سيلڤا ئیبراهيم ـ عەفرین ناڤدار

 

ڕەققە ـ ڕەققە لە شەقامەکانیدا شاهیدی چەندین شارستانییەت و شوێنەوارە بەرزەکان بووە، کە ڕەنگدانەوەی ڕەسەنایەتی و میراسی مێژوویی بووە، سەرەڕای هەموو ئەو بارودۆخەی کە ڕووبەڕووی بووەتەوە، لە داروپەردوو هەڵساوەتەوە و شۆڕشی ١٩ی تەمووز لە سڕینەوەی ناسنامەی مێژوویی ڕزگاری کردووە.

 

ڕەققە، لە ناوچەی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، بە یەکێک لە شارە مێژووییەکانی سووریا دادەنرێت، دەکەوێتە کەناری ڕووباری فورات و ١٦٠ کم لە شاری حەلەبەوە دوورە، مریەم ئیبراهیم، هاوسەرۆکی دەستەی کاروباری کۆمەڵایەتی و زەحمەتکێشان، لە شاری ڕەققە لەدایکبووە و یەکێکە لەو ژنانەی کە لە سەردەمی کۆنترۆڵکردنی داعشدا ژیاوە و شایەتحاڵی ئەو تاوانانە بووە کە لە ڕەققە ئەنجامیان داوە.

 

 ئاژانسەکەمان چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ مریەم ئیبراهیم ئەنجامدا سەبارەت بە گرنگی مێژوویی شاری ڕەققە، ئەوەی لە سەردەمی دەسەڵاتی داعشدا شایەتحاڵی چی بووە، هەروەها چۆن ئازادکردنی ڕەققە نوێنەرایەتی وەرچەرخانێکی مێژوویی کردووە لە شۆرشی ١٩ی تەمووزدا.

 

لە بەردەم دەروازەی بەغدا کە یەکێکە لە شوێنەوارە گرنگەکانی ڕەققە بەهۆیەوە بەناوبانگە، مریەم ئیبراهیم باسی لە مێژووی کۆنی پارێزگای کرد، وتی: پارێزگای ڕەققە گرنگییەکی مێژوویی هەیە، بەو پێیەی لە سەردەمی عەباسیدا ناوی شاری هارون ڕەشید بووە، یەکێکە لەو شارانەی کە خاوەنی کەلتوور و میراسێکی دەوڵەمەندی بەها کۆمەڵایەتییەکانە، وەک بەخشندەیی و ئەخلاقی بەرز، بەهۆی هەمەجۆریی کولتووری و نەتەوەیییەکەیەوە، بە یەکگرتنی کولتووری و کۆمەڵایەتییەکەی جیادەکرێتەوە، وەک ئەوەی مێژوو شایەتحاڵییە، هەردوو کورد و عەرەب لە پارێزگای ڕەققەدا دەژین.

 

ڕەققە و میراسە مێژووییەکەی... داعش چۆن ڕەنگی ڕەشی کرد؟

سەبارەت بەو سەردەمانەی کە شارەکە لە سەدەکانی ڕابردوودا پێیدا تێپەڕیوە، دەستی خستەسەر سەردەمی عوسمانی کە بە ترسناک پێناسەی کرد، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە ڕەققە بە یەکێک لە نزیکترین شارەکانی سنووری باکووری کوردستان دادەنرێت، لەو کاتەدا تووشی پشکی خۆی بووە لە پێشێلکارییەکانی عوسمانی.

