هەموو پڕۆسەیەکی شۆڕشگێڕانە چەندین وانە و ئەزموونی تێدایە کە ئەگەر بتوانی بە دروستی بیانخوێنیتەوە، دیدێکی ڕوون بۆ داهاتوو بەدەست دەهێنێت، تەڤگەری "ژن، ژیان، ئازادی" بە یەکێک لە قۆناغە شۆڕشگێڕییەکانی کۆمەڵگەی ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان دادەنرێت و هەرچەند گۆڕانکاری سیاسی ڕیشەیی بەدواوە نەبوو، بەڵام ئەو گۆڕانکارییە کولتووری و دەروونییانەی لە کۆمەڵگەدا هێنایە ئاراوە، بە شۆڕش دادەنرێت و بە پێچەوانەی هەندێ بۆچوون کە دەڵێن تەڤگەری "ژن. ژیان، ئازادی" کەم بووەتەوە، کاریگەرییەکانی لە ناو هەموو توێژەکانی کۆمەڵگە و بە تایبەت ژناندا دیارە، ژنیش وەستانەوە لە دژی دەسەڵاتی تاکڕەو بە شێوازی جۆراوجۆر، لە ڕاستیدا بەرەنگاری یاسا سەپێندراو و زۆرەملێ بوونەوە کە لەلایەن دەسەڵاتەوە بووەتە کولتوور، ئەم ڕاستییەش زیاتر لە هەموو شتێک لە ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا بەدی دەکرێت، لە سەرهەڵدانی شۆڕشگێرانەی “ژن، ژیان، ئازادی”دا زۆرترین ژمارەی کوشتن و سەرکوت لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و بەلوچستان بوو، چونکە هەمیشە تێڕوانینێکی ئەمنی بۆ ئەو ناوچانە هەبووە و هەر ناڕەزایەتی و چالاکییەکی مەدەنی بە بیانووی "جیاخوازی" و "کاری دژ بە ئاسایشی نەتەوەیی" گۆڕا بۆ توندوتیژی و کوشتن.

 

بە سەرنجدان بە سروشتی ڕاپەڕینەکانی ئەم ناوچەیە، سیاسەتی سەرکوتکردنی حکومەت لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان ئامانجی دروستکردنی ترس و خنکاندنی زیاترە لە کاتێکدا کە تەحەدای دەسەڵات و سەروەری هەنووکەیی دەکات، لە قۆناغەکانی دواتردا شاهیدی گرتن و زیندانیکردن و لەسێدارەدانی بەربڵاوی چالاکوان و زیندانیانی سیاسی بووین کە زۆرینەیان کورد و بەلوچی بوون، لەسێدارەدانی بەربڵاو و زیادبوونی فشارەکان بۆ سەر زیندانییەکان، بووە سووربوونیان بۆ بەرخۆدان.

 

سەرهەڵدانی شۆڕشگێرانەی "ژن، ژیان، ئازادی" پرسی چەوساندنەوەی ژنان بوو، کە ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی و بنەچەی ئایدیۆلۆژیکی هەیە، لە ڕاستیدا ئەگەر پرسی ئازادی ژن چارەسەر بکرێت، دەتوانین هیوای چارەسەرکردنی کێشە چینایەتی و نەتەوەییەکانمان هەبێت چونکە بنەمای ئەم بابەتانە لە ئایدۆلۆژیای ڕەگەزی ژناندایە، سیاسەتی دەسەڵاتدارانی ئێران بەرامبەر بە ژنان نیشانەی دوژمنایەتییە بەرامبەر بە ژنان کە لە هەموو ڕەهەندە کۆمەڵایەتی، سیاسی و کولتوورییەکاندا دەبیندرێت، کۆیلەکردنی ژنان بە ئامانجی بابەتیکردن و نەرێنی، یەکێک لە سیاسەتە هەمیشەییەکانی دەسەڵاتدارانی ئێران بووە، بۆیە دەنگی ژنان و ناڕەزایەتییان بەرامبەر بەو هەلومەرجە هەبووە، گورزێک لە دەسەڵاتی حکومەتی ڕووکەش و مەزهەبی پێکدەهێنێت، هەوڵدەدات بە پەنابردن بۆ توندوتیژی و سەرکوتکردن، سیستمی بەهاکانی خۆی بپارێزێت.

 

لە سیستمێکدا کە دەسەڵات و کولتووری پیاوسالاری و کۆنەپەرستی ڕەگەزی بە تەواوی هاوکاری یەکتر بکەن، ناتوانین چاوەڕوانی هەلومەرجی مرۆیی بۆ ژنان بکەین، ژنان ئەو هەلومەرجە سەپێندراو و نامرۆڤانەی هەن قبوڵ ناکەن، پابەندی یاساکانی دژە ژنان نین و زۆرجاریش هەڕەشە و سەرکوتکردنی ژنە سیاسییەکان و بنەماڵەکانیان بە یەکێک لە توندترین میکانیزمەکانی توندوتیژی لە دژی دادەندرێت، زیندانیانی ژن، بە تایبەت زیندانیانی سیاسی ژن، تووشی ئازار و ئەشکەنجەی زایەندی بەربڵاو بوون و بە هۆی ڕەگەزەکەیانەوە زیاتر ڕووبەڕووی توندوتیژی و ئەشکەنجەی ڕێکخراو دەبنەوە.

