سەنا عەلی ، ڕۆژنامەس

کات پشتڕاستی دەکاتەوە کە هەموو خەونە گوڵاویەکانی سووریایەکی دیموکراتی و فرەیی و بەشدار، کە بە خۆشەویستییەوە بەنیا دەنێین، لە ڕاستیدا لە "خەونی گوڵاوی"، دروشمی پووچ و قسەی پووچ زیاتر نییە، تاریکییان لە مانگەکانی یەکەمی دەستبەسەرداگرتنی هەتەشە بە پێشەنگایەتی جۆلانی دەستی پێکرد، سوورییەکان چاوەڕوانی چی دەکەن لە کۆمەڵێک چەتەی تیرۆریستی کە لە چەند وڵاتێکەوە دێن بۆ دامەزراندنی خەلافەت لە سەدەی بیست و یەکدا؟
دیمەشق کە کۆنترین پایتەختە لە مێژوودا و سووریا کە پێشکەوتووترین وڵاتە لە شارستانیەتدا، لەلایەن گروپێکەوە پێشەنگایەتی دەکرێن کە جگە لە کاری چەتەی هیچی لە سیاسەت نازانن و جگە لە کوشتن هیچی تر لە ئایین نازانن و جگە لەو "فەتحانەی" هیچی تر لە مێژوو نازانن، ئەم فەتحانە بەسەر تەرمی بێتاوانەکانی مەغریبی ئەمازیغدا فراوانتر بوو، کە بە ناڕەوا و بوختان بووەتە مەغریبی عەرەبی و عەرەبییەتی بەسەر میسری و عێراقی و گەلانی دیکەدا سەپاند کە بە شمشێری ئیسلامی عەرەب ئەندامەکانیان لەیەکتر دڕاوە.

هەرکەسێک وتی شەڕی سووریا کۆتایی هاتووە بەدڵنیاییەوە هەڵەیەکی گەورەی کردووە، یان نەیتوانیوە شیکاری ڕووداوەکان بکات، لە ساڵی ٢٠١١ەوە سووریا لە گۆڕەپانێکی نێوان ڕووناکی و ئاگردا ماوەتەوە، هەر جارێک هاوڵاتیانی شکست دەهێنن لە هەڵبژاردنی ڕێگای گەشاوە، ڕەنگە ناچار بن ڕێگای تاریکی و کوشتن هەڵبژێرن، بەداخەوە خێرا دەبنە ئامراز.

ڕەنگە تاریکترین ڕێگا، ڕێگایەک کە تەنانەت ڕەشبینترین چاودێرەکانیش خەیاڵیان نەکردبوو، ئەوە بوو کە لە ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ ڕوویدا، کاتێک جیهادییەکانی هەتەشە، کە سەر بە ڕێکخراو لە سووریا، دەستیان بەسەر دەسەڵاتدا گرت، بۆچوونی گشتی سووریا بۆ ڕاکێشانی ئەو گروپە تیرۆریستییە لابرا و چەتەکانی بە فەتحکەر پێةاسە کرد و پێشەنگەکەی کە ئەمریکا ١٠ ملیۆن دۆلاری بۆ زانیاری پێشکەش کردبوو، وەک پێشەنگی وڵات پێناسە کرا، تا ئەمڕۆش کەس نازانێت "ئەحمەد شەرع" کێیە و ئەمەش دۆخێکی خەمۆکە.

بەڕژەوەندییە نێودەوڵەتی و ناوچەییەکان هەمیشە بەم شێوەیە بووە و سەیر نییە بەدوای بەڕژەوەندییەکانیاندا له " كراكوز" یان ترسنۆکەیەکدا دەگەرێن، بە ناو پێشەنگ کە تەنها گوێ دەگرێت و گوێڕایەڵە، پێی دەڵێن ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل بکات، ئەویش وەڵامی دەداتەوە و وتی: بەڵێ، فەرمانی پێدەکەن دەستبەرداری بەشێک لە خاکی سووریا بێت، ئەویش ملکەچ دەبێت، چونکە ئەو دەسەڵاتانە ئەوانەن کە ئەویان هێناوەتە سەر دەسەڵات (بەپێی شایەتحاڵی بەرپرسانی ئیسرائیل و ئەمریکی)، لە هەمان کاتدا هیچ بایەخێک بە وڵاتەکەی نادات، گرنگ نییە سەنجاکی ئەسکەندەریتا بە تورکیای داگیرکەر بمێنێتەوە، یان سووریا بۆ هەمیشە جۆلان لەدەست بدات، بەڵام ئەو پرسیارەی کە بەپەلە دێتە پێشەوە ئەوەیە: هاوڵاتیانی سووریا لە کوێی ئەم هەموو پیلانەدا؟ 

کوا ئەو بەرپرسیارێتیەی کە مێژوو بۆ پاراستنی وڵاتەکەیان خستووەتە بەردەمیان؟ جێگای بیرکردنەوە نییە کە چالاکوانانی ڕۆشنگەری و ژنان ببنە ئەو کەمینەیە لە وڵاتدا کە هەوڵی بەرزکردنەوەی دەنگی خۆیان دەدەن بۆ هۆشداریدان لەو کارەساتەی بەسەر سووریادا دێت، تەنها بۆ ئەوەی دەنگیان بێدەنگ بکرێت لەلایەن کەسانی توندڕەو و نەزانەوە کە هەرگیز لاپەڕەیەکی مێژوویان نەخوێندووەتەوە، یان لێکدانەوەیەکی ئایینی ڕاستەقینە یان شیکارییەکی سیاسییان بیستووە کە لە بیروباوەڕی خۆیان دوور بکەوێتەوە.

