نەزیهە بوسعیدی

تونس- بەپێی باوەڕی باو و هەندێک خەیاڵ کە هێشتا لە تونسدا باون، دەتوانرێت چاوی گەورە بە خاڵە ڕەشەکانەوە بەکاربهێنرێت بۆ دەرهێنانی گەنجینەی نێژراو.

 

کەس نەیدەتوانی بیهێنێتە بەرچاوی کە کاریگەری ئەم بیرۆکانە بتوانێت پیاوێک بە چنگاڵێک چاوەکانی هاوژینەکەی دەربهێنێت دوای ئەوەی ژنەکەی ڕەتیکردەوە پابەند بێت بە داواکارییەکەیەوە، کە لە ڕاستیدا داواکاری جادووگەرێک بوو، بانگەشەی ئەوە دەکرد کە دەتوانرێت گەنجینەی نێژراو بە بەکارهێنانی چاوە خاڵبەندییە ڕەشەکان بدۆزرێتەوە و دەربهێنرێت.

تونسییەکان بە هەواڵی ئەوەی پیاوێک لە پارێزگای قیروان چاوی هاوژینەکەی دەرهێنا بەخەبەرهاتن، ئەوان بە توندی تاوانباری دڕندەیی هاوژینەکەیان و ترسناکیی کردەوەکەی کرد، ناڕەزایی خۆیان دەربڕی لە بەردەوامیی پراکتیزەکردنی توندوتیژیی ئەوپەڕی دژ بە ژنان، تا ئەو ڕادەیەی جادووگەری بووەتە هۆکاری کوشتنی دەروونی و ئەخلاقی بۆ ژنان، باقی ژیانی ئەوانی کردووە بە تاریکییەکی تەواو.

 

ئەم تاوانە یەکەم تاوان نییە؛ پێشتر ڕووداوی هاوشێوە ڕوویانداوە، بەبێ ئەوەی لەبەرچاو بگیرێن، لەم چوارچێوەیەدا کۆمەڵەی دەنگی ژنان پرسیاری ئەوەی کرد: تا کەی ئەمە بەردەوام دەبێت؟ ئەم ڕەوتە دڕندانەیە بەرەو کوشتنی ژنان چییە؟ حکومەت لە کوێی ئەم هەمووانەدایە؟ کێ ژنان لە ماڵەکانیاندا دەپارێزێت؟

بڵاوبوونەوەی نەزانی لە کۆمەڵگەدا

مونییە قاری، چالاکوانی ژن و ئەندامی کۆمەڵەی دەنگەکانی ژنان وتی: ئێمە حکومەت بەتەواوی بە بەرپرسیار دەزانین لە دووبارەبوونەوەی ئەو تاوانانە، بەتایبەتی کە دوو تاوانی دژ بە ژنان تەنها لەماوەی ٤٨ کاتژمێردا تۆمارکراون، پێویستە سەرنج ڕابکێشین بۆ بوونی ١٤٥ هەزار جادووگەر لە تونس و هەموو ئەو تاوانانەی ئەنجامی دەدەن، بە چاوەڕوانی ڕەچاوکردنی ڕەشنووسی یاسایەک کە بە تاوانی جادووگەری و نوێنەرانی ئەنجومەنی گەل لە مانگی نیسانی ساڵی ڕابردوودا پێشکەشی لیژنەی یاسادانانیان کرد و هێشتا باسی لێوە نەکراوە.

سەبارەت بەو تاوانەی کە هاوژینێک بەرامبەر بە ژنەکەی بە دەرهێنانی چاوەکانی و ئەشکەنجەدانی کردی، ڕوونیکردەوە کە ئەمە یەکەمجار نییە، پێشتر کەیسی هاوشێوەمان تۆمارکردووە، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئاستی نەزانی لە وڵاتدا، بەو پێیەی هاوژینەکە پێیوابوو بە بەکارهێنانی چاوەکانی گەنجینەی دەربهێنێت، هەروەها ئەوە ئاستی تەماحی کۆمەڵگەی ئێمە کە دەبێتە هۆی قوربانیدانی ژیانی مرۆڤ لە پێناو پارەدا، هەروەها ئاستی کۆمەڵگە بە گشتی و ئەو خەیاڵات و درۆیانەی کە پێی دەژی بۆ گەیشتن بە ئامانجێکی دیاریکراو.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئێمە یاسایەکمان هەیە کە باس لەو جۆرە تاوانانە دەکات و ئەم تاکە دەستگیرکراوە و ئێستا لە دەستی دادپەروەردایە، بەڵام بەتاوانکردن تاکە چارەسەر نییە بۆ بەرەنگاربوونەوەی دیاردەی توندوتیژی دژی ژنان، پێویستمان بە کارێکی زۆر و هۆشیاری کۆمەڵگە هەیە سەبارەت بەو دیاردەیە بۆ ئەوەی ژنان هەمیشە نەبن بە نێچیری پیاوان بەگشتی.

