ئایە ئیبراهیم

 

سودان-لە ژێر ڕۆشنایی هێرشە بەردەوامەکانی هێزەکانی پشتیوانی خێرا بۆ سەر ژمارەیەک شوێنی ستراتیژی لە ماوەی ڕابردوودا کە زیاتر لە دوو مانگە بووەتە هۆی پچڕانی کارەبا و ئاو لە پارێزگاکەدا، ئەمەش زیانێکی بەرچاوی لێکەوتووەتەوە، بەتایبەتی لەنێو ئەو جووتیارانەی کە پڕۆژە کشتوکاڵییەکانیان لەدەستداوە، لەم دواییانەدا فەرماندەی هێزی ئاسمانی ئەمریکا هەڕەشەی هێرشکردنە سەر دەوڵەتی باکووری کردووە.

 

گۆڕەپانی سودان لە دوای سەرهەڵدانی ململانێی نێوان سوپای سودان و هێزەکانی پشتیوانی خێرا لە مانگی نیسانی ٢٠٢٣، پێشهاتە یەک لە دوای یەکەکانی بەخۆیەوە بینیوە، دوایین پێشهاتیش توانای سوپای سودان بوو بۆ دووبارە کۆنتڕۆڵکردنەوەی چەند شوێنێک کە پێشتر لەلایەن هێزەکانی پشتیوانی خێرا کۆنترۆڵکرابوون و سەرەتای پێکهێنانی حکومەت.

 

سالی زەکی، نووسەری سەربەخۆ و لێکۆڵەری سیاسی هۆشداریدا لەوەی هێرشکردنە سەر دەوڵەتی باکوور کە میوانداری ژمارەیەکی زۆر لە هاوڵاتیانی ئاوارە دەکات، دەبێتە هۆی پەرەسەندنێکی مەترسیدار کە هەڕەشەی فراوانکردنی شەڕەکە دەکات بۆ ئەو ناوچانەی کە پێشتر تاڕادەیەک سەلامەت بوون. ئەگەر هێرشێک ڕووبدات، کاردانەوەی ڕاستەقینە دەبێت، لەوانە کوشتن و ئاوارەبوون و تیرۆرکردنی دانیشتووان. هەروەها هەڕەشە لە ئاسایشی خۆراک و ئابووری دەکات، بە لەبەرچاوگرتنی گرنگی دەوڵەتی باکوور بۆ کشتوکاڵ و وزە، دووبارەکردنەوەی بەئامانج تاوانی جەنگە و هێرشبەران لە هەر شەرعیەتێکی ئەخلاقی بێبەش دەکات، پاراستنی هاوڵاتیانی مەدەنی دەبێت وەک یەکەمایەتی بمێنێتەوە و لە سەرووی هەموو شتێکەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە کاتێکدا گەلی سودان چاوەڕێی تیشکێکی هیوای ئاشتی و دەرچوونە لە تونێلی تاریکی ململانێکان، فەرماندەی هێزەکانی پشتیوانی خێرا وتارێک پێشکەش دەکات کە پڕە لە دژایەتییە ئاشکراکان، ئەو ڕێبازە ڕاستەقینە ئاشکرا دەکات کە هێزەکانی لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕەوە پەیڕەویان کردووە، نیازی خۆی بۆ پێشڕەویکردن بەرەو ناوچەکانی وەک دەوڵەتی باکوور و ئەبیز ڕاگەیاند، لە هەمان کاتدا بانگەواز دەکات کە ئامانجی ئەو هێزە چەکدارەکانە نەک هاوڵاتیانی مەدەنی.

 

عەبیر عەواز حەمید، بەرهەمهێنەر و پێشکەشکاری بەرنامە لە کەناڵی تەلەفزیۆنی دەوڵەتی باکوور، ئاماژەی بەوەدا کە ژنان ئامادەیی خۆیان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەر دەستدرێژییەک پشتڕاستکردووەتەوە، چەکیان لە بەرەکانی شەڕدا هەڵگرتووە بۆ بەرگریکردن لە نیشتمان و بەهێزکردنی مۆڕاڵ، ژنانی سودان لە مێژە بە پێشەنگایەتیکردنیان لە بەرەکانی شەڕدا ناسراون، هاوڵاتیانی دەوڵەتی باکوور زیاتر ئاگاداری ئەو شتانە بوون کە لە سودان ڕوودەدەن، لەگەڵ هەڕەشەکانی سەر ئاسایش.

 

ڕاویا محەمەد عوسمان کە لە کۆمەڵێک بواردا کار دەکات، لەوانە ڕاگەیاند و پلاندانانی بۆنە و مەشق و خولیپەروەردەی، ئاماژەی بەوەدا کە ئەو مەترسییە لە چوارچێوەی ئەو شەڕە دەروونییەدا دێت کە لەلایەن هێزەکانی پشتیوانی خێرا لە دژی هاوڵاتیانی مەدەنی بەڕێوەدەچێت دوای ئەوەی تووشی شکستی گەورە بوو لە بەرە جیاوازەکان، لەدەستدانی ژمارەیەک شوێن کە پێشتر کۆنترۆڵکرابوون، دیارترینیان خەرتوم بوو.

