dosya

07:30

‘Zekiye her sal li Amedê dibe Newroz’ Dîrok 21’ê Adara 1990’an cih Sûrên Amedê… Zekiye Alkan got: “Newroz bi vêxistina agir tê pîrozkirin” li hemberî zilmê, tarîbûnê serî rakir. Jinên kurd di şopa lingê wê de rêya berxwedanê dişopînin.

08:17

Sembola Cizîr û berxwedanê Bêrîvan Newroza ku navê berxwedana li dijî zilmê ye, bi têkoşîna jinan pêl bi pêl belav bû. Binevş Agal (Bêrîvan) ku navê xwe ji destana 'Cembeliyê Mîrê Hekkarî û Binevşa Narîn' girtiye bû sembola jinên ku li Cizîrê li ber xwe dan.

09:18

Hindistan: Ji Kralîçeya Haydûtiyê ber bi Rêxistina Gulabî ve Hindistana ku rojeva wê tecawizên komî ye; çîroka Dêwa Phoolan ‘Kralîçeya Haydûtan’ ku bi jiyan û awayê tolhildanê bûye efsane, li welat wekî serhildan, şahidî û kurteya jiyanê ye. Phoolana ku 11 salî bi zorê hatiye zewicandin, rastî tecawizê hatiye, derketiye çiya, ji tecawizkaran tola xwe girtiye, ketiye girtîgehê, bûye parlamenter û bi sûîqestê hatiye kuştin. Li welatê ku tecawiz û kuştina jinan bûye wekî çandek, ji bebika 10 mehî, heta jina 65 salî, şîdeta zayendî, êrîşek e û her dem pêk tê. Jin jî di rêya Phoolan de diçin, li dijî pergala mêr, xwe bi çekan girêdan û ji bo xwe biparêzin di rêxistina Gulabî (Pembe) de bûn yek.

09:27

Helepçe 33 sal in bûye birîna kûr a jinan Tevî ku 33 sal di ser komkujiya Helepçeyê re derbas bûye jî; jinên xizm û zarokên xwe di wê rojê de winda kirine hê jî bi hêviya dîtina wan dijîn. Şewnim yek ji wan jinan e ku zarokên xwe, dayik, bav û du birayên xwe di komkujiya Helepçeyê de winda kiriye.

09:00

Li Tirkiyê bi komkujiyên fîzîkî re bişaftina çandê jî didome, li Îraqê enfal û Helepçe, li Rojhilat sêdar û li Rojava jî bi şewitandina girtiyan jenosîda ser Kurdan bi rêbazên cuda dewam dike.

09:23

Mîrasa Gabrîela û dema tu li Filîpînan jin bî Li Filîpîna ku dewletek giravê ya li Asyaya Dûr e, têkoşîan jinan bi polîtîkayên mêr ên neolîberal re bi dijwarî dimeşe. Li welatê ku bi hezaran gerîlayên jin ên Maoîst têkoşîna wekheviyê dimeşînin, Partiya Jinan a Gabrîela ku nêzî 200 hezar endamên wê yên çalak hene, ji bo wekheviya zayendî û azadiya jinan, bi pratîka têkoşîneke pir girîng dibe mînak. Gabrîela navê xwe ji mîrasa jina yekem a li welat şerê azadiyê dimeşîne general Gabrîela Sîlang digre. Li welatê ku di her 26 saniyeyan de jinek rastî şîdetê tê, hejmara jinên ku ji ber xizaniyê koçî welaten din dikin ji 4 milyonan zêdetir e. Li welat ji bo dewlemendên rojavayî ‘bazara karkerên zayendî yên zarok’ hatiye avakirin û tê xwestin bi vî yekî ev der ji bo rojhilatê dûr dibe navendek girîng lewre jî fihûş li wê derê pirsgirêka herî mezin e.

10:15

Jiyan li JINWAR ê herikbar e. Dem û lez di nav hevsengiyê dene. Bê guman ew hevsengî jinan daye avakirin. Starta dema xwe ew didin û her tişt di bin kontrola wan deye. Bi plan û disiplîn devgerandin, ji bona wan bûye elimandinek jiyanê. Ji ber wê dem tu caran na de pêşiya wan... Jiyana komînal û hevpar rêgeza bingehîne li JINWAR. Kes ji kesê ne serdestir ne jî li jordetire. Her tişt bi dorê ye. Parvekirin, hevdu hembêz kirin hemû birînên ku pergala baviksalarî di deruniya jinan da vekirî, dikewîne. Bi derketina her rojek nû re, jiyan bi wateyek din hişyar dibe li gundê JINWAR. Em jî dibin şahidê rojek ji rojên JINWAR...

