حەنان حارت

مەغریب- سەرەڕای باشتربوونی بوونی ژنان لە هونەرە شێوەکارییەکانی مەغریب لە ماوەی دەیەکانی ڕابردوودا، هێشتا هونەرمەندانی ژن ڕووبەڕووی چەندین بەربەست دەبنەوە، لە جیاکاری ڕەگەزییەوە تا بەربەستی پێکهاتەیی لەناو دیمەنی هونەردا.

 

لەم ڕاپۆرتەی خوارەوەدا، شایەتحاڵەکانی ناو بواری هونەر ڕۆشنایی دەخەنە سەر گرژی نێوان خواستی تاکەکەسی و چوارچێوەی کولتووری، لە نێوان خواستی دەربڕینی ئازاد و ڕاستی سانسۆر، چ ڕاستەوخۆ بێت یان هێمای.

 

لوبنا بنرابح، هونەرمەندی شێوەکار، توێژەری کۆمەڵناسی هونەر وتی: دۆخی هونەرمەندانی ژن لە مەغریب بە بەراورد بە ڕابردوو گۆڕاوە، پێشتر ژمارەیان زۆر نەبووە و دیمەنی هونەریش ناو پیاوان زاڵ بووە.

 

بەڵام ساڵانی ڕابردوو شایەتی گۆڕانکارییەکی بەرچاو لە گۆڕەپانەکەدا بەخۆیەوە بینیوە، بە دەرکەوتنی گەنجی ژنە هونەرمەند کە ئامادەیییەکی بەهێزیان دامەزراندووە، بەرهەمگەلێک پێشکەش دەکەن کە ڕەنگدانەوەی دیدگا و نیگەرانییە کەسییەکانی خۆیانن، ئامادەبوونی بەرچاوی هونەرمەندان هەیە کە بە زۆر خۆیان پێشکەش کردووە و توانیویانە جێگەی خۆیان لەناو دیمەنی هونەرە شێوەکارەکاندا دووپات بکەنەوە، بەڵام ناتوانرێت نکۆڵی ئەوە بکرێت کە جیاکاری هێشتا بوونی هەیە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، هونەرمەندانی ژن ڕووبەڕووی فۆرمێکی ئاڵۆزی جیاکاری دەبنەوە، کە لە لایەکەوە پەیوەستە بە ژن بوونیانەوە، لە لایەکی دیکەشەوە پەیوەستە بەو ئاڵەنگاریە گشتیانەی کە هونەرمەندان لە مەغریبدا ڕووبەڕوویان دەبێتەوە، وەک نەبوونی پشتیوانی و سەختی دەستڕاگەیشتن بە بۆشای پێشانگە گونجاوەکان.

 

سەرەڕای ئەم ڕاستییە، لوبنا بنرابح پێی وایە کە کاریگەریی ژنان ڕوون بووەتەوە و گەشە دەکات، ئەمەش بەهۆی پەرەسەندنی هۆشیاری لەناو کۆمەڵگەی هونەریدا بۆ گرنگی نوێنەرایەتیکردنی ژنان چ لەڕووی ژمارەوە و چ لەڕووی تایبەتمەندی ناوەڕۆکەوە کە دەیخەنە ڕوو.

 

جەستە لە نێوان داهێنان و چاودێری

لە ناو بابەتگەلێکی کێشەدار لە ئەزموونی هونەرمەندانی ژنانی مەغریبدا، جەستە وەک یەکێک لە هەستیارترین بابەتەکان لە چوارچێوەی عەرەبی و مەغریبدا دیارە.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، هەندێک دامەزراوە ڕەتیدەکەنەوە ئەو بەرهەمانە قبوڵ بکەن کە باس لە جەستە دەکەن، ئەمەش ڕەنگدانەوەی هەستیاری کۆمەڵایەتی و کولتوورییە کە زۆرجار دەبێتە هۆی قەدەغەکردن یان وەدەرنانی نەگێڕدراو، بەڵام لە کارە هونەریەکانیدا هیچ کێشەیەک لە کارکردن لەگەڵ جەستەدا نابینێت، من جەستە دەکێشم چونکە جێگەی سەرنجمە، نەک تەنها بابەتەکە، ئەگەر هۆڵێکی پێشانگە ڕەتیکردەوە میوانداری ئەم جۆرە کارە بکات، بەشداری ناکەم، بەڵام بەردەوامم لە وێنەکێشان چونکە هونەر بۆ من ئامرازێکە بۆ ڕەنگدانەوەی، نەک تەنها بۆ نمایشکردن.

