حەنان حارت

 

مەغریب-هەموو بەیانییەک هەزاران ژن کە لە کێڵگەکانی مەغریبدا کاردەکەن، دەست دەکەن بە گەشتێکی مەترسیدار بۆ گوندەکانیان، ئەم ژنانە کە زۆربەیان لە گوندەکانەوە دەڕۆن، پێش خۆرهەڵاتن ڕۆژەکەیان دەستپێدەکەن و دوای خۆرئاوابوون بە ماندووییەوە دەگەڕێنەوە، بە ئۆتۆمبێلێک دەگوازرێنەوە کە تەنانەت سەرەتاییترین مەرجەکانی سەلامەتییان نییە، ڕۆژانە نەک تەنها لە کێڵگەکاندا بەڵکو لەسەر ڕێگاکانیش ڕووبەڕووی مەترسی دەبنەوە.

 

بەیانی ڕۆژی ٢٦ی ئایار، ١٤ ژن لە کۆمەڵەی سبت کردان لە باشووری مەغریب، بە ئۆتۆمبێلێکی بچووکی پیکاپەوە لە خەو هەڵسان و ئامادەبوون بۆ ڕۆژێکی نوێی کارکردن، لە یەکەم ڕووناکیدا، پڕ لە هیوا و ماندووبوون بەڕێکەوتن، کەمێک دەیانزانی کە ئەم گەشتە ڕۆتینییە ڕۆژانەیە دەگۆڕێت بۆ کارەسات.

 

لەناکاو یەکێک لە تایەی ئۆتۆمبێلەکە تەقیەوە و بەو هۆیەوە شۆفێرەکە کۆنترۆڵی لەدەستداو، خۆی بە ئۆتۆمبێلێکی دیکەدا کێشاوە کە لە ئاراستەی پێچەوانەوە دێت، دەرئەنجامەکە کارەساتبار بوو، چوار ژن لە یەک کاتدا گیانیان لەدەستدا، هەندێکی دیکەش تووشی زیانی جیاواز بوون و ئەوانی دیکەش لە شۆکدا مانەوە لە نێوان دیمەنێکی ترسناکدا کە ڕەنگدانەوەی لاوازی درێژخایەنی هەزاران ژنە لە کەرتی کشتوکاڵدا.

 

ئەم ڕووداوە کە توڕەیی و هاوسۆزییەکی بەربڵاوی لێکەوتەوە، پرسی ژنانی کرێکاری کشتوکاڵی هێنایەوە پێشەوە، جارێکی دیکە ڕۆشنایی خستە سەر ڕاستییەکی ناسک و پشتگوێخراو، لە کەرتێکدا کە هەزاران ژنانی مەغریبی بە تایبەتی لە ناوچە گوندنشینەکان بەبێ هیچ پارێزگارییەکی یاسایی و کۆمەڵایەتی ڕاستەقینە کاردەکەن، پێدەچێت بارودۆخی کارکردن لەگەڵ کاتدا لە هەنگاوەکاندا دەربچێت و شێوازەکانی گواستنەوەش وەک تەڵەی ڕۆیشتن دەردەکەون.

 

ئەو ئۆتۆمبێلانەی بۆ گواستنەوەیان بەکاردەهێنرێن، وەک پیکاپ و بارهەڵگر، تەنانەت سەرەتاییترین پێداویستییەکانی سەلامەتییان نییە، جا لە ڕووی توانای دانیشتن، ئامێری سەلامەتی، یان تەنانەت ئاسایشی سەرنشینەکانەوە بێت.

 

زۆرجار ژنان لە کاتی دانیشتن یان وەستان لە نێوان سندوق و ئامێرە کشتوکاڵییەکان، لە شوێنە ناگونجاوەکان بۆ مرۆڤەکان سوار دەبن، ئەمەش ڕووبەڕووی مەترسی ڕاستەقینە دەبنەوە، لە ڕووداوە کوشندەکانەوە تا برینێکی درێژخایەن کە لە ئەنجامی گواستنەوە و بارودۆخی کارکردنەوە دروست دەبێت.

