مالڤا محەمەد

 

ناوەندی هەواڵ-لەناو ئەو دوکەڵەی کە لە هێرشە سەربازییەکانەوە بەرز دەبێتەوە، لەناو ئاگربەستێک کە لەسەر زەوییەکی ناسکدا دەلەرزێت و لە کاتێکدا زلهێزە نێودەوڵەتییەکان سەرقاڵی دووبارە داڕشتنی نەخشەکانی ڕێگریکردن و وەڵامدانەوەن، ژنان بە بێدەنگی تارەکانی مانەوە دەدڕێنن، لەنێوان پەناگە و وێرانکاریدا دەجووڵێن، نەک تەنها بە زیان، بەڵکو بە پرسیاری بێ وەڵامیش بارگرانییان لەسەرە.

 

بۆ ئەوەی ڕۆشنایی بخەینە سەر ئەزموونی ژنان لە چوارچێوەی شەڕ و ڕاگەیاندن و گێڕانەوەی سیاسی و ئایا دەنگی ژنان دەتوانێت کۆمپاسێک بێت بەرەو ئاسایش و ئارامی، ئاژانسەکەمان چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ ئەفڕەح شەوقی، ڕۆژنامەنووسی عێراقی ئەنجامدا.

 

تا چ ڕادەیەک شەڕی ئەم دواییە هەڕەشەی دوو هێندە بوو بۆ سەر پارێزراوی ژنان لە ناوچە ئامانجدارەکاندا، نەک تەنها وەک جەستەی بەرکەوتووی توندوتیژی، بەڵکو وەک هێزی پەراوێزخراو لە پرۆسەی بڕیاردان؟

لەڕاستیدا کەلێنێکی بەرچاو هەیە کە دەتوانێت کاریگەری لەسەر ئەم ململانێیانە هەبێت و دەبێت ئێستا بە تایبەتی لێی بکۆڵینەوە و تیشکی بخەینە سەری، چونکە نەبوونی ڕاستەقینە هەیە لەوەی کە ژنان لە ئەنجامی ئەم شەڕەدا تووشی چی بوون، ژنان چاودێری خێزانن و بەرپرسیارن لە ماڵ و گەورەترین بارگرانی فیکرییان لە ئەستۆدایە، بەتایبەتی لەو وڵاتانەی کە ڕەنگە هەندێک مافی ژنان نەبن.

 

هەموومان ژنانی ئێرانی دەناسین، کە لە مێژە بە هۆی سروشتی ڕژیمی زاڵ، بە تایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ مافی مرۆڤ و خواستی پەروەردە و فێرکردن، ڕێبەرایەتی خۆپیشاندانیان کردووە و ڕووبەڕووی ئاڵەنگاری بەرچاو بوونەتەوە، ژنان ڕۆڵێکی بەرچاویان لەم تەڤگەرەیەدا بینیوە، چالاکی خۆیان نیشان دەدەن، بەڵام ئەم زەبروزەنگە لە سایەی شەڕی ئەم دواییەدا کەم بووەتەوە.

 

ئەم شەڕە شایەتحاڵی بەئامانجگرتنی ڕاستەوخۆی نەخۆشخانە و زیندانەکان بووە، لەوانە زیندانی ناسراوی ئێڤینی ئێران کە ژمارەیەکی زۆر ژنی تێدایە، ژنان تووشی چەندین پێشێلکاری بوون: توندوتیژی ناوخۆیی و بۆردوومانی دەرەکی، کە ئازاری دەستگیرکراوەکانی زیاتر کردووە، بە پشتبەستن بە هەموو ئەوانەی سەرەوە، ڕۆڵی چارەنووسساز و چارەنووسی ڕێکخراوە نێودەوڵەتی و مافی مرۆڤەکان ئەمڕۆ سەرهەڵدەدات لە جێبەجێکردنی بەرپرسیارێتیەکانیان سەبارەت بەو شتانەی کە ڕوویانداوە، بەتایبەتی سەبارەت بە ژنان، کە زۆرترین باجیان لەم ململانێیەدا داوە.

