"زیندانیانی ژن لە ئێران قوربانی پشتگوێخستن و ئەشکەنجەدانی سیستماتیکی ناو زیندانەکانن"
شوعلە پاکڕەوان، چالاکوانی مافی مرۆڤ تیشکی خستە سەر پەرەسەندنی ئاستی سەرکوتکردن لە ناوخۆی ئێران، بەتایبەتی دوای شکستی ڕژێمی ئێران لە چارەسەرکردنی قەیرانەکان، کە زیندانیانی سیاسیی ژن لە بارودۆخی نامرۆڤانە و مامەڵەی خراپدادان.
شەهلا محەمەدی
ناوەندی هەواڵ-ڕووداوەکانی ئەم دواییە لە ئێران، بە لەبەرچاوگرتنی نەبوونی ڕێوشوێنی خۆپارێزی و هەر جۆرە ئامادەکارییەکی فەرمی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانەکان، واقیعی کارەساتباری دەستبەسەرکراوانی ژن لە زیندانەکانی ئێراندا ئاشکرا کردووە. ئەمەش بێتوانایی دەسەڵاتدارانی دەرخستووە لە دەستەبەرکردنی تەنانەت سەرەتاییترین ئاستەکانی پارێزراوی و چاودێریکردنی زیندانییەکان.
لە کۆنفرانسێکدا کە بە بۆنەی ڕۆژی جیهانی زیندانیانی سیاسی لە ٢٨ی حوزەیران لە شاری فرانکفۆرتی ئەڵمانیا بەڕێوەچوو، چالاکوانی مافی مرۆڤ شوعلە پاکڕەوان، دایکی زیندانی لەسێدارەدراو ڕەیحان جبوری لە وتاردەرانی سەرەکی بوو.
ئاژانسەکەمان بە باسکردن لە گرنگی بەڕێوەچوونی ئەم جۆرە کۆنفرانسە لە هەلومەرجە هەستیارەکانی ئێستادا و کاریگەریی هێرشەکانی ئەم دواییە بۆ سەر بەندیخانەکانی ئێران و بەتایبەت زیندانی ئەڤین، ئەم چاوپێکەوتنەی خوارەوەی لەگەڵ چالاکی مافی مرۆڤ شۆلێح پاکرەوان ئەنجامدا.
هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ ئەو کۆنفرانسە چییە کە بنەماڵەی زیندانیانی سیاسی و داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ و چالاکانی دادپەروەری کۆکردەوە؟ ئایا دەنگی بۆ دەستبەسەرکراوان لە ئێران دابین کرد؟
لە کۆنفرانسەکەدا نزیکەی ٣٠ وتاردەر بەشداربوون، کە زۆربەیان دەستگیرکراوی پێشوو بوون و ئەزموونە کەسییەکانی خۆیان لەگەڵ ئامادەبووان باسکرد. تیشک خرایە سەر هۆشدارییەکان سەبارەت بە پەرەسەندنی سەرکوت لە ئێران و ئەگەری دووبارەبوونەوەی ئەو لەسێدارەدانانەی کە لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا شایەتحاڵی بوون. بەشداربووان جەختیان لەوە کردەوە کە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چیتر ناتوانێت چاوپۆشی لەم پێشهاتانە بکات. هەروەها دیدارە ڕاستەوخۆکان لەگەڵ چالاکوانان دەرفەتێکی بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکان و بونیادنانی هاوکاریی بەهێزتر ڕەخساند. لە هەلومەرجی ئێستادا، ئامادەبووان جەختیان لە یەکخستنی هەوڵەکانی گرووپە بچووکەکان و چالاکانی سەربەخۆ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕژێمی کۆماری ئیسلامی و ئلەسێدارەدانەکانی و ئەشکەنجەدانیان کردەوە، بە مەبەستی دروستکردنی هێزێکی گەورەتر و کاریگەرتر.
دوای هێرش بۆ سەر زیندانی ئێڤین و ڕووداوەکانی زیندانی قزل ئاباد چ گۆڕانکارییەک لە بارودۆخی زیندانەکاندا ڕوویداوە و چۆن چاودێری و بەڵگەنامەکردنی ئەو پێشهاتانە؟
لە زیندانی قزل ئاباد، بە پێچەوانەی ئەوەی کە باسکراوە، هیچ هێرشێکی ئیسرائیلی نەبووە. بەڵکو زیندانییەکان ناڕەزایەتیان دەربڕی بەرامبەر بەو بارودۆخە ئەمنییە مەترسیدارەی کە لە ئەنجامی شەڕەکەوە هاتبووە ئاراوە و خوازیاری چاوپێکەوتن لەگەڵ بنەماڵەکانیان بوون. پۆلیسی ئاژاوەگێڕان لەبری ئەوەی وەڵامی داواکارییەکانیان بدەنەوە، بە تەقەمەنی زیندوو ڕووبەڕوویان بوونەوە و لە ئەنجامدا زیندانییەکان کوژران. لە زیندانی ئێڤین، بەڕێوەبەری زیندانەکە پێشتر ئاگاداری ئەو هێرشە مووشەکییە بوو، بەڵام نە دیلەکانی ئازاد نەکرد و سەربازەکانیشی ئاگادار نەکردەوە. خۆی ناوچەکەی بەجێهێشت. تۆپبارانەکە بووە هۆی بریندار و گیانلەدەستدانی بەشێک لە زیندانییەکان و سەریان لێ شێوا و خێزانەکانیان بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک لە حاڵەتی سەرلێشێواوی و دڵەڕاوکێدا بەجێهێشت.
