سەرپیل ساوملۆ

 

ناوەندی هەواڵ- ئەو پڕۆسەیەی کە بە هەڵوەشاندنەوەی بڕوانامەی ئەکادیمی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو، سەرۆکی شارەوانیی گەورەی ئەستەنبوڵ دەستی پێکرد، بە دەستبەسەرکردنی و بڵاوبوونەوەی ناڕەزایەتییەکان بە خێرایی بەرەوپێشچوو. شەقامەکان زیاتر بوونەتە شوێنێک بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر دەستگیرکردنی سەرۆکی شارەوانی ئەستەنبوڵ و بووەتە گۆڕەپانی ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بە پرسە گرنگەکانی ئەو وڵاتە.

 

پڕۆسەی پاوانخوازی لە تورکیا هەنگاو بە هەنگاو بەرەوپێشچوون و لە ساڵی ٢٠١٣وە بەتایبەت دوای دامەزراندنی سیستەمی سەرۆکایەتی لە ساڵی ٢٠١٨ زەمینەی "حوکمڕانی تاک کەسی" ئامادە کراوە. شکستی پارتی داد و گەشەپێدان لە هەڵبژاردنە خۆجێیەکانی ئەستەنبوڵ، گورزێکی قورس بوو کە وردە وردە گرژییەکی قووڵی سیاسی لێکەوتەوە. دەرکەوتنی ئیمامئۆغڵو وەک کەسایەتییەکی سیاسی کاریگەر و پێکهێنانی هاوپەیمانیەکانی هەڵبژاردن بەشداریی لە ململانێ توندەکانی ئێستادا کردوە.

 

ڕووداوەکانی ئەم دواییە کە بە وەرچەرخانێک لە مێژووی تورکیا دادەنرێت، پرسیاری گرنگیان سەبارەت بە کارکردنی سیستەمی دیموکراسی و سەروەری یاسا و بەڕێوەبردنی دادپەروەری وروژاندووە. لەم کەشوهەوا گرژییەدا کە بە ڕوونی ئاماژەیە بۆ قووڵبوونەوەی ململانێ سیاسییەکان، شێوازی پەرەسەندنی دۆخەکە و ئاراستەی بزووتنەوەی شەقام سەرنجی زۆری بۆ خۆی ڕاکێشاوە.

 

لەگەڵ نەسرین ناس، ئابوریناس و سیاسەتمەدارێکی دیار، سەبارەت بە دۆخی ئێستای تورکیا قسەمان کرد:

پرۆسەی هەنگاو بە هەنگاو بە ئاماژەدان بە دۆخی نائاسایی تورکیا لە ساڵی ٢٠١٣ەوە، نەسرین ناس جەختی لەوە کردەوە کە ئەم دۆخە دوای دامەزراندنی سیستەمی سەرۆکایەتی لە ساڵی ٢٠١٨ خێراتر بووە، بە ئاماژەدان بەوەی کە حکومەت دەسەڵاتی خۆی لە ژینگەیەکی پێشبینی نەکراودا فراوانتر کردووە، وەک ئابووریناسێک هەمیشە هۆشداری داوە کە هیچ ڕێکارێک بەردەوام نییە و ساڵی ٢٠٢٥ ساڵێکی سەخت دەبێت.

 نەسرین ناس بە جەختکردنەوە لەسەر پێویستی لێکۆڵینەوە لەم پرۆسەیە هەنگاو بە هەنگاو وتی:"کەسێک کە دێتە سەر دەسەڵات بانگەشەی ئەوە دەکات کە وڵاتی لە وێرانکاری و کارەساتێکی گەورە ڕزگار کردووە. وڵات دەبێتە ڕێزدارترین وڵات لە جیهاندا و بەم شێوەیەش، پیرۆزکردنی سەرکردە سەنتەری دەستپێدەکات. ئەم دیاردەیە ڕەنگ و تامێکی چڕتر وەردەگرێت کاتێک بابەتی کولتووری وەک بیروباوەڕ و ناسنامەی گەلان دەوروژێنرێت و دوای ماوەیەک ئەم کەسە هەڵبژێردراوە سەرەتا حیزبەکەی لەناو دەبات و دەیکاتە ئامرازێکی بێکاریگەر بۆ خۆ دووپاتکردنەوە. ئەوەی ئێستا ئەزموونی دەکەین ڕێک ئەم ڕێبازەیە."

