SANA EL-ELÎ

Navenda Nûçeyan – Şoreşa 19’ê Tîrmehê di mafên Xiristiyan û Êzidiyan de guhertinên girîng bi xwe re anî. Her çend civakên Xiristiyan û Êzîdî du civakên xwecihî yên Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê bin jî, beşdarî Şoreşa 19’ê Tîrmehê bûn, jinên Xiristiyan û Êzîdî jî di rêxistinkirina gelê herêmê de cih girtin. Di heman demê de, rêveberiya xweser saziyên xwe yên jinan, sivîl û leşkerî ava kir, da ku mafên van her du civakan biparêze. Her ku salvegera 13’emîn a Şoreşa 19’ê Tîrmehê nêzîk dibe, gelek hûrgiliyên ku bûyerên pişt perdê yên havîna 2012’an eşkere dikin, hîn jî tên vegotin. Yek ji hêmanên herî girîng ku şoreşê çareser kir û mafên gelê xwe vegerand, piştgiriya ku ji civakên Êzîdî û Xiristiyan (Ermenî, Suryanî, Keldanî û Asûrî) re peyda kir bû. Dengên wan ên dizî vegerand wan, ji cîhanê re qala komkujiyên ku li hember wan çêbûne kir û piştî ku rejîma berê hewl da ku wan di nav civakên din de asîmîle bike û nepeniya wan ji wan bistîne, nepeniya wan da wan. 

‘Ji ber ku xwe dispêre hêza hundirîn a gelê herêmê biser ket’

Îlham Matla ku Nûnera Yekîtiya Jinên Suryanî ye, destnîşan kir ku di 19’ê Tîrmeha 2012’an de rizgarkirina Kobaniyê sembola berxwedanê ye û got ku bi şoreşê re, di warên siyasî, aborî, civakî û zayendî de beşdarî veguherînên mezin bûye. Îlham got ku “Vê şoreşê roleke girîng di entegrekirina jinan a di warên cûrbecûr de lîst, tevî ku di 10 salên berê de ew jiyabûn. Bi saya prensîbên şoreşê, jin ji bindestiya mêran û ji adet û kevneşopiyên kevnar rizgar bûn. Şoreş, ji ber ku li ser hêza navxweyî ya gelên xwecihî yên herêmê bipêş ket, serkeftî bû. Sedemek din a serkeftina vê projeyê jî, daxwaza neteweyek demokratîk û azadiya jinan bû.”

Hêza ewlehiya navxweyî hat avakirin

Îlham anî ziman ku şoreşê mîsoger kiriye ku jin dê beşdarî rêveberiya xweser bibin, peymana civakî binvîsin, meclîsa qanûndanînê ava bikin, qanûnan derxin û prensîba serokatiya hevbeş xurt bikin. Îlham da zanîn ku nûnertiya jinên Suryanî rast e û wan bi beşdarbûna li kêleka hemû jinên herêmê serkeftinek mezin bidest xistine. Îlham wiha got: “Jinên Suryanî bi şoreşê re rêxistinên sivîl, leşkerî û ewlehiyê bipêş xistin. Pêdiviya parastina xwe bû sedem ku jin yekîneyên leşkerî yên taybet, di nav de Yekîneyên Parastina Jinan jî, ava bikin. Wekî gelê Suryanî, Keldanî û Asûrî, me Hêzên Jinan ên Bethnahrain ava kirin da ku gelê me temsîl bikin û destkeftiyên wan biparêzin. Ev hêz beşdarî têkoşînên rizgariyê yên li dijî DAIŞ’ê bûn. Me her wiha hêzek ewlehiya navxweyî ya bi navê Sutoro ava kir da ku gelê herêmê biparêze.”

‘Jin bi saya şoreşê bûn yek’

Îlham diyar kir ku jinên li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê bi saya şoreşê bûne yek, ev yek ji tiştên li Sûriyeyê diqewimin cuda ye û wiha pê de çû: “Hikûmeta nû ya Sûriyeyê yekreng e û ev yek pêşerojek bipêş naxe ku jin tê de rolek di Sûriyeyê de bilîzin. Tiştê ku li Sûriyeyê diqewime, wek komkujiyên li dijî Elewî û Durziyan, berdewamiya hedefgirtina jinan e. Ji ber ku jin qurbaniyên sereke ne. Em piştgiriya xwe ji bo kesên bandordar tekez dikin, çi li Sûriyeyê be çi li Rojhilata Navîn be.”

‘Divê em baldar bin ku şoreşê biparêzin’

Îlham destnîşan kir ku di nav jinên li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê de xwestekek xurt heye ku vê ezmûnê li Sûriyeyê dubare bikin û wiha got: “Em temsîliyetek rastîn ji bo jinan li Sûriyeyê dixwazin. Saziyên me hewlên girîng dane da ku bingehên şoreşa me xurt bikin. Divê ev destkeftî werin xurtkirin û domandin. Têkoşîn rast e û şehîdên me mîmarên serkeftinên me ne. Lê belê, gelek serhildan hene û ji ber vê yekê divê em baldar bin ku şoreşê biparêzin."

