زهور مەشریقی

 

تونس - ئومەیمە شین، چالاکوانی سودانی جەختی لەوەکردەوە کە وڵاتەکە زۆر پێویستی بە پشتیوانی کاریگەرە نێودەوڵەتی و ناوچەیی و ئەفریقایە، هاوشێوەی ئەو کاروانە هاودەنگیانەی کە بەرەو غەززە دەڕۆن، داوای هاوپشتی نێودەوڵەتی هاوشێوە لەگەڵ گەلی گەمارۆدراوی سودان و شکاندنی دیواری بێدەنگی و ترس و هێنانی دەنگی قوربانییەکان بۆ جیهان.

 

ئومەیمە شین، لێکۆڵەری ڕەگەزی سودانی و چالاکوانی ژن ڕوونیکردەوە، سودان بەدەست زنجیرەیەک شەڕ و ململانێی دێرینیەوە دەناڵێنێت، کە دوایینیان لە ناوەڕاستی مانگی نیسانی ٢٠٢٣دا سەریهەڵدا، بووەتە هۆی وێرانکردنی دامەزراوەکانی و ئاوارەبوونی هاوڵاتیان، گەلی سودان بەدەست ئازارێکی ئاڵۆزەوە دەناڵێنێت کە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خراپتر دەبێت، ئەمەش لەبەر ڕۆشنایی نەبوونی ڕوماڵی ڕاگەیاندنی گونجاو بەهۆی سەرقاڵبوونی جیهان بەو شتانەی لە غەززە ڕوودەدەن، هەروەها هاوپشتی جیهانی نابێت هەڵبژێردراو بێت، بەتایبەتی لەبەر ڕۆشنایی هاوبەشی نێودەوڵەتی و بێدەنگی سەبارەت بە "خۆبەزلزانین"ی هێزە چەکدارەکان لە سودان، کە "هیچ جیاوازییەکیان نییە" لەگەڵ دوژمن، هەمان خوێنی قوربانییەکە هەڵدەگرن.

 

سەبارەت بە ژنان، دۆخەکەی بە "کارەساتبار" پێناسە کردو وتی: چونکە بەدەست برسێتی و ئاوارەبوون و توندوتیژی سێکسی سیستماتیکییەوە دەناڵێنن، کە لایەنەکانی ململانێ وەک ئامرازێک بۆ زەلیلکردنی ژن و پیاوی ئازاد ئەنجام دەدەن، ئەمە پێشێلکارییە ترسناکەکانن کە جیهانیان نەجووڵاندووە، جیهان لە کوێیە لەبەرامبەر ستەمکارییەکانی ژنان لە سودان؟ لەنێوان برسێتی و ئاوارەیی و هەژاریدا هەوڵدەدەن لەنێوان بێدەنگییەکدا بژین، بەردەوام بن کە زیاتر لەگوللـە ئازاری دەدات، ئەو پێشێلکارییە قورسانەی لە سودان تووشی ژنان دەبن، کە لە دەرەوەی پێناسەکردنن، پێویستی بە هاوپشتی ژن و مافی مرۆڤی نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئەوەی بیانوەستێنن، تاوانباران بگەیەننە دادگا و دادگاییکردنی دادپەروەرانە، ئەم تاوانبارانە دەبنە نموونەیەک بۆ هەر کەسێک کە بوێری ئەنجامدانی تاوانی لەو جۆرە دژی ژنان بە گشتی بکات.

 

ئومەیمە شین داوای هاودەنگی لەگەڵ ژنانی سودان کرد بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی هۆشیاری ژنان لە پرس و مافەکانیان، داوایان لێبکرێت کە توندوتیژی قبوڵ نەکەن یان بێدەنگ بن بەرامبەر بەو دڕندەییانەی کە ڕۆژانە تووشی دەبن.