 

جەختی لەوە کردەوە کە ئەگەر هێزەکانی پشتیوانی خێرا هێرشێک دەستپێبکەن، هاوڵاتیانی پارێزگای باکوور بەدەست بارودۆخێکی سەختەوە دەناڵێنن، بەهۆی پچڕانی کارەبا و ئاوەوە کە ئازاری دانیشتوانی ئاوارەبووی پارێزگاکەی زیاتر کردووە، هێرشەکە نوێنەرایەتی کارەساتێکی مرۆیی گەورە دەکات بۆ هاوڵاتیانی مەدەنی لە پارێزگای باکوور، بەتایبەتی ئەوانەی لەوێ ئاوارەبوون و لە وێرانکارییەکانی ململانێکان هەڵاتوون.

 

زەینەب بابەکر عومەر، پسپۆڕی کشتوکاڵی دانیشتووی پارێزگای باکوور، کە گەلی سودان و بەتایبەتی ژنان بەرەنگارییان بووەتەوە، جەختی لەوە کردووەتەوە کە "ژن ئازاد و بەتوانایە و زەلیل و هەڕەشەیان لێناکرێت".

 

ئاماژەی بەوەشکرد، پارێزگای باکوور لە سەرەتای شەڕەوە دەوڵەتی میوانداری هاوڵاتیانی ئاوارە بووە، بەڵام ئەو هەڕەشانەی کە لەلایەن هێزەکانی پشتیوانی خێراوە دەرکراون، پێش هێرشی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ سەر پارێزگاکە، دەوڵەتی ناسەقامگیرکردووە و بووەتە هۆی داڕمانی ئابوورییەکەی بەهۆی پچڕانی کارەباوە، کاریگەری لەسەر وەرزی کشتوکاڵی زستان و هاوین و ئاسایشی خۆراک دروستکردووە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هاوڵاتیانی پارێزگای باکوور بە پلەی یەکەم پشت بە کشتوکاڵ دەبەستن، ئەمەش وایکردووە دەوڵەتەکە ببێتە بڕبڕەی پشتی سودان و هێڵی سوور کە بەرگەی هیچ هەڕەشە و هێرشێک ناگرێت، هەندێک لە ئاوارەکان کە کارەکانیان گواستۆتەوە بۆ پارێزگاکە، بەهۆی هێرشەکانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانەوە کاریگەرییان لەسەر بووە.

 

داوای کۆتاییهێنان بە ململانێکان و بەدەستهێنانی ئاشتی و ئاسایشی کرد، جەختی لەوە کردەوە کە وڵاتەکەی توانای پاراستنی ئاسایشی خۆی هەیە و پارێزگای باکوور هێڵی سوورە، چونکە ژمارەیەکی زۆر لە هاوڵاتیانی مەدەنی و ئاوارەکانی تێدایە.

 

سیهام ئەحمەد عومەر، دانیشتووی پارێزگای باکوور کە لە یەکەی کارگێڕی کەریمە کاردەکات، وتی: هێرشەکانی ئەم دواییەی هێزەکانی پشتیوانی خێرا بۆ سەر پارێزگاکە بە ڕێپێوان دەستیپێکردووە، زیانێکی بەرچاوی بە هاوڵاتیانی مەدەنی گەیاندووە، بەتایبەتی لە کەرتی کارەبادا، لەگەڵ پچڕانی کارەبا و ئاو کاریگەری لەسەر وەرزی کشتوکاڵ هەیە، کە ئەمساڵ خراپ دەبێت.

 

ئەو ترسی هەیە هێرشی نوێ بۆ سەر پارێزگاکە بکرێت دوای هەڕەشەکانی هێزەکانی پشتیوانی خێرا، ئەگەر ئەوە ڕووبدات، ئێمە نازانین تا چەند زیانێکە کە هێرشێک دەتوانێت بیگەیەنێت، هیواخوازە پارێزگای باکوور لە ئاسایشدا بژی و هاوڵاتیان ئەو خزمەتگوزارییانە وەربگرن کە پێویستیانە، چونکە ئێستا سودان پشت بەم پارێزگایە دەبەستێت.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ململانێکان کاریگەری زۆری لەسەر دانیشتوانی پارێزگای باکوور هەبووە، لەگەڵ پچڕانی کارەبا و ئاو کاریگەری لەسەر پڕۆژە کشتوکاڵییەکان هەبووە، شەڕەکە کاریگەری لەسەر کەرتی دامەزراندن لە ناوچەکەشدا هەبووە، کە وشک بووەتەوە، ئەمەش بووەتە هۆی هەڕەشەی نوێ لەلایەن هێزەکانی پشتیوانی خێرا بۆ هێرشکردنە سەر دەوڵەت. زیانەکانی بۆ هاوڵاتیان زیاتر دەبێت ئەگەر بەڕاستی هێرشەکە ڕووبدات.