 

ئاگربەستی کاتی چۆن کاریگەری لەسەر ژنان لە ناوچە جەنگییەکان هەیە؟ ئایا وەک ئامرازی ڕاگەیاندنی بۆ ئارامکردنەوە بەکاردەهێنرێن؟

سروشتییە کە بڕیارە سیاسییەکانی هەردوو وڵات تا ڕادەیەکی زۆر ماف و مەرجەکانی ژنان پشتگوێ بخەن، بەبێ ئەوەی ڕێوشوێنی کاریگەر بۆ چارەسەرکردنی دۆخی نالەباری ژنان بگرنەبەر، ئەمە پرسێکە کە دەبێت بە زۆر وروژێنرێت، چونکە گەورەترین بارگرانی کاردانەوەکانی شەڕ دەکەوێتە سەر ژنان، بەتایبەتی ئەوانەی لە توندوتیژی ڕزگاریان بووە یان ئەوانەی ڕاستەوخۆ بەرکەوتەی توندوتیژی بوون، ئێمە بەدەست کەمییەکی توندی بەڵگەنامەسازییەوە دەناڵێنین سەبارەت بەو گۆڕانکاریانەی لە ژیانیاندا هاتوون دوای ئەم ڕووداوانە، ئێمە نازانین ئێستا بارودۆخیان چۆنە، سەرەڕای ئەو گرنگیپێدانە بەرچاوەی کە شەڕەکە لەلایەن ڕاگەیاندنەکان و چاودێرانەوە وەریگرتووە.

 

لەکاتی چاودێریکردنی دۆخەکەدا، سەرنجم دا کە زانیارییەکی بەرچاو لەبارەی ژنانەوە لە زۆر ڕووەوە، لە هەندێک کاتدا پێدەچوو مەیلێک هەبێت بۆ بەکارهێنانی وێنەی ئەو ژنانەی کە لە هەڵمەتەکانی بەرزکردنەوەی مۆڕاڵدا پشتیوانییان بۆ حکومەت نیشانداوە، لە ڕێگەی سروودی نیشتمانپەروەرانە یان دەربڕینی دڵسۆزی بۆ دەوڵەت، لە هەمان کاتدا چاوپۆشی لەو ئاڵەنگاریە سەختانە بکرێت کە ڕووبەڕووی ئەم ژنانە دەبنەوە، ئەو بڕوایە درا کە نیشتمانپەروەری داواکارییەکانیان بۆ ئازادی و مافەکان جێگر دەکات، وەک ئەوەی قوربانیدانی دەنگی ژنان لە پێناو میللەتدا خاڵێکی ئەرێنی بێت کە شانازییان پێبکرێت.

 

کاریگەری قەیرانەکە لەسەر ژنان لە وڵاتانی دراوسێی وەک سووریا و عێراق، وەک قوربانی ئاڵۆزییەکانی پەرەسەندنی جیۆپۆلەتیکی چییە؟

ململانێی بەردەوامی نێوان ئیسرائیل و ئێران سێبەرێکی قورسی بەسەر زۆرێک لە وڵاتانی ناوچەکەدا دروستکردووە، بەتایبەت وڵاتانی دراوسێ، کە ڕۆژانە خۆیان لە مەترسی ڕاگەیەندراوە گشتییەکانی بەئامانجگرتن و پەرەسەندندا بینیوە، ئەم هەڕەشانە ئیتر تەنیا ئامرازی فشار نین؛ لە هەندێک کەیسدا، پەرەیان سەندووە بۆ ئامانجکردنی ڕاستەقینە، کە ناسکی ئاسایشی ناوچەکەیان خراپتر کردووە.

 

ئەگەر ئەم هەڵکشانە بەردەوام بێت، کاردانەوەکانی ڕاستیتر و دوور مەوداتر دەبن، بە تایبەت بۆ ژنانی ئەم وڵاتانە، کە بە شێوەیەکی گشتی بەدەست بێ توانا ترین فۆرمەکانی پاراستنەوە دەناڵێنن لە کاتی قەیرانەکاندا، لەگەڵ چوونە ناو قۆناغێکی ئارامی ڕێژەیی ناوچەکە، وێنەکە لە هەموو کاتێک ڕوونتر دەردەکەوێت. شەڕی ئەم دواییە بۆشایی پێکهاتەیی لە سیستەمی پاراستن و چەندین بێ توانای لە وتار و سیاسەتەکانی پەیوەست بە ژنان ئاشکرا کردووە، بۆیە دەتوانرێت بڵێین ئێمە لە لێواری قۆناغێکی نوێداین کە پێویستی بە لێکۆڵینەوەی قووڵ و پەرەپێدانی نیشاندەری ورد دەبێت بۆ هەڵسەنگاندنی ئەوەی کە ژنان لەم قەیرانانەدا چییان بەسەر هاتووە.

