رەجا حەمید ڕەشید

 

عێراق- لەبەر ڕۆشنای ئەو گۆڕانکاریە سیاسی و کۆمەڵایەتییانەی لە عێراقدا ڕوودەدەن، پێویستییەکی بەپەلە هەیە بۆ دەنگی ژنی کاریگەر کە گوزارشت لە خواستەکانی کۆمەڵگە بە هەموو هەمەجۆرییەکەیەوە بکات، لەسەر بنەمای ئەمەش، شمیران ئۆسیشۆ، کاندیدی هاوپەیمانی نادا، لە هەڵبژاردنەکانی داهاتووی عێراقدا خۆی کاندید دەکات، کە هەڵگری دیدێکی ڕوونە بۆ بەرگریکردن لە مافەکانی ژنان و بەرزکردنەوەی بەشداری کەمینەکان و چەسپاندنی بەهاکانی دادپەروەری و هاوڵاتیبونی یەکسان.

 

شمیران ئۆسیشۆ نوێنەرایەتی دەنگێک دەکات کە لە دڵی ئەو ئازارانە سەرچاوە دەگرێت کە ژنان ئەزموونی دەکەن، بەتایبەتی لە کۆمەڵگە کریستیانەکان، کە ڕووبەڕووی ئاوارەبوون و پەراوێزخستن و توندوتیژی خێڵی بوونەتەوە، پێی وایە، بەهێزکردنی ژنانی عێراقی، بەبێ گوێدانە نەتەوەیەکەیان، بناغەی بونیادنانی دەوڵەتێکی مەدەنی و دیموکرایئکە کە ڕێز لە فرەچەشنی بگرێت و ماف بۆ هەمووان بەبێ جیاوازی دەستەبەر بکات.

 

پێکەوە ژیانی ئاشتیانە لە نێوان کۆمەڵگەکاندا

شمیران ئۆسیشۆ، ئەندامی هاوپەیمانی نادا و کاندیدی پشکی کریستیانەکان لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق کە بڕیارە سەرەتای مانگی تشرینی دووەم بەڕێوەبچێت، جەختی لەوەکردەوە، کە پلاتفۆرمی هەڵبژاردنەکانی لە چارەسەرێکەوە سەرچاوە دەگرێت کە داوای پێشخستنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە و فرەچەشنی کولتووری و ئایینی دەکات، وە ڕەتکردنەوەی گۆشەگیری و پەراوێزخستن و گرنگیدان بە ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی بۆ بونیادنانی یەکگرتوو، عێراقی دیموکراتیک و فیدراڵی کە مافی هەموو پێکهاتەکانی مسۆگەر دەکات.

 

ڕوونیشیکردەوە، کە پێویستە گرنگی بە داکۆکیکردن لە مافەکانی پێکهاتەی کریستیانی بدرێت لە ڕێگەی چەسپاندنی برایەتی نەتەوەیی و ئایینی لەنێوان سەرجەم پێکهاتەکانی گەلی عێراق، هەروەها پەرەپێدانی کولتوورێکی نیشتمانی کە ڕێز لە تایبەتمەندییە کولتووری و ئایینییەکان بگرێت و میراسی ڕۆشنبیری پێکهاتەکان بپارێزێت، کارکردن بۆ دەرکردنی یاسایەک سەبارەت بە مافەکانی نەتەوەکان لەسەر بنەمای مادەی (١٢٥)ی یاسایی، جەختی لە چارەسەرکردنی کێشەی کۆچکردن کردەوە بە دابینکردنی ئاسایش و هەلی کار و دادپەروەری، نەهێشتنی جیاکاری، دەرکردنی یاسا دژی هەژموون و ڕق، دڵنیابوون لە ڕێزگرتن لە بیروباوەڕی ئایینی، پەرەپێدانی گوند و شارۆچکەکانی گەلەکەمان، پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان، و قەرەبووکردنەوەی ئەو کەسانەی کە بەهۆی دەستدرێژیکردنە سەر زەویەکانیانەوە زیانیان بەرکەوتووە، چارەسەرکردنی کاریگەرییەکانی سیاسەتەکانی ئاوارەبوون و گۆڕانی دیمۆگرافی، و پشتیوانیکردن لە فێرکردنی زمانی دایکی کەمینەکان (سووری، تورکمان، ئەرمەنی و هتد) لەناو سیستەمی پەروەردەدا.

