ناوەندی هەواڵ

 

ملیۆنان کەس لە سەرانسەری ئەمریکا و کەنەدا هەفتەی ڕابردوو خراپترین کەشوهەوایان ئەزموون کرد کە تا ئێستا ڕووبەڕووی وڵاتەکەیان بووەتەوە، چونکە دوکەڵی ئاگرکەوتنەوەکانی کەنەدا شار و شارەکانی بە تەمێکی ئەستوور و پرتەقاڵی داپۆشیبوو.

 

لە نیویۆرک داوا لە دانیشتووانی شارەکە کرا کە لەناو ماڵەکانیاندا بمێننەوە و لە کاتی چوونە دەرەوە دەمامکێک بەکاربهێنن کە دەموچاویان دابپۆشێت.

 

بەرکەوتن بە پیسبوونی هەوای توند زیان بە تەندروستی دەگەیەنێت، بەتایبەتی بۆ ئەو کەسانەی کە کێشەکانی هەناسەدانیان هەبووە، بەڵام ئەوەی لە لێکۆڵینەوەکانی ئەم دواییەدا تادێت ڕوونتر دەبێتەوە ئەوەیە کە خراپی کوالیتی هەوا تەنها کێشە نییە بۆ سییەکان بەڵکو چەندین کێشەی تەندروستی دیکە بە دوای خۆیدا دەهێنێت.

 

 گەردیلەکانی پیسبوون، جا لە دوکەڵی ئاگرە گەورەکانەوە بێت، ئیگزۆزەکانی ئۆتۆمبێل، تایەی بارهەڵگرەکان یان پاشماوەی پلاستیک دەتوانن زیان بە هەموو جەستە بگەیەنن، خراپی جۆرییەتی هەوا لە مێژە پەیوەندی بە حاڵەتەکانی هەناسەدانەوە هەیە وەک تەنگەنەفەسی و کەمبوونەوەی کارکردنی سییەکان.

 

لێکۆڵینەوەکان لە ساڵانی ڕابردوودا دەریانخستووە کە ئەو زیانانەی کە بەهۆی جۆرێکی دیاریکراوی پیسبوونەوە لە ڕێگەی گەردیلەی وردەوە دەتوانرێت بە تەواوی جەستەدا بگوازرێنەوە.

 

ئانێت پیتێرز لە زانکۆی هێلمهۆڵتز میونشن لە ئەڵمانیا دەڵێت: "ئەگەر تەنۆلکەکانی ناو هەوا بە ڕادەیەکی پێویست بچووک بن، ئەوا دەتوانن بچنە قووڵایی سییەکان و لەوێش لە کیسی هەوادا دەنیشنەوە".

 

ئەم جۆرە نیشتنانە چالاکییەکانیان لە ڕێگەی ماکرۆڤاژەکانەوە دەستپێدەکات، کە جۆرێکە لە خڕۆکە سپییەکانی خوێن کە بەکتریا و وردە زیندەوەرانی دیکە لە جەستەدا لادەبات، ئەم ماکرۆفاژانە خانەکانی تری بەرگری لە شوێنەکانی تری جەستە وەرئەگرن، ئەمەش دەبێتە هۆی هەوکردن و زیانگەیاندن بە خانەکان لە پرۆسەکەدا.

 

  پیتێرز دەڵێت: "سیگناڵێکی سیستماتیکی هەیە کە دواتر یارمەتی پاککردنەوەی سییەکان دەدات، بەڵام کاریگەرییە نەرێنییە ئەگەرییەکانی پیسبوونی هەواش دەگوازێتەوە بۆ هەموو جەستە".

 

بەڵگەی زیادبوون ئەوە پیشان دەدەن کە ئەم پرۆسەیە پیربوونی مێشک خێراتر دەکات، لەگەڵ بەرکەوتنی درێژخایەن بە پیسبوونی هەوا کە پەیوەندی بە گەشەکردنی نەخۆشی بیرچوونەوە هەیە، هەروەها بەڵگە هەیە کە ئاماژە بەوە دەکات کە بەرکەوتنی پیسبوونی هەوا پەیوەندی بە نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان و چەند جۆرێک لە شێرپەنجە هەیە لەوانە شێرپەنجەی مەمک و جگەر و پەنکریاس.

 

توێژینەوەیەکی ئەم دواییە ٣٦ هەزار و ١٤٥ ڕاپۆرتی نیشانەکانی هەڵسەنگاندووە کە لەلایەن ئەو کەسانەی لە بەریتانیا لە نێوان ساڵانی ٢٠١٦ بۆ ٢٠٢٠دا تای پەلەوەرییان هەبووە پێشکەشکراون.

 

 دەرکەوتووە کە ئەو کەسانەی لە ناوچە شارییەکان دەژین نیشانەکانی تای پەلەوەری وەک ئاوی لووت، ئازاری چاو و هەناسەدانی هەناسەدانیان بە نزیکەیی دوو هێندە توندترە لە ناوچە گوندنشینەکان.

 

توێژینەوەیەکی دیکە کە لەسەر ٢٥٩٨ منداڵی پێش قوتابخانە لە چین ئەنجامدراوە، دەرکەوتووە کە گەشەکردنی حەساسیەتی خۆراک پەیوەندی بە بەرکەوتن بە هەردوو پیسبوونی هەوای ناوماڵ و دەرەوە هەیە.