 

کێ ژنانی کرێکاری کشتوکاڵ لەم مەترسییە ڕۆژانەیانە دەپارێزێت؟

کێ بەرپرسیارێتی ئەو شتانە لە ئەستۆ دەگرێت کە لە بێدەنگییەکی گوماناویدا ڕوودەدات؟

ئایا بەسە بۆ ئەوەی پاساو بۆ دووبارەبوونەوەی ئەم ڕووداوانە بهێنرێتەوە؟

بۆچی زۆرێک لە گوندەکان پابەند نین بە دابینکردنی هاتوچۆ کە ڕێز لە کەرامەتی ژنان بگرێت، بڕبڕەی پشتی بەرهەمی کشتوکاڵی پێکدەهێنن؟

 

لە لێدوانێکیدا بۆ ئەو پرسە، سوعاد عەلەمی، چالاکوان پێشەنگی کۆمەڵەی تامغرات بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی و هەموو جۆرە جیاکارییەک لە دژی ژنان ڕایگەیاند، ژمارەیەک گوندنشین لە کاتی گواستنەوەی ژنانی کرێکاردا پابەند نابن بە هیچ ڕێکارێکی سەلامەتی، بەمەش تووشی ڕووداوی زۆر و کوشندە دەبن.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەم کارانە لە چەند ناوچەیەکدا دووبارە دەبنەوە، لە خەميسات تا ئەنزا، بەبێ هیچ دەستێوەردانێکی کاریگەر لەلایەن لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە. دوبارەبوونەوەی ئەم ڕووداوانە نەک هەر ڕەنگدانەوەی لاوازی جێبەجێکردنی یاسایە، بەڵکو جۆرێک لە هاوبەشی بێدەنگ لە ڕاستی چەوساندنەوە و لاوازی بەهێزتر دەکات.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هەرچەندە یاسای کار لە مەغریب ستانداردی ڕوون بۆ گواستنەوەی پیشەیی دیاری دەکات، بەڵام کرێکارانی ژن بێ پارێزراو دەمێننەوە، زۆرجار بەبێ بیمەی تەندروستی، داپۆشینی کۆمەڵایەتی، یان تەنانەت کەمترین کەرامەت کاردەکەن.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، پێشێلکارییەکان تەنها لە لایەنی پیشەیی سنووردار نین، بەڵکو درێژدەبنەوە بۆ لایەنە دەروونی و ئەخلاقییەکان، ئاماژەیە بۆ هەراسانکردن و زەوتکردن کە لەلایەن ناوەندکارانەوە ئەنجامدەدرێت، کە لە ناوخۆدا بە "كبرانات" ناسراون، کرێکارانی ژن بە موختاری گوندەکانەوە دەبەستنەوە، زۆرجار لە بەرامبەر هەلی کاردا مەرجی ڕیسواکردن بەسەر ژناندا دەسەپێندرێت، بەبێ ئەوەی هیچ میکانیزمێک هەبێت بۆ پاراستنیان یان گەرەنتیکردنی کەرامەتیان.

 

لەم چوارچێوەیەدا ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ داوای دامەزراندنی شانەی گوێگرتن و سکاڵاکردنیان کردووە لەناو گوندەکاندا، زیادکردنی چاودێری لەلایەن پشکنەرانی کارەوە، جێبەجێکردنی مەرجەکانی سەلامەتی لە کاتی گواستنەوەدا، بەرپرسیارێتی یاسایی بەرامبەر بە موختاری گوندەکان.

 

سوعاد عەلەمی لە کۆتاییدا وتی: تا لایەنە پەیوەندیدارەکان بەرپرسیارێتی خۆیان لە پاراستنی ئەو ژنانە هەڵنەگرن، کێڵگەکان وەک قۆناغێک بۆ چەوساندنەوە دەمێننەوە و ڕێگاکان وەک تەڵەی کراوە دەمێننەوە بۆ ژیانی ژنانی کرێکار.