 

بژاردەی بێ سنوور، بەرپرسیارێتی سفر

نەسرین ناس بە ئاماژەدان بە بەردەوامی پرۆسەی پووچەڵکردنەوەی دەستوور و بێکاریگەرکردنی دامودەزگاکان وتی:"کادیری شایستە جێگە بە کادرە دڵسۆزەکان دەدات. کادیری کوالیتی خراپ هەموو شوێنێک داگیر دەکەن. بە لابردنی خەرجی زۆر لە بودجە، چاودێری دارایی نەمێنێت و پەرلەمان بە تەواوی بێکاریگەر دەبێت. لەم پڕۆسەیەدا هەرکەسێک هاوکار نەبێت بێناوبانگ دەکرێت پاشان زانکۆ و دامەزراوە گشتییەکان و جیهانی بازرگانی و سەندیکاکانی پارێزەران و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دامەزراوەکانی وەک کۆمەڵەی پزیشکی بە خیانەتکار دەناسێنرێن و لە سیستەمەکە دەردەکرێن."

 

نەسرین ناس جەختی لەوە کردەوە کە لەم جۆرە هەنگاوانەدا بۆچوونە دژ بە یەکەکان پەیوەستن بە تیرۆرەوە. ناوبراو بە ئاماژەدان بە گۆڕانی وردە وردەی سەرجەم دامودەزگاکان و بڕیارەکان لە تورکیا، وتی:"سیستەمی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠١٨ بە پێشێلکردنی دەستوور، هەموو دەسەڵاتەکانی لە دەستی یەک کەسدا چڕکردەوە. حکومەتێکی تاک کەسی لەژێر ناوی سیستەمی سەرۆکایەتیدا پێکهێنرا، دەسەڵاتی بێسنوور و بەرپرسیارێتی سفر، کە لە هیچ وڵاتێکی تردا بوونی نییە. لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٩دا، لە کۆی چوار دەنگدان لە زەرفێکدا، سێیان بە ڕەوا دادەنران و یەکێکیان بە ساختەکاری ناسێندرا بۆ ئەوەی بیانوویەک بۆ دووبارەکردنەوەی هەڵبژاردنەکان بخرێتەڕوو. بڕیارەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا جێبەجێ نەکرا، دەمیرتاش و کاوالا لە زینداندا مانەوە و دواجار بە بڕیاری یان ئەتالای لە ساڵی ٢٠٢٣ دادگای دەستووری بە شێوەیەکی کاریگەر هەڵوەشایەوە. لە ئەنجامی ئەو ڕێوشوێنانەدا دەتوانرێت بڵێین هەموو گەرەنتییە دەستوورییەکان لەناوچوون و زەمینەیان بۆ دەرکەوتنی ئەو دۆخەی ئێستا خۆشکردووە."

 

مافی هاوڵاتیبوون بەندە بە ئیرادەی حکومەتەوە

نەسرین ناس بە ئاماژەدان بە هەڵوەشاندنەوەی بڕوانامەی ئەکادیمی کە تەمەنی ٣٠ ساڵەی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو وتی:"ئەم کارە پەیامێکی ڕوون دەنێرێت، ڕێز لە یاسای سنووردارکردنی کات ناگیرێت، بەڵگەنامە فەرمییەکان پشتگوێ دەخرێن، مافە بەدەست هێنراوەکان گرنگ نین. بە واتایەکی تر چارەنووسی تۆ تەنها بەندە بە ئیرادەی سەروەرەوە. ڕۆژێک دوای ئەم کارە، ئیمامئۆغڵو دەستگیرکرا. ئەو تۆمەتانەی کە ئاراستەی دەکرێت، باوەڕپێنەکراون؛ تەنانەت کەیسێکیان بۆ شێوازی دانانی دەستەکانی دروست کرد، ئەمەش هەمووانی تووشی سەرسوڕمان کرد.

 

نەسرین ناس لە درێژەی قسەکانیدا وتی:"ئێستا ڕووبەڕووی تۆمەتی گەندەڵی گەورە بووەتەوە، لە کاتێکدا ئەوەی بەڕاستی بەرگەی ناگرێت سەرکەوتنەکانییەتی لە شارەوانی لە بوارەکانی خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی و چێشتخانەکانی شار و باخچەی ساوایان و بەشە ناوخۆییەکانی خوێندکاران. جەماوەری بەربڵاوی ئیمامئۆغڵو لە نێو خەڵکدا و توانای پەیوەندیکردن لەگەڵ هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگای تورکیا وایکردووە ببێتە ئامانجی نەهێشتن."

