نەسیم ئەحمەدی

 

کرماشان-ئەو چرایەی کە بە درێژایی شەو لە دەرەوەی زیندانەکە داگیرساوە دەمێنێتەوە، تیشکێکی ڕووناکی لە پەنجەرەکەیەوە دەنێرێتە سەر جێگاکەم، ئەمە بەشێکە لە باسێکی هیوابەخشی ئەزموونی زیندانەکەی، کە لەلایەن ڕەزا لۆکسمبۆرگەوە نووسراوە، سەرەڕای تاریکی شوێنەکە، ئەو ڕووناکی کاڵەی وەک سەرچاوەیەکی هیوا دەبینی کە ستەمی تاریکی و وێرانکاریی شکاند.

 

بەڵام هەموو ئەوانەی ئەزموونی زیندانیان کردووە، تیشکێکی ڕووناکیان نەبینیوە، تاریکی ناوەوە زۆرجار ئەزموونێکی ترسناکە، بەتایبەتی بۆ ئەو ژنانەی کە بۆ یەکەمجار دەچنە ناو ئەم جیهانە سەختەوە، وەک ئەوەی لە زیندانی دیزل ئاباد لە کرماشان، ڕۆژهەڵاتی کوردستان، یان لە ناوەندەکانی دیکەی زیندانیان بەسەر زۆرێکیاندا هات.

 

زیندانی دیزل ئاباد... گۆڕستانێک بۆ چالاکوانی سیاسی

ژینگەی ئاسایشییی باوی زیندانی دیزل ئاباد و ترسی زیندانییەکان دوای ئازادکردنیان، وایکردووە کە دەستکەوتنی زانیاریی پێویست سەبارەت بە بارودۆخی زیندانییەکان لە ماوەی زیندانیکردنیاندا قورس بێت، بەڵام ئەو زانیارییە کەمانەی کە لە بارەی بارودۆخ و کەشوهەوای زیندانەکەوە دزەیان کردووە، ئاماژە بە ژینگەیەکی ترسناک و قووڵی ترسناک دەکات.

 

دڕندەیی پاسەوانانی زیندان و فشارە دەروونییە توندەکان، بوونی چەندین باند لەناو زیندانەکەدا تەنها چەند نموونەیەکن لەو فشارانەی کە زیندانییەکان ڕووبەڕوویان دەبێتەوە.

 

چیرۆکی ئارەزو... سیاسەتی زەلیلکردن و ئەشکەنجەدان لە بەشی ژنان

ئارەزو، هاوڵاتی قەسری شیرین لە کرماشان لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی ساڵی ٢٠١٩ ڵەگەڵ براکەی دەستبەسەر کرا، دوای لێپرسینەوە و دەستبەسەرکردنی، گواسترایەوە بۆ زیندانی دیزل ئاباد، کە ژنانی خاوەن پێشینەی تاوانکاری جۆراوجۆر بەبێ هیچ جیاکارییەک بە پشتبەستن بە جۆری تاوانەکە دەستبەسەر دەکرێن، وەک زیندانییەکی سیاسی لەگەڵ ئەو ژنانەدا دانرا کە تۆمەتبار بوون بە لەشفرۆشی یان بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکانەوە، ئەمەش ژینگەیەکی توندوتیژ و پڕ لە ململانێی دروستکرد.

 

کاتێک پرسیاری لەبارەی تاوانەکەیەوە کرد، خۆی لە ناساندنی تاوانەکەی بە سیاسی بەدوور گرت، بانگەوازی کرد کە بەهۆی "دزی" زیندانی کراوە، بەڵام وا دیارە پێشتر زانیارییەکان لەگەڵیان هاوبەش کرابێت و تووشی هەراسانکردنی توند بووە، تەنانەت بەڕێوەبەرایەتی زیندانەکان هانی زیندانییە ژنەکانی دەدا بۆ ئەشکەنجەدانی زیندانییە سیاسییە ژنەکان، ئەمەش وایکرد ئەزموونەکەی لە شانە گروپەکاندا دڕندەتر بێت لە لێپرسینەوە یان زیندانیکردنی تاکەکەسی.

 

ئارەزو وتی: مامەڵەکردن لەگەڵ تاوانەکانی دیکەی ناو زیندانەکە، لەوانەش کوشتن، نەرمتر بووە بە بەراورد بە زیندانییە سیاسییە ژنەکان، کە ڕۆژانە تووشی زەلیلبوون دەبنەوە، وەک پیسکردنی بەتانی یان دەستپێکردنی شەڕی توندوتیژ، ئاماژە بەوە دەکات کە زیندانیکردنی تاکەکەسی بە "بەزەییتر"ی زانیوە لە زیندانیکردن لە خانەیەکی گروپیدا کە پڕ بووە لە دوژمنایەتی ڕێکخراو.