 

لە نێوان بەهرە و بازاڕی هونەر

بەڵام جەستە تاکە بەربەست نییە، بە وتەی لوبنا بنرابح، هونەرمەندانی ژنان ڕووبەڕووی بەربەستێکی دیکە و چەسپاوتر دەبنەوە، ئەویش ناساندن و متمانەپێکردنە، زۆرێک لە ژنان دەیانەوێت هونەر پراکتیزە بکەن و بژێوی ژیانیان لێ دابین بکەن، بەڵام ئاسان نییە، هونەر پێویستی بە ئامراز و کات و کەرەستە هەیە، بژێوی ژیانیش لە خودی هونەرەوە کارێکی قورسە، نەک تەنها لە مەغریب بەڵکو لە سەرانسەری جیهاندا.

 

لەوەش مەترسیدارتر ئەوەیە کە هەندێک دیاردە زیان بە هونەرمەندانی ڕاستەقینە دەگەیەنن، وەک ئەوانەی کە بانگەشەی "هونەرمەند" دەکەن بەبێ ئەوەی لە ڕاستیدا هیچ بەرهەمێک بەرهەم بهێنن، تەنانەت وێنەکێشان و واژۆکردنیش بە کەسانی دیکە دەبەخشن، ژنان زیاتر لە کەسانی دیکە بەرەوڕووی ئەم جۆرە تۆمەتە دەبنەوە، زۆرجاریش بەهرەکانیان دەخرێتە بەر پرسیارەوە، لە ئەنجامدا هونەرمەندانی ژنان ناچارن دوو هێندە هەوڵ بدەن بە بەراورد بە پیاوان بۆ ئەوەی خۆیان و بەهایان بسەلمێنن.

 

پشتگیری دامەزراوەیی... وەرزی و سنووردار

لوبنا بنرابح پشت بە ڕۆڵی دامەزراوە ڕۆشنبیرییەکان دەبەستێت لە پاڵپشتیکردنی هونەرمەندان، بەڵام دان بەوەدا دەنێت کە ئەم پشتیوانییە چ لە کەرتی گشتی یان تایبەتەوە بێت، هەروا لاواز و وەرزییە، وتی: وەزارەتی ڕۆشنبیری پاڵپشتی دەکات، بەڵام بە سنووردار دەمێنێتەوە، ژمارەی ئەو هونەرمەندە ژنانەی کە سوودی لێوەردەگرن سنووردارە، دامەزراوە ڕۆشنبیرییەکانی تایبەت، وەک کۆمەڵە یان دەستپێشخەری سەربەخۆ، هەوڵی بەشداریکردن دەدەن، بەتایبەتی لە کاتی فێستیڤاڵەکان یان پێشانگاکاندا، لەگەڵ ئەوەشدا پاڵپشتییەکەیان زۆرجار هەلومەرجییە و هەمیشەیی نییە.

 

لە بابەتی نیگارکێشانەوە بۆ چالاکی فڵچە

حەلیمە فوراتی، هونەرمەندی شێوەکار پێی وایە بوونی ژنان لە هونەری شێوەکاری مەغریبدا لە ئێستادا ئیتر پەراوێزی یان بەڕێکەوت نییە، بەڵکو بووەتە بەرچاو و گەشەسەندن، ئەمەش ڕەنگدانەوەی پرۆسەیەکی درێژخایەنی گۆڕانکاری و بەرەنگاربوونەوەیە.

