەسەرکردنی نەخۆشییەکە.