یاریکردن بە یادەوەری سووریا زۆر مەترسیدارە، چۆن سوورییەکان لەبیریان بچێت کە هەتەشە کێیە؟ چۆن گەلی سووریا لەبیری بچێت جۆلانی کێیە، کێ تاوانی جەنگی دژی گەلی عێراق ئەنجامداوە؟ چۆن دەیانتوانی جۆلان فەرامۆش بکەن و لە شەوێکدا ببنە لایەنگری ئاساییکردنەوە لەگەڵ ئیسرائیل لەکاتێکدا دەستبەرداری پارچەیەک لە خاکەکەیان دەبن، لە کاتێکدا ئەوان بوون کە ڕەخنەیان لە ئەسەد گرت کاتێک دەیانوت جۆلانی بە ئیسرائیل فرۆشتووە؟ چۆن بەبێ هیچ ویژدانێک دەستکاری نەخشەی نیشتمانیان دەکرد؟ چییان بۆ منداڵەکانیان بەجێهێشت دوای ئەوەی باشووری وڵاتەکەیان بە ئیسرائیل فرۆشت، باکووریان بە تورکیا فرۆشت و خوێنی هاوڵاتیانی کەناراوەکانیان کوشت و ڕشت و ژنەکانییان کردە کۆیلە و دروزەکانی باشوورەکەیان زەلیل و کوشتنیان کرد و هەڕەشەی قڕکردنیان لە کوردەکانی ڕۆژهەڵاتەکەی کرد؟
ئەو هاوڵاتییە سوورییە ئەمڕۆ چ ویژدانێکی هەیە بۆ قبوڵکردنی ئەم هەموو ململانێیە؟ چۆن شانازی بە گەلەکەیەوە دەکات و شانازی بە خوێنیانەوە بکات و زەلیلیان بکات؟ تۆڕی کۆمەڵاتەتی ڤیدیۆی گروپێکی دڕندەیان بڵاوکردەوە، بە شێوەیەکی دڕندانە، دروزەکانی باشووری سووریا بە بڕینی سمێڵیان زەلیل دەکەن، سەرنج و وەڵامەکان بۆ ئەم پێشێلکاریانە پاڵپشتیان بوو، منیش پرسیارم کرد کە سوورییەکە چ ویژدانێکی هەیە، ئایا ویژدان و مرۆڤایەتی مردووە بۆ ئەوەی قبوڵ بکات ئەوەی لە دروشمی یەک وڵات و یەک ئایین و یەک ئاڵادا دەگوزەرێت، هەمەچەشنی قەدەغە کراوە؟ ئەوەی لێرەدا دێتە بەرچاو، ئەوەیە کە ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان سەبارەت بە دەوڵەتی نەتەوەیی وتوویەتی، کە سنوورەکانی دەوڵەت دژایەتی سروشتی جوگرافی و هەروەها لەگەڵ فرەچەشنی و جوڵەی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا دەکەن، جگە لەوەش ئەم سنوورە سیاسیانە لە پلەی یەکەمی لیستی داهێنانە کۆمەڵایەتییە خێرا گۆڕاوەکاندا، پیرۆزکردنی ئەو شوێنانەی بە شێوەیەکی مەجازی کێشراون و هەڵکەندنیان تا ئەم ڕادەیە لە مێشکی هاوڵاتیاندا وەک ئەوەی بوونەوەرێکی پیرۆز و هەتاهەتای بن و سپاردنیان پێیان واتای دروستکردنی گەورەترین و ئاڵۆزترین بابەتەکانە، بەرژەوەندی گەورە بە سنوورەکانی دەوڵەت دەبێتە هۆی خۆبەدەستەوەدان و چەوساندنەوەی و بە کاڵاکردنی مرۆڤەکان، وە کۆیان بکەنەوە بۆ ئەوەی هیچ جیاوازییەک لە نێوان نیشتمان و زینداندا نەبێت.