08:06

Diyarê Jinan, ango JINWAR... Di nava çolek germ û zuha de bi destên jinan bereket li ser wê axê de dibare. Deryayek kesk, bi rengê sor yê axê re dibe yek û henaseyek paqij hundirê mirov dadigre. Jinên wê xaka pîroz kevneşopiya ji xwedawendanên wê xakê cardin zindî dikin û jiyanê li derdora xwe cardîn avadikin. Şaş fahm nekin; ew ne stargeheke, ew ne cihek ê jinên bê çare dihewîne ye. Ev der cihê ji nû ve zayîna jinên bi hêze. Ev der cihê xwebûna jinan JINWAR e...

08:52

Welatê bi şîdeta zayendî dorpêçkirî: Avustralya Avustralya ku welatekî parzemîn e; beriya ku ji aliyê rojavahiyan ve were ‘keşfkirin’ cihekî xwedî jiyana xwezayî bû. Bi mêtinkariya Îngîltereyê re, bû cihek wisa ku bi awayê sîstematîk qirkirin-tecawiz pêkanîna asîmîlasyonê. Mêrên spî, bi alîkariya waliyê mêtinkar, tecawizê bi hezaran jinên aborjînî kirin, jinên spî bi hezaran zarokên keçik ji ber polîtîkayên ‘spîkirinê’ ji malbatên wan û koka wan veqetandin. Li vî welatî hê jî şîdeta zayendî, ji bo jinên spî û xwecihî pirsgirêkek cidî ye û di nav welatên cîhanê yên bûne cihê tecawizê de di rêza 6’mîn de ye. Akademîsyena aborjîn Aîleen Moreton-Robînson, difikire ku honandina ‘Spîtahiyê’ bi şîdeta zayendî ve ji nêz ve girêdayî ye.

08:22

Ji Assata heta Marîssayê li DYA’yê li dijî netewperestiyê têkoşîna jinan DYA ku xwedî dewlemeniya tecrubeyên feminist e, di têkoşîna jinan de zagon guherîbin jî pêkanînên netewperest neguherîne. Li DYA’yê yek ji navên ku balê dikşîne şoreşgera tevgera azadiya reşikan Assata Olugbala Shakur e. Ew piştî îşkence û girtîgehê neçar ma ji welatê xwe bireve. Îro jî ji ber ku li welat, şîdeta zayendî, şîdeta polîsan û tevli zagonan jî mînakên newekheviyê her roj didomin, li hemberî tecawiza li zanîngehan zêde bûye jinên xwendekar ‘çalakiya bi doşek’ li dar dixin. Di rojeva jinan de doza jina reşik Marîssa Alexander a bi salan şîdet ji hevjînê xwe dît û ji bo xwe biparêze gule berda hewayê û 60 sal cezayê girtîgehê jê re tê xwestin heye.

08:55

Ji şoreşê ber bi femînîzmê ve welatê Sîmon ve Olympe: Fransa Beriya şoreşa 1789’an a bi dirûşma “Wekhevî, azadî û edalet dest pê kir; li Fransaya ku yek ji cihên yekem ê tevgera femînîzmê ye, têkoşîna jinan a ji bo jiyan û mirina wekhev dûr û dirêj bû. Gotinên dawî yên Olympe de Gouges a ji ber “Belavoka Mafên Hemwelatî û Jinan” amade kiribû hat bidarvekirin ev bûn: “Bilerizin tîranên modern! Cesareta min dibe sedem ku hûn hovtir bibin.” Sîmone de Bauvaîr a qalibên zayendiya civakî lêpirsîn dikir bi tesbîta “Jin nayê cîhanê dûre dibe jin” rê vekir û teoriya femînêzmê bi pêş xist. Li Fransayê ku li dijî pergala nêr têkoşîn didomiya, rojeva jinan şîdeta zayendî û newekhevî bû. Rojê hema bêje 27 jin rastî tecawizê dihatin û ji nîvî zêdetirê wan koçber bûn.

11:47

Li Îspanyayê jin di şopa Dolores ve Lucia de ne… Li Îspanyayê ku li di nav welatên li Ewropayê de herî zêde jinên naxebitin lê zêde ne, rojeva sereke ya jinan ‘qedexeya kurtajê’ ya hikumeta muhafezekar e. Encama polîtîkayên neoliberal xizanî û şîdeta nava malbatê ye. Jinên spanyolî ku ji aliyê zagonî ve xwedî gelek mafan in, li hemberî faşîzmê, têkoşîna azadî û wekheviyê ya jinên pêşeng Luci Sanchez Saornîl û Dolores Ibarrurî dimeşînin. Dirûşma jinên spanyolî “No pasaran” (Cih ji faşîzmê re nîn e) li hemberî polîtîkayên nêr tê gotin.