 

هیوای ئێستا ئەوەیە کە ژنان ڕۆڵێکی گەورەتر و دەنگێکی بەهێزتریان پێبدرێت، کە بتوانن بەشداری بکەن لە پەرەپێدانی سیستەمێکی پاراستنی کاریگەرتر، جا لە ڕێگەی حکومەتەکانیانەوە بێت یان کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، کاتی ئەوە هاتووە دەستکاری سەکۆکە بکرێت و لەسەر ئەو ئازار و خۆڕاگرییە بونیاد بنرێت کە ئەم ڕووداوانە ئاشکرایان کردووە، بۆ داڕشتنی دیدگایەکی داهاتوو کە تێیدا ژنان ڕۆڵێکی سەرەکییان هەبێت لە ئاشتی و ئاسایشدا.

 

لە کاتی شەڕدا وشەکان دەبنە ئامرازێک بۆ کۆکردنەوە یان دڵنەوایی، بەڵام هەواڵەکان چۆن دەخرێنەڕوو و ئەزموونەکانی کێ دەگێڕدرێنەوە؟ چۆن گێڕانەوەی ڕاگەیاندنی لەم شەڕەدا لە دەوری ژنان بونیاد دەنرێت؟

لە چوارچێوەی ململانێی ئەم دواییەدا، ڕووبەڕووبوونەوەکە تەنیا لە بەرە سەربازییەکان سنووردار نەبوو، بەڵکو شەڕێکی توندی ڕاگەیاندنی ڕوویدا، هەندێکجار کاریگەرتر بوو لە مەیدانی ڕاستەقینەی شەڕ، زانیاری ناڕاست و تۆقاندن و ترساندن و بڵاوکردنەوەی هەواڵی ناڕاست و پڕوپاگەندەی سیاسی باو بوو، هەموو ئەمانەش بە ئامانجی کاریگەری لەسەر بیروبۆچوونی گشتی و شێواندنی وێنەی دوژمن بوو.

 

لەم ماوەیەدا هەمووان شاهیدی هەواڵی ناکۆکی بەرچاو و نەبوونی وردبینییەکی ئاشکرا بوون، هەندێک لێدوان وەک "بالۆنی دادگاییکردن" دەرکەوتن، لە کاتێکدا هەواڵی گرنگتر و ڕاستەقینەتر بە ئەنقەست سەرکوت دەکرا. هەروەها هەوڵی بە ئەنقەست بۆ لاوازکردنی ئینتەرنێت لە هەندێک وڵاتی بەشدار لە شەڕەکەدا تۆمارکرا، بە ئامانجی سنووردارکردنی ڕەوتی زانیاری و کۆنترۆڵکردنی ئاستی کۆکردنەوەی ڕاگەیاندن.

 

ڕاگەیاندن بەداخەوە بووەتە ئامرازێک کە لە شەڕەکاندا بە شێوەیەکی نەرێنی بەکاردێت، بۆ هەڵئاوسانی هەستەکان نەک هێورکردنەوەیان، و بۆ تەمومژاویکردنی ڕاستییەکان نەک ئاشکراکردنیان، بەڵام بەهۆی هەمەچەشنی سەرچاوە ڕاگەیاندنییە سەربەخۆکان و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان، هێشتا دەتوانرێت پشتڕاست بکرێتەوە و دەستیان بە گێڕانەوەی متمانەپێکراو بگات.

 

لەگەڵ کۆتایی هاتنی شەڕەکە، چاوەڕوان دەکرێ زۆر پرس بێنە بەرچاو کە لە ماوەی دوانزە ڕۆژی شەڕەکەدا نەتوانرا ڕۆشنایی لەسەریان بخرێتە سەر، کە پڕ بوون لە گرژی و ترس، ڕێگر بوون لە دەستڕاگەیشتنێکی تەواو بە زۆرێک لە وردەکارییە مرۆیی و یاساییەکانی هاوڕێی