 

سەبارەت بە گرنگی کاروانی هاوپشتی بۆ سودان وتی: هەڵمەتەکانی هاوپشتی دەتوانن ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕن لە بەهێزکردنی پرۆسەکانی ئاشتی لەڕێگەی هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە پرسە مرۆیی و سیاسییەکان، فشارخستنە سەر حکومەتەکان بۆ بڕیاردانی یەکلاکەرەوە بۆ کۆتاییهێنان بە ململانێکان، بەشداریکردن لە پێشکەشکردنی پاڵپشتی بۆ ئەو ژنانەی کە بەهۆی ململانێکانەوە زیانیان بەرکەوتووە، جێبەجێکردنی بڕیارنامەی ١٣٢٥ ئەنجومەنی ئاسایش سەبارەت بە پاراستنی ژنان و ڕێگریکردن لە توندوتیژی لە کاتی شەڕە چەکدارییەکاندا.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، هاودەنگیی نێودەوڵەتی زۆر گرنگە بۆ دروستکردنی فشارێکی کاریگەر لەسەر هەردوو لایەنی ململانێکان بۆ چارەسەرکردنی خراپبوونی دۆخی مرۆیی، دەستەبەرکردنی پاراستنی ژنان لە ناوچەی پرسەکان، جەختیشی لەوە کردەوە کە ژنان ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری بەرچاو دەبنەوە لە ئەنجامی ململانێکان، کارەساتەکانی دەرئەنجامی، وەک نەخۆشی کۆلێرا کە گیانیان لەدەست دەدات بە هەزاران ژن و منداڵ، ئەمە جگە لەو توندوتیژییە سێکسییانەی کە وێرانیان دەکات، کە بەهۆی ئەو ئاژاوەگێڕییە بەردەوامەی کە تا ئێستا هیچ لایەنێک نەیتوانیوە ڕێگری لێبکات.

 

باسی لە نەبوونی شوێنی حەوانەوە کرد کە شکۆی ئەوان وەک ژنانی خاوەن پێداویستییە جیاواز و هەستیارەکان دەپارێزێت، وتی: ئەمە پاشەکشەیەکی گەورەیە کە ژنان تووشی دەبن، پێویستی بە هەڵوێستێکی ڕاستەقینە هەیە، قبوڵکراو نییە کوشتن و ئاوارەبوون بەردەوام بێت لەکاتێکدا جیهان چاودێری دەکات و بێدەنگ بێت.

 

سەبارەت بە بارودۆخی ژنانی پەنابەری سودان لە وڵاتانی دراوسێ، ئاماژەی بەوەدا کە لە ژینگە نامۆکاندا ڕووبەڕووی بارودۆخێکی سەخت دەبنەوە، کە بێکاری و کەمی سەرچاوە و تێچووی زۆری ژیانیان تووشی پرس بووە، سەرەڕای هەوڵی هەندێک وڵاتی میواندار بۆ دابینکردنی کەمترین پێداویستییەکان، بەڵام ڕاستییەکە دوورە لە جێبەجێکردنی کەرامەتی مرۆڤایەتی، ژنانی پەنابەر هەستی ئاسایش و شوێنی حەوانەوە و مافە سەرەتاییەکانی وەک پەروەردە و چاودێری تەندروستییان لەدەستداوە، ئەوان لە ئامرازەکانی ژیانێکی شایستە بێبەش دەبن، لە نەبوونی بەرنامەی کاریگەر بۆ بەهێزکردنیان لە ڕووی ئابوورییەوە یان تێکەڵکردنی منداڵەکانیان لە خوێندنگەکاندا.

 

ئومەیمە شین دۆخەکەی بە پێشێلکارییەکی ئاشکرای مافی تەندروستی و پەروەردە و ژیانێکی شایستە پێناسە کرد، پێویستی بە دەستێوەردانی بەپەلەی نێودەوڵەتی هەیە لە پێشکەشکردنی هاوکاری زیاترە، بەڵکو مرۆڤایەتی و دەنگی پەنابەران دەگەڕێنێتەوە.

