نەزیهە بوسعیدی

 

تونس ـهەندێک لە بەرنامەکانی تونس کە بینەری زۆریان هەیە، بەشدارییان کردووە لە شێواندنی وێنەی ژنان و تیشک خستنە سەر ئەو چەشنەی کە بیرکردنەوەی پیاوسالاری بەردەوام دەکەن، لە نێوان ڕەخنە و گفتوگۆی بونیادنەردا، داوا لە دامودەزگاکانی ڕاگەیاندن دەکات بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و پیشەیی خۆیان بگرنە ئەستۆ و بە وتار و ناوەڕۆکەکانیاندا بچنەوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێزگرتن لە ژنان و بەرزکردنەوەی پێگەی خۆیان لە کۆمەڵگەدا.

 

نەزهە بن محەمەد توێژەری ڕاگەیاندن و پەیوەندییەکان جەختی لەوە کردەوە کە سەرەڕای توانای ڕاگەیاندن بۆ چوونە ناو ماڵەکان و داڕشتنی هۆشیاری، بەڵام هێشتا چەشنە کۆنەپەرستانەکان بەردەوام دەکات و ئەرکی ناوەکی خۆی کە داکۆکیکردن لە مافەکانی ژنان پشتگوێ دەخات.

 

خێزان و خوێندنگە لە پایە بنەڕەتییەکانی کۆمەڵایەتی بووندان

لەو چوارچێوەیەدا، نەزهە بن محەمەد، توێژەری ڕاگەیاندن و پەیوەندییەکان و بەڕێوەبەری ڕادیۆی ٦+ و چالاکوانی کۆمەڵگەی مەدەنی ڕایگەیاند، کارەکانی لە بواری مافەکانی مرۆڤ لە ڕێگەی کارکردنی لەگەڵ ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی دەستیپێکردووە، پاشان بەردەوام بوو لە پەیوەندی لەگەڵ چەندین کۆمەڵە و ڕێکخراوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، لەم دواییانەدا پۆستی بەڕێوەبەری هەرێمی ڕۆژنامەنووسان بۆ مافەکانی مرۆڤم وەرگرتووە، کە بە پلەی یەکەم گرنگی بە داکۆکیکردن لە مافەکانی ژنان و کچان دەدات.

 

سەبارەت بە ڕۆڵی ڕاگەیاندن لە داکۆکیکردن لەو مافانەدا ڕوونیکردەوە کە خێزان و خوێندنگە لە پایە بنەڕەتییەکانی بە کۆمەڵایەتیدان لە هەر کۆمەڵگەیەکدا، پلەی یەکەم لەم پرۆسەیەدا داگیردەکات، دواتریش ڕاگەیاندن دێت کە لە قۆناغێکی دواتردا سەرهەڵدەدات و هەندێکجار وەک "خوێندنگەی دووەم" سەیر دەکرێت کە ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە داڕشتنی هۆشیاری بەکۆمەڵ، بەتایبەتی لەنێو گەنجاندا.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ڕاگەیاندن بە توانای گەیشتن بە ماڵی هاوڵاتیان بەبێ مۆڵەت، ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە هۆشیارکردنەوەی هاوڵاتیان لە مافەکان و ڕێنماییکردنی ڕەفتاری کۆمەڵایەتی و پاڵپشتیکردنی کۆمەڵگەی مەدەنی و بەرگریکردن لە مافەکانی مرۆڤ بەگشتی و مافەکانی ژنان و کچان بەتایبەتی.

 

نەزهە بن محەمەد پێی وایە سەرەڕای ئەو هەوڵانەی لە نێوان ساڵانی ٢٠١١ بۆ ٢٠١٨ دراون، کە بریتی بوون لە سازدانی ژمارەیەکی زۆر خولی پەروەردەی بۆ ڕۆژنامەنووسان بە هەردوو ڕەگەزی مێ و نێر و سەرنوسەر بە ئامانجی چاندنی کولتووری مافەکانی مرۆڤ و چەمکی یەکسانی لەناو وتاری ڕاگەیاندنی، بەڵام ئەم دەستپێشخەرییانە نەگۆڕدراون بۆ کرداری کردەیی دامەزراوەکانی ڕاگەیاندن، ڕۆژنامە و ڕادیۆ و تەلەفزیۆن و چاپکراوەکان تا ئێستاش ناتوانن ئەم خولە راهێنانە بگۆڕن بۆ کرداری پیشەیی کە ڕێزگرتن لە ژنان و وێنەکەیان بەرەوپێش دەبات، بەڵکو بەردەوامن لە بەرهەمهێنانەوەی چەشنە چەقبەستووەکان و وتاری پیاوسالاری کە ڕەنگدانەوەی پێکهاتەی کۆمەڵگەیەکی پیاوسالارییە.

 

ئاماژەی بە بوونی دامەزراوە ڕاگەیاندنییە نیشتمانییەکان کرد کە لە لایەن سندوقە گشتییەکانەوە پارەیان بۆ دابین دەکرێت و ناوەڕۆکێک بەرەوپێش دەبەن کە پەندە باوەکان و دەستەواژەی جیاکاری وەک "شاشیایەک مەخەنە سەر وەلییە" لەخۆدەگرێت، کە بەشدارە لە چەسپاندنی تایبەتی و جیاکاری دژی ژنان نەک ڕووبەڕووبوونەوە و بەرەنگاربوونەوەی ئەوان.

