رەجا خەیرات

 

مەغریب-پرسی بەشداری ژنان لە بڕیاردانی پەیوەست بە ژینگە و گۆڕانی کەشوهەوا پێویستی بە هەوڵی بەرچاو هەیە بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانی، ئەمە پێویستییەکی بەپەلەیە، چونکە بەکارهێنانی توانا و شارەزایی ژنان لە بەڕێوەبردنی قەیران و کارەساتەکانی دەرئەنجامی ئەم گۆڕانکاریانەدا لە ئاستی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ژینگەییدا زۆر گرنگە.

 

ژنان لە ئابووری سەوزدا ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕن، بەو پێیەی گواستنەوەی کەشوهەوای دادپەروەرانە بە بێ کەمکردنەوەی سەختی و ئاڵەنگاریەکانی بەردەم ژنان لە گەیشتن بە قۆناغی گواستنەوەی سەوز و بەشداریکردنیان لە بڕیاردانی پەیوەست بە ژینگە ناتوانرێت.

 

لەتیفە سروخ، توێژەری پەروەردەی زیندەیی دەریایی و چالاکی ژینگەیی ڕایگەیاندووە، ڕۆڵی ژنان لە گواستنەوەیەکی دادپەروەرانەی کەشوهەوادا پرسیارێکی بەپەلەیە، چ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و چ لەسەر ئاستی نیشتمانی. ڕێبازی مەغریب، وەک چالاکوانێکی سەرەکی لە بواری ژینگە و گەشەپێدانی بەردەوام، ئاگاداری گرنگی بەشداریکردنی ژنانە لە هەوڵەکان بەرەو گواستنەوەی کەشوهەوای دادپەروەرانە، کە هەنگاوێکی گرنگە بۆ دڵنیابوون لە گواستنەوە بۆ ئابوورییەکی سەوزی کەم کاربۆن.

 

بەرنامە و ستراتیژی ژینگەیی نیشتمانی

سەبارەت بە گرنگی بەشداریکردنی ژنان لە پەرەپێدانی بەرنامە و پلانەکاندا، باسی لەو پەیوەندییە دێرینە کرد کە ژنانی بە زەویەوە بەستووەتەوە، بەتایبەتی لە ناوچە گوندنشینەکان، ژنان پەیوەندییەکی نزیکیان بە زەوییەوە هەیە، بەو پێیەی کە کشتوکاڵ و دروێنەی بەروبووم دەکەن، لە ئەنجامدا خاوەنی زانیاری و ئەزموونی بەرفراوانن لە بەڕێوەبردنی زەویدا، لێرەوە گرنگی بەشداریکردنی ژنان لە گەشەپێدانی بەردەوام و گواستنەوە بۆ ئابوورییەکی سەوز ڕوون دەبێتەوە.

 

لەتیفە سروخ ئاماژەی بەوەدا کە مەغریب هەنگاوی بەرچاوی لەم بوارەدا ناوە، کۆمەڵێک ستراتیژی و سیاسەتی نیشتمانیی گرتووەتەبەر کە پابەندبوونی سیاسی و چوارچێوەی یاسایی و ژینگەیی و یەکسانی ڕەگەزی تێکەڵ دەکات.

 

ڕوونیشیکردەوە، لە ساڵی ٢٠١١ەوە دەستووری مەغریب بنەمای یەکسانی ڕەگەزی لە هەموو بوارەکاندا دووپاتکردووەتەوە، بە ژینگەشەوە. هەروەها ستراتیژی نیشتمانی گەشەپێدانی بەردەوام بووە لە گرنگیدانی تایبەت بە ڕۆڵی ژنان و بەشداریکردنیان لە گەشەپێدان، هەروەها بەشداریکردنیان لە زۆربەی بڕیارەکانی حکومەتدا، بەتایبەتی لە بواری ژینگەدا.

 

لە کۆتاییدا ئاماژەی بەوەدا کە ئەم ستراتیژیانە لە ڕێگەی دەستپێشخەرییە نیشتمانییەکانەوە دیارن، چ لەسەر ئاستی نیشتمانی و چ لەسەر ئاستی ناوخۆیی، کە ئامانجیان بەهێزکردنی ژنانە لە ڕێگەی بەرنامە ناوخۆیی و ناوچەییەکانەوە لە هەموو کەرتەکاندا، بەتایبەتی لە ئابووری سەوزدا. بۆ نموونە، بەرنامەی خولی پەروەردەی هەیە کە ژنان دەکاتە ئامانج لە بواری وزەی نوێبووەوە، کشتوکاڵی ئیکۆلۆژی، دوویبارە بەکارهێنانەوەی پاشماوە و کاری دەستی ژینگەدۆست.