 

نەسرین ناس جەختی لەوە کردەوە: "مامەڵەی ئیمامئۆغڵو هۆشدارییەکە بۆ هەموومان کە هیچ کەسێک مافی دەستەبەرکراوی بەهرەمەند نییە". حکومەت دەتوانێت لە هەر ساتێکدا مافە بنەڕەتییەکانی هاوڵاتییان بسەنێتەوە. ئەم دۆخە جێگەی سەرسوڕمان نییە.

 

بڕیاردانی تاکلایەنە

نەسرین ناس بە ئاماژەدان بە دانوستانەکانی ئاشتی لە تورکیا و دەربڕینی نیگەرانی سەبارەت بە حکومەت، وتی:"کاتێک باغچەلی سەبارەت بە پەکەکە و عەبدوڵا ئۆجالان وتی، 'پێویستە ئۆجالان بێتە پەرلەمان و قسە بکات'، هۆشداریم دا کە گۆڕانکاری قووڵ لە ئارادایە. جەختم لەوە کردەوە کە تورکیا لەسەر ڕێگای ستەمی تەواوەتییە و ئەمەش نیشانەی ئەوە. من پێشبینیم کرد کە ئەم پرۆسەیە ئاشتی ناهێنێت، بەڵکو سەرەتای دامەزراندنی دەسەڵاتێکی تەواو پاوانخوازە. "دەبینم کە هیچ هەڵەیەکم نەکردووە، هەرچەندە خۆزگە هەڵە بوومایە".

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، تەنانەت ناتوانین ئەمە بە پرۆسە ناوببەین. دەڵێن 'مەسەلەی کورد بوونی نییە' و نکۆڵی لێ دەکەن. دەڵێن 'ئەمە پرۆسەی ئاشتی نییە'. دەڵێن تەنها ئەوەی دەیڵێین بیکە و دەستوەردان لە بابەتەکانی تر مەکە. لایەنێک بڕیار دەدات و چیرۆکێک لەسەر برایەتی دەگێڕێتەوە؛ بەڵام چ جۆرە برایەتییەک؟

 

ڕێگای ڕزگاری خەباتێکی یەکگرتووە

نەسرین ناس ئایندەی تورکیای بە نیگەرانی وێنا کرد، کۆمەڵگەیەک کە ترس و برسێتی بەربڵاو و قەیرانە یەک لە دوای یەکەکانی گرتووە. ڕێگای دەربازبوونەکەی بەم شێوەیە ڕوونکردەوە: "دۆخی ئێستا پەیامێکی ڕوون دەنێرێت: دەبێت یەکبگرین و لە دەوری دیموکراسی کۆببینەوە و بە یەکگرتوویی دژی نادادپەروەری بوەستین". دەسەڵات هەمیشە لە سیستەمی جیاجیادا بوونی هەیە، بەڵام تەنها لە دیموکراسییەکاندا دەسەڵات لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە دەگوازرێتەوە. تورکیا بەبێ گەڕانەوە بۆ ڕێبازی دیموکراسی ڕۆژانی تاڵ بەسەر دەبات.

 

نەسرین ناس ئاماژەی بەوەشکرد: ڕاپەڕینی جەماوەری لە سەرانسەری تورکیا دوای دەستگیرکردنی ئیمامئۆغڵو لە پاڵپشتی یەک کەس تێدەپەڕێت، خەڵک نیگەرانن لە ئایندەی خۆیان و منداڵەکانیان، ئێستاش دەرفەتێکیان بۆ ڕەخساوە کە بڵێن 'نا' بۆ ساڵانێک لە سەختی و بێبەشی.

 

نەسرین ناس بە جەختکردنەوە لەسەر گرنگی ناڕەزایەتی بەربڵاو لە شارە جیاجیاکان وتی:"پێویستە تا دوا هەناسەمان یەکگرتوو و بەرگری لە مافە یاساییەکانمان بکەین. کاریگەرترین ڕێگا بۆ بەرەنگاربوونەوەی فاشیزم بریتییە لە بەرزڕاگرتنی مافە هەبووەکان و بەردەوام بیرهێنانەوەی یەکتری. داواشی لە هاوڵاتیان کرد بەهەموو توانایەکەوە بەدواداچوون بۆ مافە دیموکراسییەکانیان بکەن.