 

دەستەبەرکردنی مافی ژنان

ژنان لە عێراق ڕووبەڕووی ئاستەنگی یاسای و مەدەنی زیاتر دەبنەوە، هەروەک شمیران ئۆسیشۆ ڕوونیکردووەتەوە، کە دیارترینیان هەموارکردنی پێشنیارکراوی یاسای باری کەسایەتییە، کە هەڕەشە لە دەستکەوتەکانیان دەکات، ئەم ئاڵەنگاریانە بریتین لە زیادبوونی کەیسەکانی هاوسەرگیری کەم تەمەن، ڕەتکردنەوەی مافی ژنانی جیابووەوە، لەدەستدانی سەرپەرشتیکردن لە تەمەنێکی بچووکدا و زیادبوونی ڕێژەی توندوتیژی خێزانی، ئەمەش بەهۆی لاوازی میکانیزمەکانی ڕاپۆرتکردن و وەڵامدانەوەی توندتر دەبێت، کە ئازارەکانی ژنان گەورەتر دەکەن و هەستی ئاسایشیان تێکدەدەن.

 

جەختی لەوە کردەوە، کە ژنان بەدەست سنوورداربوونی هەلی کار و نەبوونی سیاسەتی کارا بۆ بەهێزکردنی ئابوورییەوە دەناڵێنن، کە ئەمەش وابەستەبوونیان بە خێزان یان حکومەت زیاتر دەکات، هەروەها لەڕووی سیاسییەوە سەرەڕای بوونی ڕێژەی لە ٪٢٥ی ژنان لە پەرلەمان، بەڵام بەشداری ژنان لە پۆستە بڕیاردەرەکاندا سنووردارە، نوێنەرایەتی ژنانیش کاریگەری ڕاستەقینەی نییە.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، ژنانی کریستیان لە عێراق ڕووبەڕووی چەندین ئاڵەنگاری دەبنەوە، دیارترینیان نائاسایشی و توندوتیژی خێڵییە، کە زۆرێکیان هێشتا ڕووبەڕووی هەڵاواردن بوونەتەوە، پێکهاتە کریستیانەکان بەدەست دەرئەنجامەکانی کردەوەکانی داعشەوە دەناڵێنن، لەوانە هەڕەشەی ڕاستەوخۆ و ترسی بەردەوام لە پارێزراوی کەسی و خێزانی، کە ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی شەپۆلی کۆچی ناوخۆی و دەرەکی، ئاوارەبوونی کریستیانەکان لە ناوچەکانی وەک دەشتی نەینەوا بووەتە هۆی زیانێکی بەرچاوی موڵک و داهات، هەروەها ژنانی کریستیانی بەدەست هەڵاواردنی دامەزراوەی و کۆمەڵایەتی و لاوازی نوێنەرایەتی لە دامەزراوە بڕیاردەرەکاندا دەناڵێنن و دەنگەکانیان لە ژیانی گشتیدا زیاتر پەراوێز دەخەن.

 

ئاماژەی بەوەشکرد، بەهێزکردنی ژنان لە عێراق پێویستی بە چالاککردنی دامەزراوە فەرمییەکانی تایبەت بە مافەکانیان هەیە، وەک بەشی بەهێزکردنی ژنان لە سکرتاریەتی گشتی ئەنجومەنی وەزیران، و پێدانی دەسەڵاتی ڕاستەقینەی پێدەچێت لە چاودێریکردن و هەڵسەنگاندن و لێپرسینەوەدا، هەروەها دەبێت یەکەکانی بەهێزکردنی ژنان لە چوارچێوەی وەزارەت و شارەکاندا دابمەزرێن و کارمەندانی حکومەت و ئاسایش و دادوەری لەسەر بنەماکانی یەکسانی و مافی مرۆڤ خولی پەروەردەیان پێبکرێت بۆ ئەوەی مامەڵەی دادپەروەرانە لەگەڵ کێشەکانی ژنان مسۆگەر بکەن، بەهێزکردنی سکاڵا و میکانیزمەکانی لێپرسینەوە لەناو دامەزراوەکانی حکومەتدا زۆر گرنگە بۆ پاراستنی ژنان لە هەر پێشێلکارییەک یان جیاکارییەک.

