نور الأحمد
ڕەقە - لە نێو کۆڵانەکانی قەزای ڕەقە لە ناوچەی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا شەقامی ئەلقواتلی هەیە، یان ئەوەی لە ناوخۆدا بە شەقامی ئەلشەوایە ناسراوە. لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە وەک بەڵگەیەک لەسەر میراتێکی دەوڵەمەندی جەماوەری وەستاوە، کە مێژوو و کولتوری شارەکە و خەڵکەکەی بەرجەستە کردووە. لە نێوان دیمەنێکی سەرنجڕاکێش و جیاواز کە سەرنج ڕادەکێشێت، تۆنەکانی ژیانی ڕۆژانە لە شەقامی ئەلقواتلی، یان شەقامی ئەلشەوایا هاوئاهەنگ دەبن، کە بە تێپەڕبوونی کات بەردەوامە لە پاراستنی تایبەتمەندییەکانی مێژوو و کولتووری قەزای ڕەقە. ئەوانەی لەوێ سەرگەردانن، لە ڕێگەی دیوارە ڕازاوەکانی شارەکەوە دەگوازرێنەوە بۆ مێژووی کۆن و هەر گۆشەیەک چیرۆکی شاعیران و نووسەرانی شارەکە دەگێڕنەوە. سەبارەت بە مێژووی شەقامی ئەلقواتلی، ویسام ئەلباشا، هاوسەرۆکی دەستەی دێرین و ڕۆشنبیری ڕایگەیاند، "شەقامەکە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩١٠، پێشتر ناوی شەقامی ئەلشەوایە بووە، بەهۆی بازاڕی ئاژەڵداریی لەوێ، هەروەها بۆ دانیشتوانی شارەکە، کە لە هۆزەکانی ئەم ناوەیان پێدراوە". ئەو ڕوونی کردەوە کە "مانای وشەکە ئاماژەیە بۆ بەخشندەیی و سوارچاکی خەڵکی ڕەققە. بە تێپەڕبوونی کات ناوی لێنرا "القواتلی"، بە ناوی شوکری ئەلقواتلی، یەکەم سەرۆکی سوریا". سەبارەت بە گرنگییە مێژووییەکەی، ئاماژەی بەوەشکرد، "سەرەڕای ئەو وێرانکاریانەی شەڕ کە بەسەر ڕەقەدا هاتووە، جارێکی دیکە گەڕاوەتەوە پێشەوە، بۆ خەڵکی ڕەقە خزمەت بە هەموو پێداویستییەکانیان دەکات و پێویستییەکی حەتمییە. بە یەکێک لە دیارترین شەقامە مێژووییەکانی شارەکە دادەنرێت، شایەتحاڵێکی زیندووە کە بەردەوامە لە گێڕانەوەی چیرۆکی مێژووی کولتووری کۆن و ڕەسەنی ڕەقە و جەماوەری". کەلەپور." سەبارەت بە میرات و کولتووری خەڵکی ڕەقە، ڕوونیکردەوە، "دوکانەکانی کە دەیان ساڵ لەمەوبەر دروستکراون، جلوبەرگی نەریتی لەخۆدەگرن، لەوانەش بۆ پیاوان، وەک کەلەبیە و فوروا، کە لە پشمی مەڕ دروستکراون، بە لێهاتوویی و چەرمەسەری لەلایەن خەڵکی ڕەققە، هەروەها ئاگال و کەفیە، کە لەسەر سەریان لەبەردەکرێن و گوزارشت لە ناسنامە و کولتووری خەڵکی ڕەقە دەکەن. گەنجان". ئەمڕۆش وەک نەریتێک لەبەریان دەکەن کە ڕەتیدەکاتەوە بمرێت”.