 

ڕوونیشیکردەوە، هەموو ئەم دەستپێشخەرییانە بەشێوەیەکی کاریگەر بەشدارن لە بونیادنانی تواناکانی ژنان و پێدانی زانیاری و لێهاتوویی پێویستی بۆیان، نابێت چاوپۆشی لە کۆمەڵگەی مەدەنی و ڕۆڵی ناوەکی بکەین لە پاڵنانی ژنان بۆ بەشداریکردن لە پرسەکانی کەشوهەوا لە ڕێگەی کۆمەڵە و ڕێکخراوەکانی پێوەندیدار بە ژینگەوە، کە بەشدارن لە هۆشیارکردنەوەی هۆشیاری لە گرنگی ژینگە و جێبەجێکردنی پڕۆژەکان لەسەر زەمینە، هەروەها داکۆکیکردن بۆ زیاتر سیاسەتی گشتگیر کە بنەمای هەلی یەکسان و ڕەگەزی لە بواری کەشوهەوادا لەبەرچاو بگرێت.

 

پڕۆژەی پێشەنگ لە مەیدانەکەدا

لەنێو ئەو پڕۆژە پێشەنگانەی لەم بوارەدا کە لەتیفە سروخ چاودێری کرد، بە تایبەتی لە بەشی باکووری مەغریب (ناوچەی تەنجە-تەتوان-حسیمە)، پڕۆژەی "ئینۆ ڤێرت" هەیە، کە پڕۆژەیەکی مەغریبی-ئیسپانییە لە تەنجە دەستیپێکردووە و ئامانجی بەرزکردنەوەی تواناکانی ژنان و گەنجانە لە ئابووری سەوزدا، تیشکی خستەسەر گرنگی پڕۆژەکە، کە تێیدا لە ڕێگەی ئەو هاوکارییەی کە سەر بە خۆیەتی کار لە وزەی نوێبووەوە و بەرهەمهێنانی چارەسەری جێگرەوە دەکات. بەرنامەکە هۆشیاری و هاندانی داهێنانی تەکنەلۆژی و بابەتەکانی دیکەی لەخۆگرتبوو، لەوانەش کارگێڕی سەوز، هەموو ئەم پڕۆژانە کاردەکەن بۆ تیشک خستنەسەر ڕۆڵی ژنان لە بەشداریکردنیان لە دروستکردنی ئابوورییەکی سەوز.

 

هەروەها باسی لە دەستپێشخەرییەکانی دیکە کرد کە ژووری پیشەسازی و بازرگانی و خزمەتگوزارییەکان ئەنجامیان داوە، هەموو ناوچەکانی مەغریبیان گرتەوە، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی ئاشنابوونی بەم ناوچەیە، سەرنجی لەسەر ناوچەی تەنجە-تەتوان-حسیمو بوو. بازنەکە پاڵپشتی پڕۆژەکانی ژنان دەکات بە سازدانی زنجیرەیەک کۆبوونەوە بۆ ژنان، کە بە بەشێک بۆ گەشەی ئابووری و کۆمەڵایەتی دادەنرێت.

 

ڕۆڵی گرنگی لێهاتوویی ژنان

سەبارەت بە بەشداریکردنی لێهاتوویی ژنان لەو بوارەدا، جەختی لەوە کردەوە، بەهۆی لێهاتوویی ئەم ژنانە لە بەڕێوەبردنی کار و هەرەوەزییە ناوخۆییەکان لەو بوارەدا، بەشداریکردنیان لە کۆبوونەوە و خولی پەروەردەی، شارەزاییەکانیان لە ئابووریی دیجیتاڵی سەوزدا بەکارهێنراوە، هەروەها پلاتفۆرمێک بۆ هەرەوەزییە بەشداربووەکان دابینکراوە بۆ ئاڵوگۆڕی ئەزموون و شارەزایی.

