قامیشلۆ

 

لە هەنگاوێکدا بۆ دووبارە پێناسەکردنەوەی چەمکەکانی دەسەڵات و بەشداری سیاسی، ئەزموونی هاوسەرۆکایەتی لە ناوچەی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا وەک نموونەیەکی کردەیی بۆ شکاندنی باڵادەستی بەردەوامی پیاوان بەسەر ناوەندەکانی بڕیاردان دەرکەوتووە.

 

ئەزموونی هاوسەرۆکایەتی سەلماندوویەتی کە بەشداری ژنان لە پێشەنگایەتیدا تەنها ئاماژەی نییە، بەڵکو هێزێکی چالاکە کە توانای دووبارە داڕشتنی سیاسەتەکان و بەدەستهێنانی هاوسەنگی کۆمەڵایەتی هەیە.

 

''درێژەپێدەری سیستەمێکی پلەبەندی مێژوویی''

جەیلان حەمی، پارێزەر و ئەندامی سەندیکای پارێزەران لە کانتۆنی جزیرە ڕایگەیاند: کە توندوتیژی سیاسی دژی ژنان هیچ نییە جگە لە درێژەی سیستەمێکی پلەبەندی مێژوویی کە لەسەر بنەمای بیرکردنەوەی پیاوسالاری دامەزراوە، هەروەها هاتنە ناوەوەی ژنان بۆ ناو گۆڕەپانی سیاسی بناغەکانی ئەم سیستەمە تێکدەدات و نەخشەی نەریتی کۆنترۆڵکردن دەشکێنێت، ئەزموونی هاوسەرۆکایەتی تەنها ڕێکارێکی کارگێڕی نەبووە، بەڵکو شۆڕشێکی سیاسی و ڕۆشنبیری بووە کە ڕەنگدانەوەی فەلسەفەی بەشداری ڕاستەقینە و گۆڕینی دەسەڵات لە پێکهاتەیەکی پلەبەندییەوە بۆ نموونەیەکی ئاسۆیی و بەشداریکردن کە هەردوو ژن و پیاو بە یەکسانی لە بڕیاردان بەشدارن.

 

وتیشی: بیرکردنەوەی پیاوسالاری یەکەم سیستەمی تاکڕەوی پێکدەهێنێت کە مێژوو دەیناسێت و توندوتیژی سیاسی دژی ژنان تەنها درێژکراوەی ئەم پێکهاتە پلەبەندییەیە کە لەسەر بنەمای وەدەرنان و زاڵبوون دامەزراوە، پێی وایە هاتنی ژنان بۆ ناو سیاسەت، بناغەکانی ئەم سیستەمە تێکدەدات، ئەمەش وادەکات هەندێک لە هێزەکان شێوازە جیاوازەکانی دوورخستنەوە لە دژی ژنان پراکتیزە بکەن، جا چ بە ڕەتکردنەوەی پێگەی کاریگەری و بڕیاردانیان، چ بە پرسیارکردن لە تواناکانیان یان بە ئەنجامدانی شەڕی ڕەوشت لە دژی ئەوان و زڕاندنی ناوبانگیان کاتێک ژنان هێز و سەربەخۆیی ڕوون پیشان دەدەن.

 

ئاماژەی بەوەشکردووە، هێشتا لە هەندێک دامەزراوەدا سەرپەرشتیکردنی سیاسی بەسەر ژناندا هەیە، کە ڕۆڵیان کەم دەبێتەوە بە بیانووی نەریتی وەک نەبوونی ئەزموون یان فشارە کۆمەڵایەتییەکان کە ژنان بە ملکەچ دەزانن، پێداگری دەکات کە ئەوەی ئەمڕۆ پێویستە تەنها بوونی ژنان نییە لە پۆستەکانی بڕیاردان، بەڵکو بەشداری چالاکانەیان لە داڕشتنی سیاسەت و بڕیاردان، مەترسیدارترین شێوازی توندوتیژی سیاسی بەو شێوەیە دەزانێت کە ژنان تەنها بۆ ڕازاندنەوەی دیمەنەکە دەهێنرێنە ناوەوە، نەک بۆ گۆڕینی، کە لە وێنەکەدا ئامادەن بەڵام لە پرۆسەی بڕیارداندا ئامادە نین.

 

جەیلان حەمی ئاماژەی بەوەشکرد، هەندێک لە ژنان بەهۆی فشارە کۆمەڵایەتییەکانەوە دوودڵن لە وەرگرتنی پۆستی بڕیاردان، لەکاتێکدا هەندێک بیرکردنەوەی کارگێڕی تا ئێستاش ناتوانن خۆیان لەگەڵ نموونەی هاوسەرۆکایەتیدا بگونجێنن، سەرەڕای ئەمەش هاوپەیمانی کۆمەڵایەتی و بنەماکانی دادپەروەری لەناو خۆبەڕێوبەریدا بە ڕوونی مافەکانی ژنان و ڕۆڵی ژنان دیاری دەکەن، یەکێک لە گرنگترین بنەماکانی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیکی ئازادی ژنانە و ماددەی ڕوونیش تەرخانکراوە بۆ مسۆگەرکردنی ماف و پێگە و پاراستنیان.