 

ئاماژەی بە سەردەمی ڕژێمی بەعس کرد، ئەو داب و نەریتەی کە پارێزگاکە پێی ناسرابوو، سەرەڕای هەوڵەکانی حکومەتی بەعس بۆ سڕینەوەیان، هاوڵاتیانی ڕەققە ڕووبەڕووی هەموو ئاڵەنگارییەکان بوونەتەوە و بەبێ ترس خۆیان بە خاک و میراسی کۆمەڵایەتی خۆیانەوە چەسپاندووە، سەبارەت بەو وتارە تایفەگەری و چینایەتییەی کە حکومەتی بەعس پەسەندی کرد وە پێکەوە ژیان و برایەتی لەنێوان گەلانی ناوچەکەدا کولتوورێک بووە کە لە کۆنەوە لە ناوچەکەدا هەبووە، بەڵام حکومەتی بەعس بە ئەنقەست دووبەرەکی چینایەتی سەپاند و جیاکاری ڕەگەزی لەنێو هاوڵاتیاندا چەسپاند.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەتی بەعس هەمیشە هەوڵی ئاسمیلەکردنی زمان و کولتوور و داب و نەریتی کوردیی دەدا، تەنانەت لە سەردەمی کۆنترۆڵکردنی داعشیشدا کورد قورسایی ئەو ئازارانەی لە ئەستۆ گرت و زۆربەیان بە فەرمانی داعش بە هەلومەرجێکی سەختدا تووشی ئاوارەبوونی زۆرەملێ کران، ئەمەش گفتوگۆی لەنێو هاوڵاتیانی ناوچەکەدا دروستکرد سەبارەت بە هۆکارەکانی ئاوارەبوون و کوشتن و سەربڕینی کورد.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، کریستیانیەکانیش لەلایەن داعشەوە تووشی پێشێلکاری بوون، تەنها یەک کڵێسای شارەکە هەبووە، کە دەکەوێتە نێوان مزگەوتەکانەوە، ئەو کڵێسایەش هێرشی کراوەتە سەر، هەروەها کریستیانیەکانیش بە زۆرەملێ ئاوارەبوون لە شارەکە بەهۆی ئەو پێشێلکاریانەی کە لەلایەن داعشەوە بەرامبەریان ئەنجامدرا، سەبارەت بەو جلوبەرگە نەریتیانەی کە ژنان لە ڕەققە لەبەری دەکەن، وتی: ژنانی ڕەققە جلوبەرگی نەریتییان هەیە کە گوزارشت لە میراسی کولتووری خۆیان دەکەن، وەکو 'زبون'، 'هەبباری' و 'گەلەبیە'، بەڵام لە سەردەمی کۆنترۆڵکردنی داعشدا هەموو جۆرە جلوبەرگێکی ڕەنگاوڕەنگ قەدەغە کرا، ڕەشی سەپێندرا، هەرکەسێک ئەم فەرمانانە پێشێل بکات، بە شێوەی جۆراوجۆر شەقیان لێدەدرا یان سزا دەدران، ئەو ئاماژە بەوە دەکات کە "داعش لە ماوەی کۆنترۆڵکردنیدا هەوڵیدا پێکهاتەی کولتووری و میراسی نەهێڵێت و هەموو شتێک ڕەنگی ڕەش بکات.

 

ئەو گۆڕەپانە کە شایەتحاڵی تاریکی و ساتەکانی سەرکەوتنی داعش بوو

لە میانەی گەشتێکی مێژووییدا کە لە سەردەمی عەباسیەکانەوە تا ساڵانی کۆنترۆڵکردنی داعش دەستیپێکردووە، زۆر گرنگ بوو لە بازنەی نەعیم بوەستن، کە لە سەردەمی دەسەڵاتی داعشدا گۆڕدرا بۆ بازنەی دۆزەخ، شایەتحاڵی خوێناوییە بۆ دڕندەییەکانیان، ئەم بازنەیە دەکەوێتە دڵی پارێزگای ڕەققە و یەکێکە لە دیارترین شوێنە مۆدێرنەکانی، ئەمەش بەهۆی شوێنی ژیانییەوە، وایکردووە بەردەوام قەرەباڵغ بێت لە هاوڵاتیانی مەدەنی.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، بازنەی نەعیم نوێنەرایەتی ناوەندی پارێزگاکە دەکات و شوێنێکە کە بەردەوام دانیشتووان تێیدا کۆدەبنەوە، بەهۆی دەوروبەرەکەیەوە کە دەوڵەمەندە بە دوکان و چێشتخانە، ئەمەش وایکردووە ببێتە وێستگەیەکی سەرەکی بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی دانیشتووان، ناوی "نەعیم" لە بەهەشتەوە ئیلهام لێی وەرگیراوە، ئەمەش جیاوازیەکی گەورەیە لەگەڵ دیمەنەکانی دۆزەخ کە لە قۆناغێکی تاریکدا لە مێژووی پارێزگاکەدا شاهیدی بووە، وتی: دڕندەیی لەوێ ئەنجامدرا، وەک قامچی لێدانی ژنان و سەربڕین و ئەندامەکانی جەستە و جێهێشتنی تەرمەکان بۆ چەند ڕۆژێک لەسەر زەوی، داعش بە ئەنقەست ئەو تاوانانەی لەم بازنەیەدا ئەنجامدا، بەهۆی قەرەباڵغییەکەیەوە، بە مەبەستی تیرۆرکردنی دانیشتووانەکەی.