 

تیشکی خستەسەر ڕۆڵی گرنگی ئەم کۆبوونەوە و مەکۆیانە لە سەرکەوتنی کارگە بچووک و مامناوەندەکان، هەروەها لە پێشخستنی بەرهەمە ناوخۆییەکان لە کشتوکاڵی ئۆرگانیک و پێدانی ئەو پێگەیەی کە شایەنیەتی، ئاماژەی بە چەند بەرنامەیەک کرد کە پاڵپشتی کاروباری ژنان دەکەن لە گەیشتن بە ئابوورییەکی سەوز و پاڵپشتی کاروباری ژنان.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، چەند دەستپێشخەرییەک لەم بارەیەوە هەیە، لەوانە پڕۆژەی فارێدیک FAREDEIC "ژنانی گوندنشینی ژن پابەندن بە گەشەپێدانی ئابووری گشتگیر و کەشوهەوا"، کە پڕۆژەیەک لەلایەن ڕێکخراوی ناحکومی نێودەوڵەتی WECF پاڵپشتی دەکرێت، ئەم پڕۆژەیە پاڵپشتی ژنان دەکات لە بەرهەمهێنانی ئامێری خۆری سادە و گونجاو "وەک فڕنی چێشتلێنان بە خۆر" بۆ بەکارهێنان لە بەرهەمی کشتوکاڵی یان پیشەسازییە نەریتییەکاندا، هەروەها دامەزراندنی سێ هاوبەشی هاوبەش لەم کارەدا، هەروەها ڕێکخراوی GEDI هەیە کە لەم چوارچێوەیەدا کاردەکات و بەشداری کردووە لە جێبەجێکردنی ژمارەیەک پڕۆژەی سەوز بۆ ژنان و گەنجان، بەتایبەتی لە ناوچەی تەنجە-تەتوان.

 

ژنان لە دڵی ئابووری سەوزدان

لەتیفە سروخ ئاماژەی بەوەدا کە چەندین بەرنامە هەن، چ لەسەر ئاستی نیشتمانی، چ لەسەر ئاستی ناوخۆ، چ لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، کە گرنگییەکی زۆر بە ئامادەبوونی ژنان لە دڵی ئابووری سەوز و لە پێگەی بڕیاردان دەدەن، وتی: سەرەڕای ئەو هەموو بەرنامە و دەستپێشخەرییانە کە بەرەوپێشبردنی بەشداری ژنان لە ئابووری سەوز و بەشداریکردنیان لە بڕیاردان، ئاڵەنگاری زۆر هەن کە هەلەکانیان لەم بوارەدا سنووردار دەکەن.

 

ئەو ئەم بەربەستانەی گەڕاندەوە بۆ هۆکارە کولتووری و کۆمەڵایەتییەکان، بەو پێیەی هێشتا ژنان وەک بوونەوەرێک سەیر دەکرێن کە ڕۆڵیان سنووردارە بە چاودێریکردنی ماڵ و منداڵان، هەروەها ئەو بەربەستانەی گەڕاندەوە بۆ بێتوانایی زۆرێک لە کچان لە دەستڕاگەیشتن بە خوێندن، ئەمەش هەلەکانیان بۆ دەستڕاگەیشتن بە هەلەکان یان جێبەجێکردنی پڕۆژەی ئابووری سەوزی سەرکەوتوو سنووردار دەکات.

 

سەرەڕای هەموو ئاڵەنگاریەکان، بەو ئەنجامە گەیشتن کە بەشێکی گەورەی ژنان ڕۆحی شەڕانگێزیان هەیە بۆ تێپەڕاندنی ئاستی بێتوانای پەروەردە و بەدەستهێنانی زانیاری و تەکنەلۆژیا و خولی پەروەردەی پیشەیی پێویست بۆ سەرکەوتنی کاروبار و پڕۆژە پەیوەندیدارەکان.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا، لەتیفە سروخ، توێژەر داوای کرد هەوڵی یەکگرتوو و چڕ بکرێتەوە بۆ هاندانی ژنان بۆ وەرگرتنی خولی پەروەردەی و شارەزابوون لە تەکنەلۆژیاکان، ئاسانکاری بۆ دەستڕاگەیشتن بەو پارە داراییانەی کە پێویستن بۆ پڕۆژە و بازرگانییەکانی ژنان، بەتایبەتی بۆ ژنانی گوندنشین، جا چ لە ئابووری سەوزدا بێت یان بە شێوەیەکی تر، هەروەها داوای کرد لە دەستپێکردنی کارەکەوە تا قۆناغەکانی کۆتایی پڕۆژەکە خولی پەروەردەی و بەدواداچوون بۆ ژنان بکرێت.