 

سەبارەت بە هەوڵەکانی تەڤگەری ژنان بۆ بەشداری چالاکانە لە کۆبوونەوە سیاسییەکان و دەستپێشخەرییەکانی ئاشتیدا، جەختی لەوە کردەوە کە وەدەرنانی ژنان لە بۆشاییدا ڕوونادات، بەڵکو دەرئەنجامی پێکهاتەی دامودەزگا سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانە کە پیاوان زاڵن بەسەریاندا، جا چ پارتە سیاسییەکان بێت یان ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، ئەم پێکهاتانە هەمان نەخشەی دوورخستنەوە بەرهەم دەهێننەوە، کە نوێنەرایەتیکردن لە ڕیزەکانی پێشەوەی پیاواندا سنووردارە، لە کاتێکدا دەنگی ژنان لە ناوەندەکانی بڕیاردان و دانوستان دوورخراوەتەوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەم ئاڵەنگاریە بەهۆی دوو ڕۆڵی ژنانەوە خراپتر دەبێت، چ لە بواری منداڵبوون، چ لە بواری کۆمەڵایەتیدا، ئەمەش وایکردووە بوونی ئەوان لە دانوستانەکاندا کە پێویستی بە خۆبەخشی تەواوکات هەیە، لەڕادەبەدەر قورس بێت، داوای لە ڕێکخراوەکانی ژنان کرد میکانیزمی پشتیوانی دابمەزرێنن کە ژنان بتوانن ڕۆڵی فرەیی خۆیان بەجێبهێنن بەبێ ئەوەی دەنگی خۆیان لە مێزی بڕیاردان پەراوێز بخەن، چونکە ئاشتی ڕاستەقینە بەبێ بەشداریی دادپەروەرانە و گشتگیرانەی ژنان بنیات نادرێت.

 

سەبارەت بە ڕێگاکانی بەشداریکردنی ژنان لە گۆڕەپانی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا، جەختی لە گرنگی پاڵپشتیکردنی ڕێکخراوەکانی ژنان و بەهێزکردنیان بۆ گەیشتن بە پۆستی پێشەنگایەتی و بڕیاردان کردەوە، جەختیشی کردەوە لەسەر پتەوکردنی هاودەنگی لەنێوان خودی ژنان، دامەزراندنی تۆڕەکانی ژنان کە توانای شکاندنی دیواری ترس و بێدەنگییان هەبێت کە دەیان ساڵە بەسەریاندا سەپێنراوە، شەڕەکە تەنها ڕووبەڕووبوونەوەی سیستەمی ستەمکارانە نییە، بەڵکو بەرەنگاربوونەوەی کولتوری وەدەرنانی و پەراوێزخستن لەناو کۆمەڵگەکاندایە.

 

لەسەر ئاستی ئابووریش جەختی لەوە کردەوە کە ژنان لە دڵی زریانەکەدا بوون، بەهۆی ململانێکان و قەیرانە ئابوورییە دامرکاندنەوە، زۆرێک لە بژێوی ژیانیان لەدەستداوە، ئەم ڕاستییە پێویستی بە ڕەچاوکردنی دروستکردنی جێگرەوەیەکی ئابووری ڕاستەقینە هەیە کە ژنان بتوانن بژێوی ڕۆژانەیان دەستەبەر بکەن، بەتایبەتی لە چوارچێوەی ئاوارەبوون و پەنابەریدا. جەختی لە گرنگی دەستپێکردنی بەرنامەی خولی پەروەردەی پیشەیی و پەروەردەی گشتگیر کردەوە کە ئاسۆی دامەزراندنێکی نوێ بۆ ژنان دەکاتەوە، خۆڕاگری و سەربەخۆیی ئابوورییان بەرز دەکاتەوە.

 

لە کۆتایی قسەکانیدا  ئومەیمە شین، چالاکوانی سودانی جەختی لەسەر پێویستی پشتیوانیکردنی ژنانی سودان لە شەڕی مانەوەیان کردەوە، بە لەبەرچاوگرتنی پەرەسەندنی ململانێکان و بڵاوبوونەوەی پێشێلکارییەکان.