میرفەت عەبدولقادر

 

سودان- بەپێی ڕاپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان, دوای ئەوەی عەبدولفەتاح بورهان بانگەوازی بۆ سودانییەکان کرد بۆ بەشداریکردن لە هەڵمەتەکانی ئاگادارکردنەوە و پەروەردە لەسەر هەڵگرتن و بەکارهێنانی چەک، ژنان بینییان کە هەڵگرتنی چەک لە چوارچێوەی خۆپاراستنیان دەبێت تەنها لە بەرامبەر ئەو ئۆپەراسیۆنانەی کە مافەکانیان پێشێل دەکەن نەک بۆ بەرژەوەندی لە هەر لایەنێکی ململانێکان.

 

ژنان پەیوەست بوون بە کامپەکانی پەروەردە لە ویلایەتە جیاجیاکان و ئەم هەڵمەتە بۆ پاراستنی خەڵکی مەدەنی و ژنان و ماڵی ئەوان، بەتایبەتی دوای ڕووداوە بەربڵاوەکانی دەستدرێژی و ڕفاندن و فرۆشتنی ژنان لە بازاڕەکانی ڕۆژئاوای سودان و بە بارمتەگرتنیان لە بەرامبەر پارەدا.

 

دەنگێکی زۆر هەن کە بۆچوونی خۆیان دەربڕیوە کە پێچەوانەی ئەم هەنگاوانەن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ئەم بانگەوازانە درێژکراوەی ئەو بانگەوازانەن کە بە "بەرگری جەماوەر" ناسراوە، کە لە سەردەمی عومەر بەشیر، سەرۆکی لەکارلادراو بووە، کە ژنان و بەشداریکردنیان لە شەڕکردن لە شەڕەکەیدا لە باشووری سودان و دارفور، تۆمەتبارکردنی پارتی کۆنگرەی نیشتمانی و ئیسلامییەکان بەوەی کە لە پشت ئەم کامپانەوەن و دامەزراندنیان وەک ئامادەکارییەک بۆ گەڕانەوەیان بۆ دەسەڵات و دەسەڵاتداری دوای کۆتایی هاتنی شەڕەکە.

 

یەکەم ڕۆژنامەنووس کە پەروەردەی چەکی دەستپێکرد

ڕوشان ئەوشی، ڕۆژنامەنووسی سودانی کە یەکەم ژنە ڕۆژنامەنووسە پەیوەندی بە پۆلەکانی پەروەردەوە کرد، وتی: ژنان پەیوەندییان بە کامپەکانەوە کردووە بۆ وەرگرتنی پەروەردە بە ئامانجی پاراستنی خۆیان، بەتایبەتی لە ژێر ڕۆشنایی ڕووداوەکانی دەستدرێژی و دەستدرێژی جەستەیی لەسەر ژنان لەو ناوچانەی کە هێزەکانی پشتیوانی خێرا تێیدا جێگیرکراوەو ڤێدیۆی دەستدرێژی بەکۆمەڵیان بۆ سەر ژنان لە ناوچەکانی جێگیرکردنیان بڵاوکردەوە، ئەمەش حاڵەتێکی تیرۆری لەناو خێزانەکاندا دروستکرد، چونکە هەندێکیان ناچاربوون ژنەکانیان لە ناوچە هەوکردنەکان دووربخەنەوە بۆ ویلایەتە پارێزراوەکان، لەوێ کامپی پەروەردە لەسەر بەکارهێنانی چەک بۆ خۆپاراستنیان کرایەوە.

 

سەبارەت بە چۆنیەتی دەستپێکردنی بیرۆکەکە، عەلیا ئەبونا، سەرکردەی پەروەردەی ژنان لە کامپی پۆرت سودان، وتی: هەرچەندە بانگهێشتنامەکەی عەبدولفەتاح بورهان لەسەرەتادا ئاڕاستەی ژنان نەبووە، بۆیە پێشنیارێکم پێشکەشکرد بۆ پەروەردەی ژنان لە بواری هونەری جەنگی و خۆپاراستن، و پێشنیارەکە پەسەند کرا و دەستمان کرد بە ناو تۆمارکردن بۆ کامپەکە، کە قبوڵکردنێکی زۆری لەناو ژناندا دۆزیەوە، دوای ئەوە زیاتر لە حەوت کامپ لە ویلایەتە پارێزراوەکاندا کراونەتەوە، و تا ئێستا ٦ وەجبە دەرچوون، کە دوا وەجبەیان بووە دەرچوونی فێرخوازانی ویلایەتی کەسالا چەند ڕۆژێک لەمەوبەر.