 

جەختی لە گرنگی بەهێزکردنی ژنان لە ڕووی ئابوورییەوە کردەوە لە ڕێگەی ئاسانکاری بۆ دەستڕاگەیشتنیان بە قەرز و کارگە بچووک و مامناوەندەکان، پاڵپشتیکردنی کارگێڕی ژنان، دەستەبەرکردنی دامەزراندنێکی یەکسان، دەرفەتی یەکسان، و موچەی یەکسان لە کەرتی گشتی و تایبەتدا، و دروستکردنی ژینگەیەکی پارێزراوی کارکردن دوور لە هەراسانکردن، جیاکاری، لە ڕێگەی یاسای توند و میکانیزمی چاودێری کاریگەرەوە، هەلی دامەزراندن بۆ ژنان لە کەرتە نەریتییەکانی وەک تەکنەلۆژیا، وزە و کارگێڕی گشتی فراوانتر دەکات.

 

جەختی لە پێویستی چاکسازی پەروەردەی و کولتووری و تێکەڵکردنی چەمکەکانی مافی ژنان لە پرۆگرامەکانی خوێندن لە هەموو ئاستەکانی پەروەردەدا کردەوە، هەروەها لە پێویستی ڕێکخستنی هەڵمەتی هۆشیاری نیشتمانی لە ڕێگەی میدیا و قوتابخانە و شوێنەکانی پەرستن کردەوە بۆ چاندنی کولتووری ڕێزگرتن لە ژنان و ڕەتکردنەوەی توندوتیژی و جیاکاری، باسی لە گرنگی پاڵپشتیکردنی بەرهەمهێنانی کولتووری و میدیای کردەوە، کە وێنەیەکی ئەرێنی ژنان تیشک دەخاتە سەر و نمونەی سەرکەوتوو لە بوارەکانی زانست، سیاسەت، ڕۆشنبیری و هونەردا پیشان دەدات.

 

تیشکی خستە سەر گرنگی بەرزکردنەوەی بەشداری ژنان لە ژیانی سیاسی و سەندیکاکان لە ڕێگەی بەرنامەی خولی پەروەردە و پشتیوانی کاریگەرەوە، هەروەها ئاماژەی بە گرنگی پاراستنی ژنانی بەرگریکاری مافی مرۆڤ لە ڕێگەی یاسایەکەوە کە ئاسایشی یاسای و پشتیوانی دامەزراوەیییان بۆ دابین دەکات، جەختی لە پێویستی پاڵپشتیکردنی هاوپەیمانێتی و تۆڕە نیشتمانییەکانی ژنان کردەوە بۆ یەکخستنی هەوڵی ئەو ڕێکخراوانەی کە لە بواری مافەکانی ژنان کار دەکەن.

 

داکۆکی کردن لە مافی کەمینەکان

شمیران ئۆسیشۆ خواستێکی ڕوونی هەیە بۆ داکۆکیکردن لە مافەکانی کەمینەکان، دیارترینیان یەکسانی دەستووری و یاسایی بۆ هەموو هاوڵاتیان بەبێ جیاوازی، پاراستنی یاسای لە قسەی ڕقاوی و هەڵاواردن، دڵنیابوون لە گەڕانەوەی پارێزراوی پێکهاتە کەمینە ئاوارەبووەکان بۆ ناوچەکانیان، داوای دەرکردنی یاسایەک بۆ پاراستنی فرەچەشنی کولتووری و ئایینی لە عێراق و بەهێزکردنی ژنانی کەمینەکان و بەرزکردنەوەی ئاستی سیاسی و ئیدارییان، پاراستنی ژنان لە توندوتیژی خێزانی و کۆمەڵایەتی، و پشتگیریکردن لە بەرنامەکانی بەهێزکردنی ئابووری بۆ ژنانی گەنج و بێوەژنەکان.