 

سیستەمی هاوسەرۆکایەتی کە لە دامەزراوەکانی خۆبەڕێوبەریدا جێبەجێ دەکرێت، بە بەرجەستەکردنی ڕاستەقینەی ئایدۆلۆژیای نەتەوەی دیموکراتیک و گۆڕانکارییەکی ڕاستەقینە لە دەسەڵاتی پلەبەندی و پاوانخوازییەوە بۆ کارگێڕی ئاسۆیی و بەشداریکردن لە پێنوسدا، کە ژن و پیاو هاوبەشی یەکسانن لە بڕیاردان، ئەمەش لە بڕگەکانی هاوپەیمانی کۆمەڵایەتییەوە سەرچاوەی گرتووە، کە هەموو جۆرەکانی توندوتیژی دژی ژنان و بەکارهێنانیان و جیاکارییان بە تاوانێک دەزانێت کە بەپێی یاسا سزا دەدرێن.

 

هەروەها جەختیشی کردەوە، ڕاستیەکە ئەوەیە کە هێشتا پێویستییەکی زۆر بە یاسایەکی دیاریکراو هەیە کە باس لە توندوتیژی دژی ژنان بکات، یاسایەک کە بە وردی توندوتیژی پێناسە بکات، شێوازە جیاوازەکانی "جەستەیی، دەروونی، ئابووری و دیجیتاڵی" دەستنیشان دەکات، سزای ڕێگریکردن بۆ هەموو تاوانباران دیاری بکات، ئەم یاسایە پێویستە توندوتیژی وەک پێشێلکارییەکی ئاشکرای هاوپەیمانی کۆمەڵایەتی مامەڵەی لەگەڵدا بکات، نەک تەنها ناکۆکییەکی ناوخۆیی کە دەتوانرێت پشتگوێ بخرێت یان بە شێوەیەکی دۆستانە چارەسەر بکرێت.

 

پێی وایە کە ئەم جۆرە یاسایە ئامانجی تەنها پاراستنی ژنان نییە دوای ئەوەی زیانێک ڕوویدا، بەڵکو دروستکردنی ژینگەیەکی یاسایی ڕێگریکەرە کە ڕێگری لە توندوتیژی بکات و چەمکی شکۆمەندی مرۆڤ وەک مافێکی بێبەشنەکراو بچەسپێنێت، وتیشی: رزگاری ڕاستەقینە تەنها لە ڕێگەی یاساکانەوە بەدەست ناهێنرێت، هەرچەندە پێشکەوتوو و گشتگیر بن، بەڵکو ئەوە کاتێک بەدەست دێت کە یاسا خۆی ببێتە ئاماژەیەکی ڕاستەوخۆی پاراستن، وا لە ژنان دەکات هەست بە پارێزراوی بکەن، هەروەها کاتێک میکانیزمەکانی جێبەجێکردنی بەهێزتر دەبن بۆ ئەوەی ببنە بەشێکی دانەبڕاو لە ژیانی ڕۆژانە، ڕزگاری لەناو خودی ژناندا دەست پێدەکات، کاتێکیش بەسەر ئەو ترسە کەڵەکەبووانەدا زاڵ دەبن کە لەلایەن بیرکردنەوەی تاکڕەوەکانەوە بەدرێژایی هەزاران ساڵ چێنراون، دەتوانن خاوەندارێتی لە متمانەی بەرەنگاربوونەوەی نادادپەروەری، بەرگریکردن لە دەنگەکانیان،و بەشداری چالاکانە لە کۆمەڵگەدا بکەن.

 

ڕوونیشیکردەوە، کە بونیادنانی کولتووری ڕێزگرتن لە ژنان پرۆسەیەکی درێژخایەنە کە پێویستی بە گۆڕانکاری لە هۆشیاری بەکۆمەڵ و چاکسازی لە دامەزراوەکان و پاڵپشتی بەردەوام هەیە کە دڵنیای دەدات لەوەی شۆکمەندی و ئازادی ژنان پایەیەکی بنەڕەتییە بۆ هەر پێشکەوتنێکی کۆمەڵایەتی ڕاستەقینە، قۆناغی ئێستا پێویستی بە گواستنەوە هەیە لە پشکی نوێنەرایەتی ژمارەییەوە بۆ پشکنینی کاریگەری، بەجۆرێک کە ژنان چالاک بن لە بڕیاردان، ئەمە تەنها نوێنەرایەتی گۆڕانکارییەک لە سەدایەکی فەرمی دەکات لە یەکسانی ژمارەیی بۆ فەلسەفەیەکی بوونی کە ڕۆڵی ڕاستەقینەی خۆیان لە گۆڕانکاریدا بە ژنان دەبەخشێت.