 

ئاشکراشی کرد کە پلانێکی ستراتیژی بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لەلایەن وەزارەتی ژنانەوە ئامادە دەکرێت، ئەم پلانە دەتوانێت پێشینەیەکی باش بێت بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری کۆمەڵگە سەبارەت بەو دیاردەیە، هیوادارین کە راگەیاندنیەکانیش بە شێوەیەکی ئەرێنی بەشداری بکەن بۆ بڵاوکردنەوەی هۆشیاری.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هیچ ڕیزبەندییەکی جیاواز لە توندوتیژیدا نییە، هەروەها هیچ تاوانێکی قێزەون یان تاوانێکی ناقێزەون نییە، چونکە هەموو جۆرەکانی توندوتیژی دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە ژنان، زیانەکان بەپێی توندی هەڵدەسەنگێندرێن، بەبێ گوێدانە توندوتیژییەکە یان پلەیەکەی.

ئاسانکاری بۆ توندوتیژی
درە حەمیدە، مامۆستای نەخۆشخانەی زانکۆ لە بەشی پزیشکی لە شاری سوسە، ڕایگەیاندووە، تاوانەکە زۆر بە ئازار بووە، بەو پێیەی توندوتیژی ترسناک بەرامبەر بە ژنان ئەنجامدراوە، ئێمە ناتوانین بیخەینە بەرچاومان، هەرچەندە هەوڵبدەین، ڕادەی ئەو ئازارەی قوربانییەکە هەستی پێکردووە لەگەڵ ڕادەی ئەو ئازارەی کە ئێستا تووشی دەبێت بەهۆی ئەوەی بینایی لەدەست داوە و هۆکارەکەشی هاوژینەکەی بووە کە بڕیارە بیپارێزێت و پشتگیری لێبکات لە ژیاندا.

 

ڕوونیشیکردەوە، قەبارەی کارەساتەکە تیشک دەخاتە سەر ئەو ڕادەیەی کە توندوتیژی لە تونسدا بەرگە دەگیرێت، ئەمەش نەک تەنها ژنان دەگرێتەوە بەڵکو گروپە بێتواناکان و بێبەشەکانی وەک منداڵان و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکانیش دەگرێتەوە، وتی: ئاسانکاری بۆ توندوتیژی ئەوەمان بۆ دەردەخات کە کۆمەڵگەی تونس زۆرینەی پیاوسالارییە، ژن بە تەنها شتێک دەزانێت، نەک بە واتا سێکسییەکەی وشەکە، بەڵکو بەو واتایەی کە بەهای نازانرێت یان بوونەوەرێکی زیندوو نین کە هەست دەکەن و ئازار دەچێژن.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کەیسە سەختەکان زۆرن، بەڵام هیچ لەبارەیانەوە نازانین، پێیوایە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم دیاردە مەترسیدارە پێویستی بە بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری هەیە لە نێوان ژن و پیاودا، وتی: دەبێت گەرەنتی بدرێتە ژنانی دەستدرێژی کراو بۆ ئەوەی بتوانن ڕاپۆرتی توندوتیژییەکان بدەن و بێدەنگ نەبن لێی، چونکە داب و نەریتی ئێمەیە کە ژنان لەبەر ترسی کۆمەڵگە و ترسی ئەوەی نەتوانن ڕووبەڕووی خەرجییەکانی ژیانی دوور لە هاوژینەکانیان ببنەوە لە بەرامبەر زیانەکان بێدەنگ دەبن.