 

هەروەها لە بەرنامەکەیدا، جەختی لە گرنگی بونیادنانی دەوڵەتێکی مەدەنی دادپەروەر و بەهێزکردنی دامودەزگاکانی حکومەت و دەستەبەرکردنی ڕوونی لە کارەکانی پەرلەمان و حکومەت و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی بە هەموو جۆرەکانییەوە کردەوە، جەختی لە پێویستی پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان (پەروەردە، تەندروستی، کارەبا، و ئاو) بۆ ناوچە پەراوێزخراوەکان و پشتگیریکردنی پڕۆژەکانی گەشەپێدانی ئابووری لە گوندەکان و ناوچە تێکەڵەکان کردەوە.

 

شمیران ئۆسیشۆ، وتی: ئەگەر ئەو بلۆکە کە من لەگەڵیدا کاندید دەکەم ڕازی بێت بە دەرکردنی یاسایەک کە لەگەڵ بنەماکانی مندا ناکۆکە، هەڵوێستی من هەر لە سەرەتاوە ڕوون دەبێتەوە، کاردەکەم بۆ ڕوونکردنەوەی ناڕەزایەتی خۆم لەناو بلۆکەکەدا و هەوڵ دەدەم لە ڕێگەی گفتوگۆ و ڕازیکردنەوە کاریگەری لەسەر بڕیارەکە دروست بکەم، ئەگەر سەرکەوتوو نەبووم، درێغی نابم لە ڕاگەیاندنی هەڵوێستی خۆم بۆ بۆچوونی گشتی، لەوانەیە ناچار بم بلۆکەکە بەجێبهێڵم ئەگەر بەردەوام بێت لە گرتنەبەری ئەو ڕێبازانەی کە پێچەوانەی بەها و بنەماکانی منە.

 

ڕۆڵی ڕێکخراوەکانی ژنان

ئەوەشیخستەڕوو کە ڕێکخراوەکانی ژنان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن لە بەرەوپێشبردنی مافەکانی ژنان لە عێراقدا، لە ڕێگەی پاڵپشتیکردنی پرسەکانی مافی مرۆڤ و دادپەروەری و بونیادنانی ئاشتی لە ڕێگەی هۆشیارکردنەوە و داکۆکیکردن و پێشکەشکردنی پشتیوانی یاسای و کۆمەڵایەتی بۆ ژنان، ئەوان گرنگی بە تەندروستی جەستەی و دەروونی ژنان دەدەن و خزمەتگوزاری تەندروستی گشتگیر و دەستڕاگەیشتن پێشکەش دەکەن، بەتایبەتی لە گوند و ناوچە دوورەکان، بە گرنگیدانێکی تایبەت بەو ژنانەی کە بەهۆی شەڕ و توندوتیژی و ئاوارەییەوە زیانیان بەرکەوتووە، هەروەها ئامانجیان بەهێزکردنی ژنانە لە ڕووی دەروونی و کۆمەڵایەتییەوە، بەتایبەتی ئەوانەی کە قورسای ململانێ و هەڵاواردنیان لە ئەستۆ گرتووە، لە ڕێگەی بەرنامەکانی چاکسازی و پشتیوانی دەروونی کۆمەڵایەتی.

 

شمیران ئۆسیشۆ، لە کۆتایی قسەکانیدا، وتی: ئێوە نیشتمانتان لە دڵی خۆتاندا هەڵگرتووە، بەرگەی ئازارەکانیتان گرتووە، بە هەوڵەکانی خۆتان بونیادناوە و خاوەنی هەموو ئەو شتانە بوون کە لە ڕووناکییەکەی ماونەتەوە، ئێوە لە هەموو قۆناغەکانی مێژووی مۆدێرنماندا سەلماندووتان کە ئێوە توانای ئاڵەنگاری و بەخشین، فێرکردن و کارکردنتان هەیە، لە سەرکردایەتیکردن و گۆڕانکاری، و چاندنی بەهاکانتان لە نەوەکانی داهاتوودا هەیە، سەرەڕای هەموو سەختییەکان با پێکەوە بەردەوام بین لەسەر ڕێگای خەباتی ئاشتیانە بۆ کۆمەڵگەیەک کە بە دادپەروەری و یەکسانی بەڕێوەدەچێت، و بۆ نیشتمانێک کە بەبێ جیاوازی کچ و کوڕەکانی لە باوەش بگرێت.