08:23

Jinên ku li Tirkiyeyê yekem car 1921’ê de, derketin qadan, ev 100 sal in bi daxwazên cuda 8’ê Adarê Roja Jinan a Cîhanê pîroz dikin. Tevî hemû zextan jî jinên ku qedexeyan nas nakin, her sal rêxistinbûna xwe zêde dikin û derdikevin qadan. Dema ku bayê 8’ê Adarê ji rojava ber bi rojhilat ve diçû jinên Kurd ji salên 1990’an ku êrîşên herî dijwar hebûn, bi rengên xwe, tilîliyên xwe û bi daxwazên xwe bi coşeke mezin cejna jinan pîroz dikirin.

09:12

Li hawîrdorek ku her roj bi dehan jin têne qetilkirin û li deverên cûda rastî şîdeta laşî û derûnî tên,dewlet û dadgeh parastina vê pergalê digirin dest, berxwedana jinan dibe hêvî… Ev sedema ku, em heroj hin zêdetir bi encamên xisara giran a ku mêtîngeriya kapîtalîst li ser jiyana jinan afirandî re rû bi rû diminin re, berxwedanên girseyî yên bi pêşengiya jinan dîrokê dinivisê.

08:29

Zext, şîdet, şer, nijadperestî, milîtarîzm û bindestiya zayendê di nava hev de pêvajoya dîrokek bi hezaran sal derbabûy û wek awayê jiyanê lê hatî, di roja me ya îro de jî tê parastin. Di jiyana kar û parvekirina kar de zayendperestî serwer e. Jin ne tenê ji li jiyanê bimînin, ji bo li ser lingên xwe bimînin û ji bo jiyana xwe berdewam bikin ne tenê di bazara kar de, ji bo di nava şertên wekheviyê de bimîne têdikoşe. Dema mijar dibe kar, dibêjin ev kar ê mêr e ev ê jinê ye. Jin ruxmê ewqas zêde kar jî dike destheqek kêm digre. Jiyana jinan a kar di fabrîkayên tekstîlê de dest pê dike. Niha jî di sektorên xizmetê de didome. Di rêzedosyayên ku me amade kirine, di heman demê de pêşveçûnên jinan di aliyê çandî û siyasî de pêvajoyek guhertinê derket holê. Di rêzedosyaya yekem de çalakiya jinan a rêxistinkirî, navê ku divê em ji bîr nekin Olympe De Gouges e em ê di vê beşa gotara xwe de berxwedana ‘Keçên Fabrîkayê’ ya li Lowell parve bikin.

08:35

Li New Yorkê ji jinên karker heta artêşa jinê ya Mîno her tim li hemberî mêtingerî û koletiyê têkoşiyan. Li Rûsya, Nijerya, Vîetnam, Nîkaraguayê jin her tim li ser piyan bûn. Dîroka cîhanê bû dîroka serhildanên jinan. Jinan kolan, tax, fabrîka, gund û hemû qadên jiyanê veguherandin qadên berxwedanê, ji gelek serhildanan re pêşengî kirin.

08:20

Cîhaneke zindî ya jinê: 'Compañerayên Zapatista nê Ji sala 1994'an vir ve li parzemîna Chiapas a Meksîkayê projeya wekheviya mafê jinan a Zapatista tê dîtin. Jinên Zapatistayê ku mafê jinan bi nîqaşan didin jiyîn, digotin: "Tişta em lê digerin, bi awayekê ji nû ve çêkirina mirovane. Ya ku em dixwazin biguherin eve. Daxwaza ne cîhanek dine. Têkoşîna ku jin, zilam û em hemû parçeyek ji wê ne eve. Em naxwazin tiştekî ku zîhniyeta dîrokî bimeşîne ava bikin.

10:31

'Bi nûjenbûna ziman û çandê em ê welatê xwe ava bikin' Xwendekarên bajarê Hesekê bi perwerdeya zimanê Kurdî bi kêf in, tişta ku herî li xweşa wan tê jî ew e ku dê nifşên dîtir bi azadî zimanê xwe yê Kurdî bixwînin.

08:15

Avakirina her pergalê li ser perwerdeyê ye. Jînda Elî Ehmê jî da zanîn ku dema mirov perwerde bi zimanê xwe dibîne, pê re fêrî çanda xwe jî dibe.

09:56

"Divê Kurdî li her qadê zindî bimîne" Rojnamavan Elîf Can Alkan ku edîtora rojnameya Xwebûnê li Amedê ku heftane bi Kurdî weşan dike, li dijî polîtîkayên dewletê yên qirkirina ziman, banga parastina zimanê Kurdî dike. Nurê Aba ya 60 salî ji di jiyana xwe ya rojana de ji ber ku Tirki nizanibû bal kişand ser zehmetiyên xwe û dibejê; “Em di rêya zimanê xwe, doza xwe û gelê xwe de ne.”