ڕوونیشیکردەوە، بەشێک هەیە بۆ جلوبەرگی تەقلیدی ئافرەتان، "کە بەشێکی تایبەت لەخۆدەگرێت بۆ قوماشی خانمان کە لە ئاوریشم و مەخمەلی ڕەنگاوڕەنگ و ڕازاوە دروستکراون، وەک قەسیرە و موخرەج کە بە دەستی خانمان دروستی دەکەن، هەروەها حەباریش کە وەک سەرپۆش و وەک پشتێن بەکاردەهێنرێت". سەبارەت بە بەشی خۆراک و ڕزق و ڕۆزیش وتی، "بازاڕەکە بەشێکی تایبەتی کڕین و فرۆشتنی شیرەمەنی و پەنیر لەخۆدەگرێت، دانیشتوانی لادێ و گوندەکانی دەوروبەریش هەموو وەرزێک سەردانی دەکەن بۆ فرۆشتن و بەبازاڕکردنی بەرهەمی ئاژەڵیان، کە خانمان لە ماڵەوە دروستی دەکەن، وەک جۆرە جۆرە پەنیر و لابنێه و غیز و کەرە و ماست و شیر و ڕزق و ڕۆزی زستانی وەک زەیتون، غیز، و جۆرە جۆراو جۆر لە بەرهەمی ئاژەڵ". "جامەکان ئاماژەی بەوەشکرد، دوکانەکانی بەهارات و گیای سروشتی، "دوکانەکانی بەهارات دەکەوێتە پێشەوەی بازاڕەکە و چەندین بەرهەمی جۆراوجۆر پێشکەش دەکەن، لەوانە گیای دەرمانی، زەیتی سروشتی، خورما، و ئەو شتانەی تر کە لە چاودێری کەسیدا بەکاردەهێنرێن، بۆن، هەنجیری وشککراوە، جۆرەها بەهارات، هەروەها گیای کێوی و دەرمانی کە بۆ چارەسەری نەخۆشییە جیاوازەکان بەکاردەهێنرێن". ئاماژەی بە بەشی کەلوپەلی مس کرد، "شاری ڕەقە هەمیشە لە سەردەمی کۆندا بە پیشەسازی و کاری دەستی ناسراوە، هەروەها بە دیکۆراتەکانی ناوبانگی دەرکردبوو، کە نابغەی شارستانیەتی عەرەبی لەو سەردەمەدا بەرجەستە بوو. ئەوان دەفرە گەورەکانی مس و مەنسەفیان دروست دەکرد، هەروەها بە شێوەیەکی لێهاتووانە دەیانڕازاندەوە بە نەخشاندنی جیاواز و ئاڵۆز. هەروەها دەفری قاوە و کوپەکانی قاوەی تاڵ، کە بە نەخشاندنی تاڵ دەناسرا قاوە بەناوبانگەکەی عەرەبی کە هەموویان هێمای بەخشندەیی و سوارچاکی خەڵکی ڕەقەن”.
هەروەها لە بازاڕەکەدا "دوکانەکانی فرۆشتنی ئامێری مۆسیقا، وەک دەف و ڕیباب، کە بۆ بۆنە و ئاهەنگ و ئاهەنگە تایبەتەکان بەکاریدەهێنن، وەک ئاهەنگی هاوسەرگیری و ئێوارەی مەولیە. سەرەڕای پەرەسەندنی ئامێرە مۆسیقییەکان، بەڵام ئەم داب و نەریتە لە کولتوری خەڵکی ناوچەکەدا چەسپاون".
ئاماژەی بەوەشکردووە، دانیشتوانی ڕەقە کە لە چادردا دەژیا، ئەم میراتە دەپارێزن. لەسەر شەقامی قوواتلی، دوکانەکانی فرۆشتنی "زەرب" (فەرشەکانی نەریتی) و قوماش هەیە، چادرەکان بە فەرشی دەستی ڕەنگاوڕەنگ ڕازێنراونەتەوە کە لەلایەن ژنانەوە دروستکراون." ویسام ئەلباشا، هاوسەرۆکی دەسەڵاتی دێرین و ڕۆشنبیری، قەزا لاوەکییە بێلایەنەکانی شەقامەکەی بە هەڵگری چیرۆک و چیرۆکی جیاواز وەسف کرد کارەکتەری تەلارسازی، لەوانەش گەڕەکی شاعیر عەبدولسەلام ئەلعەجیلی. ئەمە جگە لە جوانی تەلارسازیی بەردە دێرینەکان کە بە وێنەکێشانی شوێنەوار و جلوبەرگی فۆلکلۆر و پارچە میراتییەکان ڕازێنراونەتەوە لە دیمەنێکی زیندوودا کە تا ئێستاش تایبەتمەندی میراتی کۆنی ڕەققەی پاراستووە".