 

جەختیشی لەوە کردەوە، کە توندوتیژی سیاسی دژی ژنان ڕووداوێکی گۆشەگیر نییە، بەڵکو سیستەمێکی هەمەلایەنەیە کە لە لایەن عەقڵێکی پیاوسالارییەوە داڕێژراوە بۆ ئەوەی ژنان لە ناوەندەکانی دەسەڵات دوور بخەنەوە، ترسییان لە تواناییان هەیە هاوسەنگی هێز دابڕێژنەوە، وتی: هەڵمەتەکانی ناوزڕاندن و وەدەرنانی ئاماژەی و پەراوێزخستنی ژنان لەناو دامەزراوەکاندا هیچ نین جگە لە ئاماژەیەکی حیسابکراو بۆ ڕێگریکردن لە بەرزبوونەوەی ژنان بۆ شوێنی شیاوی خۆیان وەک هاوبەشی تەواو لە بڕیاردانی سیاسیدا.

 

''ئەزموونێکی پێشەنگایەتی''

ئەزموونی هاوسەرۆکایەتی لە ناوچەی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، ئەزموونێکی پێشەنگانەیە بۆ ناوچەکە و جیهان، وتی: ئەزموونی هاوسەرۆکایەتی سەلماندوویەتی کە تەنها فۆرماڵیزمێک نییە، بەڵکو پڕۆژەیەکی بەرخۆدانی سیاسی و کولتوورییە کە چەمکی حوکمڕانی پێناسە کردۆتەوە و دەریخستووە کە پێشەنگایەتی چیتر ناتوانێت تاکلایەنە بێت، هەروەها سەرکەوتنی ئەم نموونەیە دەستکەوتێکی مێژووییە، چونکە سەرکەوتنی هاوسەرۆکایەتی ئاماژەیە بۆ کەوتنی یەکێک لە کۆنترین جۆرەکانی هەژموونی لە مێژوودا.

 

ڕوونیشیکردەوە، کاتێک ژنان دەچنە ناو سیاسەتەوە، نەک تەنها وەک تاک بەڵکو وەک یادەوەریی نەوەکانیش ئەو کارە دەکەن، بۆیە بوونی ئەوان وتارەکە دادەڕێژێتەوە و سیاسەتەکان پێناسە دەکەنەوە و دادپەروەری کۆمەڵایەتی پێناسە دەکاتەوە، هەروەها  ئەو دامەزراوانەی ترسیان لە سەرهەڵدانی ژنان هەیە، لەڕاستیدا لە خودی گۆڕانکاری دەترسن، چونکە ژنان بە سروشتی خۆیان خواستیان هەیە چارەسەری بەشداریکردن دروستبکەن کە عەقڵیەتی کۆنترۆڵکردن و تایبەتمەندبوون دەشکێنن.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، قۆناغی داهاتوو پێویستی بە هۆشیاری کۆمەڵایەتی بەرفراوانتر هەیە، چونکە یاساکان چەندە بەهێز بن، بەس نابن بەبێ پاڵپشتی کۆمەڵایەتی هۆشیار کە پێی وایە داهاتووی سیاسی ئەوەندەی پێویستی بە پیاو هەیە، پێویستی بە ژنان هەیە، هەروەها بونیادنانی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتیک تەنها کاتێک تەواو دەبێت کە هەڵوێستە بڕیاردەرەکان ڕەنگدانەوەی ئیرادەی کۆمەڵگە بێت، نەک تەنها وێنەکەی.

 

جەیلان حەمی، پارێزەر لە کۆتایی قسەکانیدا پەیامێکی ئاراستەی ژنانی جیهان کرد و وتی: هەموو ژنێک دەبێت بزانێت کە بوونی لە گۆڕەپانی سیاسیدا پێویستیەک نییە کە پێی بەخشراوە، بەڵکو مافێکە کە بە ئیرادەی خۆی دەستی بەسەردا دەگرێت، هەموو ژنێک دەبێت درک بەوە بکات کە دەنگی دەسەڵاتە، هەنگاوەکانی کاریگەری دروست دەکەن، هەروەها ئامادەبوونی لە بڕیارداندا تەنها بەشداریکردن نییە، بەڵکو کردەوەیەکی بەرەنگاربوونەوە و بونیادنانەرانە و ڕزگاریخوازانەیە، کە ژنان ملکەچی کەس نین، بەڵکو هاوبەشی تەواون لە نووسینی داهاتووی ئەم زەوییە، شۆڕشی ژنان شۆڕشێکی مرۆییە کە هۆشیاری و دەسەڵات و پەیوەندییەکان لە قاڵب دەداتەوە و ئاسۆیەکی نوێ بەرەو کۆمەڵگەیەکی ئازاد و دیموکراتیکی و دادپەروەرانە دەکاتەوە.