 

پرسیاری ئەوەی لێدەکرد، کەی ئەم دامەزراوە ڕاگەیاندنییانە درک بە بەرپرسیارێتی بنەڕەتی خۆیان دەکەن بۆ چاکسازی لە وتاری ڕاگەیاندندا؟ هەرچەندە گەنجانی ئەمڕۆ خولی پەروەردەی ئەکادیمی لە بواری ڕۆژنامەگەری و خوێندنی ڕاگەیاندندا وەردەگرن، بەڵام کۆمەڵایەتیبوون و کولتوری خێزانیی بە کاریگەرییەکی بەهێزەوە دەمێننەوە و ڕەنگە سێبەر لەسەر دەستکەوتە ئەکادیمییەکانیان دابنێن، کە دواتر کاریگەری لەسەر ڕەفتاری پیشەییان دەبێت.

 

دامەزراندنی پێگەی ڕۆژنامەگەری پیشەیی

سەبارەت بە کاریگەری تۆڕی کۆمەڵایەتی لەسەر ستاتۆی ژنانی تونس، ڕوونیکردەوە کە سەرهەڵدانی ئەو پلاتفۆرمانە و ڕۆژنامەگەریی هاوڵاتیان وایکردووە هەموو هەڵگرێکی مۆبایلە زیرەکەکان ببێتە سەرچاوەیەکی پۆتانسێلی زانیاری، ئەمەش بووەتە هۆی ئاژاوەی زانیاری بەربڵاو، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی نەبوونی ڕۆشنبیری و هۆشیاری لە نێوان ژمارەیەکی زۆر لە بەکارهێنەران.

 

نەزهە بن محەمەد داوای بەهێزکردنی بوونی دامودەزگاکانی ڕاگەیاندن لە بۆشای دیجیتاڵی و لە تۆڕی کۆمەڵایەتیدا کرد، بە ئامانجی جێگیرکردنی پێگەی ڕۆژنامەگەریی پیشەیی وەک سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو بۆ زانیاری و دروستکردنی پەیوەندییەکی بەردەوامی متمانە لە نێوان خۆی و هاوڵاتیاندا، ئەو هۆشداریدا لە نەبوونی دەنگێکی پیشەیی لەنێو ئاژاوەی ڕاگەیاندنەکاندا، کە دەبێتە هۆی ئەوەی کۆمەڵگە بخزێنێتە ناو سووڕێکی بێدەنگی و زانیاری هەڵەوە.

 

هەروەها هۆشداریدا لە مەترسییەکانی ئەو وشەسازی و زاراوەی کە لە ڕاگەیاندنەکاندا بەکاردەهێنرێن، بەتایبەتی بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ئامادەبووە فراوانەی کە ڕەنگە هەندێکجار توانای جیاکردنەوەی بۆچوون و زانیارییان نەبێت، ئەمەش بەرپرسیارێتی ڕۆژنامەنووسان و کاریگەرەکان زیاد دەکات، هەروەها پێویستی بە دابینکردنی خولی پەروەردەی و بڕوانامەی پیشەیی هەیە بۆ ئەوەی بتوانن ناوەڕۆکێک پێشکەش بکەن کە هۆشیاری بەکۆمەڵ بەرز بکاتەوە.

 

پێویستی ڕاگەیاندنی بەرپرسیار کە لە بەهای زانیاری تێبگات

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئێستا زۆرێک لە ڕێکخراوە ڕاگەیاندنیەکان بەدوای هەڵسەنگاندن و ژمارەکانی بینەراندا دەگەڕێن بۆ ئەوەی ڕێکلامکەران ڕابکێشن، نەک پشتگیری لە ڕۆژنامەگەری ئەخلاقی و ڕاستییەکان بکەن، ئەم ڕێبازە بەشدارە لە بەردەوامبوونی وێنەی کۆنەپەرستانەی ژنان، بەو پێیەی وەک ئامرازێکی بازرگانی بۆ بەرهەم و ناوەندەکانی جوانکاری بەکاردەهێنرێن، نەک لە فۆڕمی کاریگەر و ڕێزدارانەی خۆیان لە دیمەنی ڕاگەیاندندا پێشکەش بکرێن.

 

نەزهە بن محەمەد بانگەوازێکی بۆ ڕێکخراوەکانی ڕاگەیاندن کرد و جەختی لەوە کردەوە کە بەدواداچوون بۆ قازانج و بەردەوامیی نابێت لەسەر حیسابی بەها کۆمەڵایەتییەکان یان بنەماکانی دادپەروەری و یەکسانی بێت، کاتێک لێهاتوویی ڕۆژنامەگەری و پێکهاتەیەکی ڕوونی سەرنوسەری نەبێت، لێهاتووی ڕاگەیاندن و بەردەوامیی زیانیان پێدەگات، ئەمەش کرداری ئەم دامەزراوانە لاواز دەکات و دەبێتە هۆی ئەوەی متمانەی گشتی لەدەست بدەن، پێویستمان بە ڕاگەیاندنی بەرپرسیار هەیە کە لە بەهای زانیاری تێبگات و دان بەوەدا بنێت کە کۆمەڵگە مافی وەرگرتنی ناوەڕۆکی ڕاستگۆ و پیشەیی و هاوسەنگی هەیە.