‘Em ji ber veguhertina şerê navxweyî yê di bin diruşmeyên Selefiyan bi fikar in’

Anahid Kasbian ku endama Komîteya Koordînasyonê ya Yekîtiya Jinên Ermenî û endama Konseya Bilind a Rêbertiyê ya Konseya Bilind a Neteweyî ya Ermenistana Rojava ye, balkişand ser tirsa ku Xiristiyanên li Sûriyeyê dijîn û wiha got: “Şoreşa Sûriyeyê dest bi veguhertina şerê navxweyî yê di bin dirûşmeyên Îslamîstên Selefî de kir, em bi fikar in. Piştî ku Cebhet El-Nusra bajarê Ras el-Eyn/Sarî Qaniye kontrol kir, tirs zêde bû, dayîkan dest bi firotina eşyayên xwe kirin da ku çekan bikirin da ku malbatên xwe biparêzin. Piştî ku jinên Xiristiyan di nav Yekîneyên Parastina Gel (YPG) yên nû damezrandî de erkên cerdevaniyê girtin, di nav rêxistina hêzên ewlehiya navxweyî "Asayîş" de postên îdarî girtin. Ez bi xwe jî di damezrandina komunan de, paşê di Konferansa Stêrk a li bajarê Hesekê û saziyên din de amade bûm.”

‘Her jinek xwedî dozek e’

Anahid destnîşan kir ku bi ’perwerdehiya rewşenbîrî’ ya ku jinan wergirtiye, wan dest bi rizgarbûna ji ağıuiğou mêrê otorîter kiriye û wiha got: “Perwerdehiya rewşenbîrî di pêşxistina kesayetiya jinan de roleke girîng dilîze û ez bi xwe jî yek ji van jinan im. Konferansa Hevpeymaniya Nada ya dawî di vî warî de wekî xalek destpêkê ya girîng tê hesibandin, ji ber ku her jinek xwedî dozek e û ji ber vê yekê divê xwe birêxistin bike. Hevgirtina jinan li Bakur û Rojhilatê Sûriyê, li hember şer û belavbûna îslama siyasî ya cîhadîst li Sûriyê roleke girîng lîstiye. Em bi tundî li dijî vê Îslamê derketin ji ber ku ew bi şoreşa jinan re ne lihevhatî bû. Ji bo parastina şoreşa xwe, em dixebitin ku çanda şoreşê û ezmûna rêveberiya xweser belav bikin, bi hedefgirtina jinan. Jinên Durzî yên ku serdana herêmên me û saziyên jinan dikin ji ezmûna me bandor dibin û wêrek in ku herêmên xwe biguherînin. Encûmena Jinên Sûriyeyê li Şamê jî ofîsek vekiriye û hewlên me ji bo belavkirina raman û polîtîkayên şoreşê ji bo şerê li dijî Îslama siyasî ya radîkal a dijminê jinan didomîne.”

Jinên Êzidî di pêşengiya têkoşîna demokratîk de ne

Suad Hesso ya ku rêvebera Yekîtiya Êzidiyên Sûriyeyê ye jî, got ku Şoreşa 19’ê Tîrmehê wekî Şoreşa Jinan hatiye binavkirin û wiha berdewam kir: “Ji ber ku jinên Kurd di pêşengiya vê şoreşê de bûn û ji ber vê yekê bandorek berfireh li seranserê cîhanê kir. Şoreşa 19’ê Tîrmehê di afirandina rêxistineke bihêz de ku li ser bingehên demokratîk ên zexm hatiye avakirin, pêkhate û olên cihêreng dihewîne, bi ser ket û ev rêxistin hişt ku hêmana Êzidî roleke çalak û bibandor bilîze. Bi saya têkoşîna dirêj û qurbaniyên mezin ên jinên Êzîdî û gelê Êzîdî, em dikarin bibêjin ku rêxistineke me ya bihêz heye ku dikare li hember hemû binpêkirinên li dijî gelê Êzîdî li ber xwe bide.”

‘Jinên Êzidî derba mirinê li fraseta hegemonîk dan’

Suad Hesso diyar kir ku jinên Êzîdî di warên cûrbecûr de, ji siyasetê bigire heya xebatên leşkerî û rêxistinî, roleke pêşeng dilîzin û wiha got: “Ev yek bi awayekî zelal yek ji destkeftiyên herî girîng ên Şoreşa 19’ê Tîrmehê nîşan dide ku asoyên fireh ji bo jinên Êzîdî vekir da ku bi awayekî çalak û berhemdar beşdarî rêyên guhertin û avakirina civakê bibin. Jinên Êzîdî hemû komplo û fîrkeyên ku ji aliyê DAIŞê ve ji bo tunekirina gelê Êzîdî hatibûn danîn, pûç kirin. Wan di rizgarkirina Reqayê ji lepên yek ji rêxistinên terorîst ên herî xeternak ên cîhanê de roleke girîng lîstin û derbeyeke wêranker li feraseta hegemonîk dan ku bi sedsalan e gelê Êzidî di bin zext û zorê de ye.”

‘Gelê vê herêmê kapasîteya xwe ya rêxistinî ya bilind nîşan daye’

Suad Hasso tekez kir ku rola jinên Êzidî bi vê yekê ve sînordar nîne, her wiha encumenên jinan aktîv kirine ku armanca wan rêxistinkirina jinan û mîsogerkirina beşdariya wan a bi bandor a di warên cûrbecûr ên xebatê de bûye. Suad Hasso wiha dawî li axaftina xwe anî: “Gelê vê herêmê kapasîteya xwe ya rêxistinî ya bilind nîşan daye. Di 14 salên borî de, em di avakirina saziyên berfireh ên ku îradeya civakê îfade dikin de bi ser ketine. Jinan bi hebûna xwe ya xurt di van hemû saziyan de bi rêya perwerde, jêhatîbûn û rêxistinbûnê roleke girîng di vê pêşketinê de lîstine û beşdarî avakirina modelek demokratîk a bêhempa ya li herêmê bûne."