 

مریەم ئیبراهیم بە چاوی خۆی شاهیدی سەربڕین بوو کە داعش لە بازنەی نەعیم ئەنجامی دەدا، لەکاتێکدا بە تەکسی لەگەڵ منداڵەکانیدا دەگەڕایەوە ماڵەوە، بەهۆی زۆری هاتوچۆوە نەیتوانیوە لە شوێنی ڕووداوەکە ڕزگاری بێت، وتی: لە مانگی ڕەمەزاندا بەپێچەوانەی ویستی خۆمان شاهیدی ئەو تاوانە بووین، کاتێک سەربڕینەکە ئەنجامدرا، کچەکەم دوای بینینی دیمەنە خوێناوییەکە کەوتە کۆما، ئێمە لە کەیسێکی بێزاریدا بووین، بەتایبەتی کاتێک پیاوەکە داوای لێبوردنی کرد سەری نەبڕێت، دوای ئەوەی سەربڕینەکان ئەنجامدرا، سەرەکان لە سەرووی بازنەیەکەوە هەڵواسران، لەکاتێکدا تەرمەکان لە ڕۆژی ڕەمەزانەوە تا جەژنی ڕەمەزان بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک لەسەر زەوی کەوتوون و لە گەرمای هاویندا ئاوساون و بۆنێکی ناخۆشیان دەردەکەن.

 

نەعیم دوای ئازادکردنی لەلایەن هێزەکانی سووریای دیموکرات و یەپەژە گەڕایەوە بۆ ئەم بازنەیە، لە یەکەم کەسەکان بووم کە بەشداریم لە ئاهەنگی ڕزگارکردنی پارێزگای ڕەققە لە بازنەی نەعیم کرد، چونکە ڕۆژێک بوو ژیان و ئازادی و بەختەوەری گەڕێنرایەوە، رزگارکردنی ڕەققە لە ئەنجامی شۆڕشی ١٩ی تەمموزەوەیە، کە پریشکەکەی لە شاری کۆبانێ هەڵگیرسا، ئەم پریشکەش سەرەتای ئازادکردنی هەمووان بوو، شارەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا ڕزگارکردنی ڕەققە سەرەتای هیوا بوو بۆ ڕزگارکردنی پارێزگای دێرەزور لە دەستی داعش و لە ڕاستیدا دوای ڕزگارکردنی پارێزگای ڕەققە ڕزگارکرا.

 