 

جەختی لەوە کردەوە کە ژنان چیتر تەنیا بابەتێکی جوانیناسی نین کە لە تابلۆکاندا وەک هێمای نەریتی یان فیزیکی وروژێنراون، بەڵکو بەڕاستی چالاک بوون لە داڕشتنی دیمەنی هونەری، بەرهەمی بەرهەمهێنانی کارگەلێک کە بە بوێری و تایبەتمەندی تایبەتمەندن، ڕەنگدانەوەی پرسە کەسی و کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانن.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەم گۆڕانکارییە لەناکاو نەبووە، بەڵکو دەرئەنجامی کەڵەکەبوونی دەیان ساڵە بووە، چونکە ژنان وردە وردە لە پێگەی "ئیلهام بەخشی بێدەنگ"ەوە دەگوازرێنەوە بۆ "بەرهەمهێنەری هۆشیار" کە خاوەنی ئامرازەکانی دەربڕینن و دیدگای جوانیناسی و فیکری خۆیان دەسەپێنن.

 

حەلیمە فوراتی داوای دووبارە خوێندنەوەی ئەم میراسە بینراوانەی مەغریبی و عەرەبی کرد، نەک بە ئامانجی سڕینەوە یان نکۆڵی، بەڵکو زیاتر تێگەیشتن لە نوێنەرایەتی و لێکدانەوەکانی، چاودێریکردنی چۆنیەتی وێناکردنی ژنان، کاتێک تەنیا ڕەنگدانەوەی ڕاستی یان خەیاڵی پیاو بوون و کاتێک دەستیان کرد بە هەڵکۆڵینی ڕێگای خۆیان وەک تاک کە ئازادانە پەیامی هونەری و ڕۆشنبیری خۆیان دەنێرن.

ئەو ڕوونی کردەوە، لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمەوە ژنانی مەغریبی سەریان هەڵداوە کە یاخی بوون لە دژی چەشنە کۆنەپەرستانەکان، ڕۆڵی ڕازاندنەوە یان هێماسازییان تێپەڕاندووە بۆ پێشکەشکردنی ئەو بەرهەمانەی کە لە ئەزموونە کەسییەکان و نیگەرانییە کۆمەڵایەتییەکانیانەوە سەرچاوەیان گرتووە. ئەوان هەڵیانبژاردووە کار لەسەر بابەتگەلێکی نانەریتی بکەن، وەک جەستە، پەیوەندی لەگەڵ دەسەڵات، توندوتیژی هێمای، یان پچڕان لە میراتی زۆرەملێ.

 

جەختی لەوە کردەوە کە زۆرێک لەم ژنە پێشەنگانە لە سەردەمێکدا چوونەتە بواری هونەرەوە کە ڕێبازی هونەری وەک خۆشگوزەرانی قبوڵنەکراو بۆ ژنان سەیر دەکرا، یان ڕێگایەکی پڕ لە مەترسی لە ڕوانگەیەکی کۆمەڵایەتی کۆنەپەرستانە. سەرەڕای ئەوەش توانیان خوێندنگەیەکی ژنان لەناو هونەری مەغریبدا دابمەزرێنن، پێی وایە نەوەی نوێی هونەرمەندانی ژنان تەنیا کار بۆ خستنەڕووی دیدگای هونەری ناکەن، بەڵکو شەڕێکی دووانەی بۆ ناساندن و داهێنانی ئازاد ئەنجام دەدەن.

 

حەلیمە فوراتی لە کۆتایی قسەکانیدا وتی: لە بەرهەمەکانی زۆرێک لە هونەرمەندانی ژنانی مەغریبی ئەمڕۆدا، ڕاگەیاندراوێکی هونەری دوانە دەخوێنینەوە، پراکتیکێکی داهێنەرانە، بەڵام کردەوەیەکی بەرەنگاربوونەوەی بێدەنگە لە دژی پەراوێزخستن و دژی ئەو سەرپەرشتییە هێماییەی کە لە مێژە ژنانی لە هونەردا بچووک کردووەتەوە بۆ تەنها فیگەر نەک فڵچە.