 

یەکێک لە دیارترین شێوازەکانی سەرکوتکردنی زیندانیانی سیاسی پاڵنانیانە بۆ داڕمانی دەروونی، ئەم خولە سەرکوتکردنە لە ساتەوەختی دەستگیرکردنەوە دەست پێدەکات و لەناو زینداندا درێژدەبێتەوە لە ڕێگەی تاکتیکی زەلیلکردنی بە ئەنقەستەوە، چ لەلایەن کارمەندانی ئاسایش و چ لەلایەن خودی زیندانییەکانەوە، کە فشار دەخاتەسەر دەستگیرکراوەکان بۆ دانپێدانان یان تایبەتمەندی لە بەرامبەر کەمکردنەوەی سزاکاندا.

 

کابوسی شەوی یەکەم... شایەتحاڵی بە ئازاری زیندانییەکی ژن

زیندانییەکی گەنج کە لە تەمەنی ١٩ ساڵیدا دەستگیرکراوە، وردەکارییەکانی یەکەم شەوەکانی لە زیندانی دیزل ئاباد دەگێڕێتەوە، کە لەوێدا ڕووبەڕووی بارودۆخی لەبیرنەکراو و سەختی دەروونی و جەستەیی بووەتەوە، وتی: ئەو لێکۆڵەرە ژنەی لێپرسینەوەی لەگەڵدا کردووە، نەک هەر هەڕەشەی لێکردووە، بەڵکو بە تۆنێکی گاڵتەجاڕانە و ترسناک باسی جوانییەکەی و سەختی دەورەدانی لەلایەن زیندانیانەوە کردووە کە بەدەست پرسی دەروونییەوە دەناڵێنن.

 

لە یەکەم شەوی زینداندا، کچەکە لەلایەن بەشێک لە زیندانییە ژنەکانەوە هێرشی دەکرێتە سەر، کە جلەکانی دەدڕێنن و قژیان ڕاکێشاوە بۆ ئەوەی بیترسێت، تاکە وەڵامی پاسەوانەکان ئەوە بوو کە دەنگیان  نزم کەنەوە، بەبێ ئەوەی دەستوەردان بکەن بۆ وەستاندنی توندوتیژییەکان. دواتر کچەکە هەوڵیدا بە بەکارهێنانی کورسییەکی دەستشۆر کە شکاوە زیان بە خۆی بگەیەنێت لە هەوڵێکدا بۆ دەربازبوون لەو ڕاستییە سەختە، گەیەندراوەتە کلینیکەکە و چارەسەری بۆ کراوە.

 

هەرچەندە ئەزموونی جەستەیی و دەروونیی وێرانکەر بوو، بەڵام ئەو پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە ڕۆحی شەڕانگێزی و ئارەزووی ئازادی لەدەست نەداوە، ئەو دان بەوەدا دەنێت کە ڕاستی١ زیندان لەوە ترسناکتر بووە کە خەیاڵی کردووە، هەرگیز نایەوێت ئەو ئەزموونە دووبارە بژیتەوە، گرنگ نییە چی ڕووبدات.

 

بازاڕی ڕەش لە زیندانی دیزل ئاباد... بازرگانییەکی قازانج بە پەردەی سزا

زیندانی دیزل ئاباد تەنها شوێنێک نییە بۆ زیندانیکردن و ئەشکەنجەدانی زیندانییەکان، بەڵکو بازاڕێکی پڕ لە ژیانە کە قازانج بۆ بەڕێوەبەرەکانی بەدەست دەهێنێت، فرۆشتن و دابەشکردنی بەربڵاوی ماددە هۆشبەرەکان لەناو زیندانەکەدا بە هاوکاری پاسەوانەکان ئەنجام دەدرێت، تۆڕێکی مافیای بەهێز پێکدەهێنن کە ئامانجی سەرەکییان بەدەستهێنانی قازانجی داراییە بۆ بەڕێوەبەران.

 

یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی بڵاوبوونەوەی ئالوودەبوون لەنێو زیندانیاندا دوای ئازادکردنیان، دەستگەیشتنە بە ئاسانی ئەو ماددانە لەناو زینداندا، زۆرجار زیندانییە نوێیەکان لەلایەن بازرگانەکانەوە ڕادەکێشرێن بۆ ئەوەی ببنە بریکاری ئاسایی، بەپێی زانیارییە بەردەستەکان، ژمارەی زیندانیانی دیزل ئاباد دوو هێندەی توانای خۆیەتی، ئەمەش دەبێتە هۆی زۆرترین بەکارهێنانی هەر شانەیەک.