 

زیندانییە ژنەکان زۆر زیاتر لە زیندانییە پیاوەکان بەر هەڕەشە و سووکایەتیکردن دەکەون،دەستدرێژی زایەندی، توندوتیژی زارەکی و پشتگوێخستنی پێداویستییە تەندروستییەکانی زیندانییە ژنەکان، لەگەڵ دوودڵی و شکستهێنان لە بەدواداچوونی کەیسەکانیان، بەشێکن لە سیاسەتەکانی سەرکوتکردن، زیندان میکانیزمێکی گۆشەگیرییە بە دیسیپلینێکی کوشندە، ئامانجیشی لاوازکردنی هێز و ئیرادەیە، لە ڕوانگەی فۆکۆوە، سیاسەتی دیسپلینی لە ڕێگەی کەڵەکەکردنی پەیوەندییەکانی دەسەڵات و بە بابەتیکردنی مرۆڤەکان بۆ گۆڕینی بۆ بابەتی "تاوانبار، لادان، هاوڵاتی باش" جێبەجێ دەکرێت. ئەشکەنجەدان، سزادانی تاوانکاری و زیندانیکردنی تاوانکاری، شێوازە مێژووییە سەرەکییەکانی ڕێکخستنی دەسەڵاتی سزادانن، سیستمی تاوانکاریش یەکێکە لە چەکی سەرەکی دەسەڵات بۆ پاراستنی هەلومەرجی هەبوو، زیندان یەکێکە لەو شوێنانەی کە ڕژێمە پاوانخوازەکان زۆرترین سوودی لێ وەردەگرن و بەشێکە لە سیستمی فشار و زۆرەملێ.

 

بوونی زیندانیانی سیاسی سروشت و ئاراستەی دەسەڵات نیشان دەدات. لەم ساڵانەی دواییدا لەگەڵ سەرهەڵدانی ڕاپەڕینە جەماوەرییەکان بە ڕێبەرایەتی ژنان، دەسەڵاتدارانی ئێران و سیستمی قەزایی ئێران، ڕوانگەیەکی دەرەوەی یاساییان بەرامبەر بە زیندانیانی سیاسی و بەتایبەت زیندانیانی سیاسی ژن گرتەبەر، لە ماوەی دوو ساڵی ڕابردوودا دەیان چالاکوانی سیاسی و کۆمەڵایەتی توندوتیژی زایەندییان لە زیندانە جۆربەجۆرەکانی ئێران ئاشکرا کردووە، سیستمی قەزایی ڕژێم لە قۆناغە جیاجیاکانی پڕۆسەی دادوەریدا لە هەموو جۆرەکانی توندوتیژی دژ بە ژنان کەڵک وەردەگرێت، هەر لە دەستگیر کرانەوە تا لێپرسینەوە و زیندانیکردن و لە وەڵامی ناڕەزایەتییەکان بەرامبەر بەم ڕێبازە، ژنان تاوانبار دەکرێن، لەبەر ئەم هۆکارە، یاسا هەرگیز پارێزگاری لە ژنان ناکات، چونکە یاساکە خۆی ئامرازێکە بۆ توندوتیژی و دەسەڵات بەسەر ژناندا.

 

بەرخۆدان و درێژەدان بە خەباتی زیندانیانی سیاسی و بەتایبەت زیندانیانی سیاسی ژن، نیشاندەری بێکاریگەری سەرکوت و ئەشکەنجەیە لە پێشگرتن لە پەرەسەندنی ڕەوتی خەباتی جەماوەری، هەروەها سەرەتای پڕکردنەوەی توانای سەرکوت و کوشتنی دەسەڵات لە ڕووخساردا نیشان دەدات سەرەڕای ئەو بارودۆخە خنکێنەرەی ئێستا، تەڤگەرە کۆمەڵایەتییەکان هێشتا لە پێشکەوتندان و هەوڵدەدەن تێپەڕن، سەرکوتکردن و زیندانیکردن، دەرکردنی سزای توند و هەراسانکردنی زیندانیانی سیاسی ژن، پشێوییەکی لە بەرخۆدان و ئیرادەیان دروست نەکرد، ڕەخنە و ناڕەزایەتییەکان زیندانیان کردە گۆڕەپانێک بۆ بەرەوپێشبردنی خەبات بۆ ئازادی و هەوڵدان بۆ بەزاندنی سنوورەکانی ئێستا، بەرخۆدانیان لە زیندان شکۆمەندانە و ئیلهامبەخشە بۆ هەموو ئەوانەی بەدوای ئازادیدا دەگەڕێن و ئەم بەرخۆدانەش بەردەوامە.