ئەمە ڕوونە لە سووریا درێژکراوەی کورد درێژدەبێتەوە بۆ عێراق و تورکیا و ئێران و درێژکراوەی دروزەکان درێژدەبێتەوە بۆ لوبنان و فەڵەستین، شیعە و عەلەوی و هۆزەکانیش لە عێراق و ئوردن درێژکراوەیان هەیە، بەڵام ئەگەر کەیسیێک هەبێت بۆ کۆتایی هێنان بە سنوورەکان، کە لە ئێستادا زۆر قورسە، دەبێت لەسەر بنەمای مۆدێلی نەتەوەیەکی دیموکراتی بێت، نەک بە داگیرکردن و هێرشکردنە سەر خاکی دەوڵەتێکی دراوسێ، چەوساندنەوەی دۆخی شەڕ و لاوازی دەوڵەتێک.

ئەوەی دۆخەکەی خراپتر کردووە، بەکارهێنانی دەستەواژەی "خێڵە عەرەبییەکان" لەلایەن هەتەشەوە بۆ بەشداریکردن لە شەڕێکی تائیفی دژی پێکهاتەی دروزەکان، بەم کارە خەریکە تارەکانی شەڕەکە دەکێشێت، کە پێدەچێت لە داهاتوویەکی نزیکدا ئاگری بخاتەوە، ڕەنگە ئەو خێڵە قوربانیی دواکەوتووی بێت، بەڵام تاوانباری ئەو ڕۆڵە نەرێنییەی لە مێژووی سووریادا بینیویەتی، لێرەدا دەکرێ ئەو پرسیارە بوروژێنین: شێخی عەشیرەت کێیە و کێ ئەم دەسەڵاتەی پێ بەخشیوە، ئەگەر بڵێین؟ وەڵامەکە بە سادەیی ئەوەیە کە شێخی عەشیرەت لەسەر بنەمای کولتوور و هۆشیاری و زانیاری خۆی هەڵنابژێردرێت، وەک ئەوەی لە ڕابردوودا هەبووە، یان بە دەنگی ئەندامانی عەشیرەتەکە بۆ نموونە، بەڵکو لەسەر بنەمای ئەو سامانە هەڵدەبژێردرێت کە بە میرات بووە.

لە سەردەمی ئێمەدا شێخەکانی عەشیرەت تەنیا بە فرۆشتنی دڵسۆزی خۆیان بە هەرکەسێک کە خاکەکەی کۆنترۆڵ کردبێت، لە شەڕی سووریادا سەرکەوتوو بوون، ئەم گروپە توندڕەوانە تەنیا هەوڵی ئەوە دەدەن کە خێڵەکە لە سروشتی ڕاستەقینەی خۆیەوە سەرقاڵ بکەن، خێڵەکە پێشتر نوێنەرایەتی کۆمەڵگەی کۆمینی دەکرد، دیموکراتی بەرجەستە دەکرد کاتێک شێخەکانی خێڵ لە بارەی پرسەکانی عەشیرەتەکەیانەوە ڕاوێژیان دەکرد و بەکۆمەڵ گونجاوترین بڕیاریان دەدا، شێخ بە تەنیا بڕیاری نەدەدا، ئەمڕۆ هەندێکیان بوونەتە سەرمایەدارێکی سادە بە سەرپۆش و پۆشاکەوە، لە هەموو هەلێکدا پەلە دەکەن بۆ سەربڕینی دەیان مەڕ بەبێ ئەوەی ڕۆڵی ڕاستەقینەیان لە ئاشتیدا هەبێت، بەداخەوە دڵسۆزی خۆیان دەدەنە دەست بەهێزترین دەسەڵات نەک ئەو کەسەی کە مافی خۆیەتی، لە ڕاستیدا ئەوانەی چووبوون بۆ کوشتنی دروزەکان لە سوەیدا ناتوانرێت بوترێ نوێنەرایەتی ئەو خێڵە دەکەن، بەڵکو چەتەی تیرۆریستن و ئەوانی دیکە ڕەتدەکەنەوە.

خێڵەکەش قوربانی سیاسەتەکانی هەژموونی دەوڵەتی نەتەوەییە، ئەم سیاسەتانە نەک هەر لە ناوەکی خۆی بەتاڵ کردووەتەوە و لە سروشتی ڕاستەقینەی خۆی دووری خستووەتەوە، بەڵکو وایکردووە کە پەیوەندی بە مێژووەوە نەبێت، ئەمڕۆ ئامرازێکە بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییەکان.

پێویستە گەلی سووریا ئاگاداری ئەوە بن کە ئەو هاوسۆزییە جیهانییەی کە لە ماوەی ١٤ ساڵی ڕابردوودا وروژاندویەتی، دەگۆڕێت بۆ ڕق و کینە و دوورخستنەوە و سوورییەکان بۆ ساڵانی بێشومار وەک تیرۆریست ناوزەد دەکرێن، بۆیە دەبێت کۆتایی بە ڕۆڵی خۆیان وەک قوربانییەک کە بەشداربوون لە ڕشتنی خوێنی خۆیاندا کۆتایی پێبهێنن و کاربکەن بۆ پاراستنی سووریا لە شەڕێکی ناوخۆیی ماڵوێرانکەر و پاراستنی شوناسە هەمەچەشنەکەی.