 

عەلیا ئەبونا ئاماژەی بەوەدا، لەسەرەتادا زۆربەی ئەو ژنانەی کە پەیوەندییان بەو پەروەردەیەوە کردووە، ژنانی ئاوارە بوون لە ناوچەکانی جەنگدا هەندێکیان شایەتحاڵی دەستدرێژی بوون کە لەبەردەم چاویاندا ڕوویداوە، هەندێکیشیان زیانبەرکەوتوو بن، وتی: ئێمە کامپەکان چارەسەر و چاکسازی دەروونییان بۆ دابینکرد پێش ئەوەی بچنە پەروەردەی سەربازی، کە بریتی بوو لە هەڵوەشاندنەوە و کۆکردنەوەی چەک و چۆنیەتی تەقەکردن، پاشان هەزاران ژن لە ناوچە پارێزراوەکانەوە لە ترسی فراوانبوونی شەڕ و گەیشتنیان بە پەروەردە بەشدارییان کرد.

 

" ئامانجمان تەنها خۆپاراستنە"

سەبارەت بە ئامانجە ڕاستەقینەکانی پشت پەروەردەی ژنان ئامنا ئەوهاج، یەکێک لە فێرخوازانی کامپی پۆرت سودان وتی: ئامانجمان تەنها خۆپاراستنە لەو تاوانانەی کە دژی ژنان ئەنجام دراون، جا لەلایەن میلیشیاکانی پشتیوانی خێرا بێت یان لە هەر لایەکی ترەوە، قۆناغی دوای جەنگ قۆناغێکی گرنگ و مەترسیدار دەبێت کە تێیدا جێگەی جوانییەکان لە پرۆسەی سیاسیدا نامێنێت.

 

ڕۆژنامەنووس حەیات حەمەد ئەلیۆنسابی وتی: لەبەر ڕۆشنایی بارودۆخی ئێستای سودان، ژنان تەنیا بە ئامرازێک دادەنرێت بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕ و درێژەدان بە ستەمکاری لە سیستەمە سیاسییەکانی ئێستادا، تەنانەت ئەگەر بخرێنە ناو سیستمە سیاسییەکانی ئێستاوە ژیانی سیاسی، لە هێورکردنەوە زیاتر بە هیچی تر نازاندرێت، دوای ئەم قۆناغە گرنگە، پێویستمان بە حکومەتێکی خاوەن لێهاتوویی تایبەتمەندە کە لە سیستمەکانیدا دیموکراسی بێت.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، لە هەندێک کولتووردا، ڕەخنەی کۆمەڵایەتی هەیە سەبارەت بە بیرۆکەی هەڵگرتنی چەک لەلایەن ژنانەوە، چونکە ڕۆڵی نەریتییان وەک پەیوەندیدار بە چاودێری و خەمخۆرییەوە سەیر دەکرێت نەک شەڕکردن.

 

ئەمیرە عوسمان، سەرۆکی دەستپێشخەری نەچەوساندنەوەی ژنان وتی: دەستپێشخەرییەکەمان چەند جارێک پێش جەنگ داوای جیاکردنەوەی هێزەکانی پشتیوانی خێرا لە سوپای سودان لە پاشخانی ئەو توندوتیژییە زایەندییانەی کە یەکەمیان دژی ئەنجام داوە ژنان لە دارفور سوپای سودان ئەم هێزانەی وەک هاوپەیمان و دەستی ڕاست دەبینی و گوێیان لە بانگەوازەکانمان نەگرت و ئێستاش دوای ئەوەی پێشبینیمان کردبوو، هێزە چەکدارەکان دەیانەوێت ئێمە فڕێ بدەنە ناو ئەم شەڕەوە، کە ئێمەش هەمیشە دژی بوون، ئێمەش دروشمی "زەوی چەکە"مان بەرزکردەوە.

 

ڕۆژنامەنووس شەزا عەبدولعالانە پێیوایە لە سودان نیشانەکانی پەروەردە لە هەڵگرتنی چەکدا هەیە، هەرچەندە ژنانی سودانی لەدایک نەبوون بۆ ئەوەی ئەو جۆرە هونەرە جەنگییە پراکتیزە بکەن، بەڵام ئەو دۆخەی ئێستا لە سودان هەیە، وایان لێدەکات پەروەردە وەربگرن بۆ پەرەپێدانی تواناکانیان بۆ خۆپاراستن.