ئەم پێشهاتانە شکستی ڕژێمی ئێران لە بەڕێوەبردنی قەیرانەکان نیشان دا. هیچ ڕێوشوێنێکی خۆپارێزی نەگیرا و تەنانەت پەناگەیەکی سادەش بۆ هاووڵاتیان دابین نەکرا، سەرەڕای چەندین جار بانگەشەی دەسەڵاتی ناوچەیی. ئەم بێتواناییە لە مامەڵەکردن لەگەڵ بارودۆخی زیندانەکاندا بە ڕوونی دیار بوو. هیچ ئاگادارکەرەوەیەک لێنەدرا، هەروەها هیچ لێدوانێکی فەرمی بۆ ئاگادارکردنەوەی زیندانییەکان و خێزانەکانیان دەرنەچوو. دوابەدوای بۆردوومانەکە، ژمارەیەک بەندکراو بەبێ هەماهەنگی و ئاگاداری پێشوەختە بەپەلە گواسترانەوە بۆ زیندانەکانی فەشەفویە و قەرچەک. ئەم گواستنەوەیانە تەنیا دوای ناڕەزایەتیی بنەماڵەی دەستبەسەرکراوان و لە ڕێگەی ئەو پەیامانەی کە لە ناو خودی زیندانەکانەوە وەرگیراون ئاشکرا بوون.
سەبارەت بە زیندانی قەرچاکیش بارودۆخەکەی لەلایەن شایەتحاڵان و چالاکوانانەوە بە ئەوپەڕی توند و نامرۆڤانە پێناسە کرا، بەتایبەتی دوای ئەوەی ژمارەیەک ژنە دەستگیرکراو لە زیندانەکانی دیکەوە بۆ ئەوێ گوازرانەوە. بەپێی شایەتحاڵەکان، زیندانەکە سەرەتا کەمێک زیاتر لە بینایەکی سادە پێکهاتبوو، کە خاڵی بوو لە هیچ ئامێر و دەرفەتێکی سەرەتایی. نە کانۆپ و کورسی و تەنانەت پەنجەرە بۆ هەواگۆڕکێ نەبوو.
شایەتحاڵەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە بارودۆخی ناو زیندانەکە سەخت بووە، نەبوونی ئاوی خواردنەوەو کەمی دەستسۆر بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و ژینگەیەکی داخراو و خنکێنەر دۆخەکەی زیاتر خراپتر کرد. هەرچەندە ڕەنگە سیمای زیندانەکە لە هەندێک ڕووەوە باشتر بووبێت، بەڵام ناوەوەی زیندانەکە وەک "کونێکی ڕەش"ی ئازار و پشتگوێخستن پێناسە دەکرێت، خێزانی زیندانییەکان تەنها ئەو بەشە دەبینن کە ڕێگەیان پێدراوە سەردانی بکەن.
هەڵسەنگاندنی ئێوە چییە بۆ ئەو بارودۆخە سەختانەی کە ڕووبەڕووی ئەو زیندانیانەی ژن دەبنەوە کە ئازارەکانیان لە نامەکانی گۆڵڕۆخ ئیرایی و ڤاڕەشە مورادی و ڕەیحانە ئەنساریدا دەرکەوتووە، بە تایبەت ئەوانەی سەرەڕای تەمەنی بەرز یان تێکچوونی باری تەندروستییان ناچارن لە بارودۆخێکی سەختدا کار بکەن؟ چۆن دۆخی تەندروستی هەندێک لە زیندانییە ژنەکان و بوونی ژنانی بەتەمەن لە بارودۆخێکدا کە لەگەڵ تەمەنیان نەگونجێت هەڵدەسەنگێنیت؟
ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە پرسی چاودێری تەندروستی لە زیندانەکانی ئێران هێشتا نیگەرانییەکی سەرەکی بۆ داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ ماوەتەوە. بۆ نموونە ڕەحێلە ڕەحمانی پووری تەمەن ٧٥ ساڵ کە دوو جەڵتەی مێشکی لێکەوتووە و تووشی چەندین نەخۆشی بووە، تەنانەت لە زیندانی ئێڤین کە یەکێکە لە زیندانە بەناوبانگەکانی وڵات، تووشی چارەسەری پێویست نەبووە. دامەزراوەکانی چاودێری تەندروستی زیندانەکان بە فەرمیتر لە کاریگەرتر پێناسە کراون، کە پزیشکان بە دەگمەن ئامادەن و ژێرخانی چاودێری تەندروستی ناتەواون، ئەمەش ڕێگە دەدات تەنانەت نەخۆشییە بچووکەکان بۆ ماوەیەکی درێژ بڵاوببنەوە و بە خێرایی ببنە پەتا لە زیندانەکاندا.
هاوتەریب لەگەڵ ئەوەشدا چالاکانی مافی مرۆڤ هەڵمەتی وەک "مەهێڵن دڵیان لە لێدان بکەوێت" دەستیان پێکردووە بۆ داوای چارەسەرکردن بۆ زیندانیانی سیاسی. بەڵام پێویستی هەوڵی بەدواداچوونی بەرفراوانتر ماوە و ڕاپۆرتەکان پشتڕاستی دەکەنەوە کە زۆرێک لە زیندانییە ئاساییەکانیش ڕووبەڕووی بارودۆخی جەستەیی و دەروونی سەخت دەبنەوە بەبێ ئەوەی دەستیان بە چاودێری پزیشکی گونجاو بگات.