 

ژێرخانی لاواز، وا دەکات تاوانبارانی گەورە کە تۆڕەکانی دابەشکردن بەڕێوەدەبەن، کۆنترۆڵی زیندانییەکانی دیکە بکەن و ئاراستەیان بکەن بۆ خزمەتکردنی بەرژەوەندییەکانی ئەو باندانە، بەهێزی ئەم تۆڕە ئەوە دەردەخات کە زۆربەی زیندانییەکان لە زینداندا دەمێننەوە نەک بەهۆی سزاکانیان، بەڵکو لەبەر ئەوەی سووتەمەنی بەردەوامی ئەم سیستەمە قازانجبەخشەن.

 

ئالوودەبوونی ژنە زیندانییە سیاسییەکان... پیلانێک بۆ سەرکوتکردنی ڕۆحی بەرخۆدان

خاترە کە لە ماڵەکەی خۆیدا لە لایەن هێزە ئاسایشییەکانەوە بە توندوتیژی دەستبەسەر کراوە، باس لەوە دەکات کە سەرەتا گواستراوەتەوە بۆ ناوەندی دەستبەسەرکردنی کێڵگە نەوتییەکان و دواتر بۆ زیندانی دیزل ئاباد، وتی: ئەوەی لەناو زینداندا چاوەڕێی چالاکوانی سیاسی ژن بوو، تەنیا لە ئەشکەنجەی دەروونی و جەستەیی سنووردار نەبووە؛ بەڵکو سیاسەتێکی سیستماتیک هەبوو بۆ ئەوەی بیانباتە ناو سووڕێکی ئالوودەبوونەوە، نەک تەنها بۆ قازانج، بەڵکو بۆ ئیفلیجکردنی خواستیان و لێسەندنەوەی ڕۆحی بەرەنگاربوونەوەیان دوای ئازادکردنیان.

 

ژنە زیندانیانی سیاسی ناچار بوون جگەرە بکێشن و ماددەی هۆشبەری وەک ترامادۆڵ بخۆن، نەک تەنها بۆ قازانجی ئابووری، بەڵکو بۆ سەرقاڵکردنیان و شکاندنی خواستیان، لە زینداندا دەستی بە جگەرەکێشان کردووە، ئاماژەی بەوەشکردووە، دەستڕاگەیشتن بەو ماددانە بۆ ئەو کەسانەی کە بە تاوانی سیاسی سزا دراون ئاسانتر بووە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە ئەم ئاژاوەگێڕییە بەشێک بووە لە پلانێکی بە ئەنقەست.

 

گۆشەگیری بە ئەنقەست و هاوڕێیەتی زۆرەملێ

زیندانییە سیاسییە ژنەکان لەلایەن زیندانییەکانی دیکەوە بە سووکایەتییەوە مامەڵەیان لەگەڵ دەکرا، جگە لە بازرگانانی ماددە هۆشبەرەکان، کە بە میهرەبانییەکی سەرنجڕاکێش مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرد، خاترە وتی: ئەم پەیوەندییە بێ تاوان نەبووە، بەڵکو پلانێکی بە ئەنقەست بووە کە پاڵیان پێواوە بەرەو ئالوودەبوون، دواتر بۆ ناو تۆڕەکانی دابەشکردنی ماددە هۆشبەرەکان، وەک ئەوەی وردە وردە ناچار بکرێن ببنە بەشێک لە سیستەمی گەندەڵ.

 

دەگێڕێتەوە کە دوای ئازادکردنی، زۆرێک لە ژنە زیندانییە سیاسییەکانی ناسیوە کە کەوتبوونە داوی ئالوودەبوونەوە، تەنانەت هەندێکیان بێ ماڵ و حاڵ بوون، سەرەڕای ئەوەش ستایشی ڕۆحی ژمارەیەک ژن دەکات کە ئەزموونی زیندانەکەیان گۆڕی بۆ سەکۆیەکی نوێ بۆ خەبات، کردیان بە سەکۆیەک بۆ درێژەدان بە بەرخۆدانیان بە خواستێکی زیاترەوە.

 

زیندانی دیزل ئاباد نەک هەر ژمارەیەکی زۆر زیندانی لە پاشخانی تاوانکاری جۆراوجۆرەوە نیشتەجێیە، بەڵکو ئەو ژنانەش کە بۆ دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێی خەباتیان چوونەتە ناو دەروازەکانی زیندانەوە، لەناو ئەم تاریکییەدا بەدوای تیشکێکی هیوادا دەگەڕێن، دەیگۆڕن بۆ ڕووناکییەک کە بە درێژایی گەشتەکەیان لە زینداندا لەگەڵیان دەبێت و بەرەو ڕزگارییان دەبات.