پردی ڕەشید... ڕابردوویەکی پڕ لە پێشێلکاری و داهاتوویەکی خۆشگوزەرانی

پردی ڕەشید کە دەکەوێتە بەشی باشووری پارێزگای ڕەققە، چەندین چیرۆکی ژیانی هاوڵاتیانی ڕەققە لەخۆدەگرێت، ئەم پردە لە کاتی هێرشە ئاسمانییەکانی ڕژێمی بەعسدا وێران بوو کە بانگەشەی ئەوە دەکرد داعش دەکاتە ئامانج، بەڵام لە ڕاستیدا بە ئەنقەست پردەکە کراوەتە ئامانج، مریەم ئیبراهیم وتی: پێش ئەوەی پردەکە بەتەواوەتی وێران ببێت، لەگەڵ منداڵەکانمدا چووینە سەیرانێک بەدرێژایی کەناراوەکانی ڕووباری فورات، بۆ ئەوەی لە ماڵەکەمان دوور بکەوینەوە، کە بۆ ئێمە وەک زیندانێک بووبوو، چونکە ئەوکات پارک و قاوەخانە قەدەغە بوو، کاتێک لە کەناری ڕووبارەکە بووین، بینیمان ئۆتۆمبێلێکی داعش لە یەکێک لە خاڵە پشکنینەکانی وەستا، کاتێک یەکێک لە سەربازەکان بۆ تەوقەکردن لەگەڵ کەسانی دیکە لە بازگەکەدا هاتە خوارەوە، ژنێک لە ئۆتۆمبێلەکەی دابەزی و خۆی لە پردەکە فڕێدا،دوای ژنێکی دیکە کە دیلێکی داعش بوو، هەوڵیدا خۆی فڕێ بدات، یەکێک لە سەربازەکان گرتی، کاتێک ئەم دیمەنەمان بینی، لەرزەکەمان بەرز بووەوە، تا دواتر بۆمان دەرکەوت ئەو ژنەی خۆی فڕێدا، ژنێکی ئێزدییە کە لەلایەن داعشەوە بە دیل گیراوە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ئاوەدانکردنەوەی ئەم پردە کە شایەتحاڵی ئازارەکانی ژنانی ئێزدی و تاوانەکانی داعش بوو، بە یەکێک لە دەستکەوتەکانی شۆڕش لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا دادەنرێت،بەم قسانە، مەریەم ئیبراهیم سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ شۆڕشی ١٩ی تەمموز دەربڕی کە وەرچەرخانێکی سەرەکی بوو بۆ هاوڵاتیانی ڕەققە.

 

مریەم ئیبراهیم، سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ شۆڕشی ١٩ی تەمموز دەربڕی کە هیوای بۆ دڵە بریندارەکان گەڕاندەوە، وتی: ئێمە دووبارە دروستکردنەوەی ئەم پردە کە شایەتحاڵی ئازارەکانی ژنانی ئێزدی و تاوانەکانی داعش بوو، بە یەکێک لە گرنگترین دەستکەوتەکانی شۆڕش دەزانین، ئەم شۆڕشە وەرچەرخانێکی چارەنووسساز بوو لە ژیانی هاوڵاتیانی ڕەققەدا.

 

مریەم ئیبراهیم ڕوونیکردەوە، لە سەردەمی کۆنتڕۆڵکردنی ناوچەکە لەلایەن داعشەوە، ژنان لە هەلی چێژوەرگرتن لەم شوێنە وێنەکێش و مێژووییانە بێبەش بوون، بە بیانووی ئەوەی ژنان شەرمەزارن، لە هەموو مافەکانیان بێبەش کران، ئەمەی بەراورد کرد بەو دۆخەی کە ژنان پێی گەیشتوون دوای ئازادکردنی ڕەققە لە دەستی داعش.

 

ڕوونیشیکردەوە: دوای ڕزگاربوون، ژنان گەڕانەوە سەر ژیانی ئاسایی خۆیان و دەستیان کرد بە بەکارهێنانی ئەو مافانەی کە لە سەردەمی داعش یان پێش ئەویش کاریان پێ نەکردبوو، تەنانەت لە سەردەمی حکومەتی بەعسیشدا بێبەش بوون لە ڕۆڵێکی کاریگەر لە کۆمەڵگەدا لەسەر ئاستی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری، ژنان توانیان ڕۆڵی خۆیان بگێڕن و مافەکانی خۆیان بەکاربهێنن، ئەوانیش بە هەموو هەوڵەکانیانەوە بەشداری دەکەن بۆ باشترکردنی ڕاستی کۆمەڵگەی سووریا، دەبنە نمونەیەک کە دەبێت وەریبگیرێت، لە کاتێکدا حکومەتی کاتی ڕۆڵی ژنان تەمومژاوی دەکات.