ئیخلاس حەمروونی 

 

تونس- لە ناوەوەی تونس، بە تایبەتی لە شاری قەسرین، فەوزیە عەلوی، شاعیر و ڕۆماننوس، وەک دەنگێکی جیاوازی ئەدەبیاتی فێمینیستی هاوچەرخ سەریهەڵدا، لە ڕێگەی کارە داهێنەرەکانییەوە ڕێگایەکی جیاوازی بۆ ژنان دروستکرد، ڕێگایەک کە ئەو سنووردارکردنە نەریتیانەی تێپەڕاند کە لە مێژە هەوڵی کەمکردنەوەی ئامادەیی کۆمەڵایەتی و کولتوورییان دەدا.

 

فەوزیە عەلوی هەر لە منداڵییەوە لە ژێر کاریگەریی ناوەوەی  قەسرین و میراسە دەوڵەمەندەکەیدا بووە، دایکی کە ژنە چالاکوانێکی گوندنشینە، ئیلهامبەخش بوو بۆ ئەوەی قووڵایی نووسین و پەنجەرەی نوێ بۆ ژنان لە کۆمەڵگەی تونسدا بکاتەوە، هەروەها ببێتە نموونەیەکی زیندوو بۆ کۆڵنەدان و داهێنانی بەردەوام و هێزی وشەش بۆ تێکشکاندنی بەربەستە کۆمەڵایەتییەکان و گەڕاندنەوەی کەرامەتی ژنان لە هەموو بوارەکانی ژیاندا.

 

سەبارەت بە گەشتە فەرهەنگییەکەی، فەوزیە عەلوی، وتی: "من شیعر و گێڕانەوە و ڕەخنە دەنووسم، هەروەها چەندین بڵاوکراوەم هەیە کە لە یازدە کتێب زیاترە لە نێوان شیعر و گێڕانەوەدا، لەوانە چوار کۆمەڵەی کورتە چیرۆک و یەک ڕۆمان، جگە لە دەیان وتار ونووسین کە لە گۆڤارە چاپکراوەکانی عەرەبی و ئەلیکترۆنیدا بڵاوکراونەتەوە"، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە خولیای خوێندنەوە و نووسین لە منداڵییەوە دەستیپێکردووە.

 

ئەم فێربوونە سەرەتاییە ئەو بناغەیەی پێکهێنا کە فەوزیە عەلوی سەرکەوتنی ئەکادیمی خۆی لەسەر بونیاتنا، بە درێژایی قۆناغی سەرەتایی و ناوەندی لە خوێندنگە سەرکەوتوو بوو، تەنانەت بەکالۆریۆسی بە نمرەیەکی نایاب لە زمانی عەرەبیدا بەدەستهێنا، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی بچێتە کۆلێژی باڵای ڕاهێنانی مامۆستایان و لەوێ ئەدەبیاتی عەرەبی خوێندووە و وەک مامۆستا دەرچووە، "زۆر زوو دەستم بە نووسین کردووە، کە نزیکە لە تەمەنی دوانزە ساڵییەوە، یەکەم شیعرکە نووسیم باسی ئاڵای فەلەستین بوو، کە وشەی قافیەدارم کۆدەکردەوە بۆ ئەوەی ڕێکیان بخەم".

 

خولیای نووسینی لە ماوەی خوێندنی ناوەندیدا لە پەیمانگای''شابی'' بەردەوام بوو، کە بەڕێوەبەرەکەی، محەمەد عا مری بوو، کە گۆڤارێکی دیواری دامەزراند بۆ ئەوەی ببێتە سەکۆیەک بۆ نووسین و بڵاوکردنەوەی نووسینەکانیان بە زمانی عەرەبی و فەرەنسی و ئینگلیزی، پێش ئەوەی بگۆڕێت بۆ گۆڤارێکی ڕەسمی، سەرەڕای سەرەتایەکی قورس، بەڵام لە هەوڵەکانی بۆ بڵاوکردنەوەی بەرهەمەکانی نەوەستا، لە ساڵانی نەوەدەکاندا هەستی بە جۆرێک لە نادادپەروەری کرد کە وای لێکرد پێداگری لەسەر نووسین و بڵاوکردنەوەکانی بکات، بە سوود وەرگرتن لە دەرفەتەکانی بڵاوکردنەوەی لە گۆڤارە دیارەکانی عەرەبی وەک ''ئاداب، کیتابات، موسعەیرە، نەقید''، لە عەممان، جگە لە چەند گۆڤار و ڕۆژنامەی تونسی.

 

''نووسین تەنها خولیا نییە''

فەوزیە عەلاوی ڕوونی کردەوە، هەر لە تەمەنی گەنجیەوە بۆی دەرکەوتووە کە ''نووسین تەنیا شتێکی گرانبەها یان خولیایەک نییە، بەڵکو ئامرازێکە بۆ دووبارە ڕێکخستنەوەی جیهان لە ڕوانگەی ژنەوە و شکاندنی ئەو سنووردارکردنانەی کە بۆ چەندین سەدە بەسەریدا سەپێنراو''، لە سەرەتایی ساڵانی نەوەدەکان و لە ماوەی نزیکەی دوو ساڵدا، نووسینەکانی دەنگی زۆریان دایەوە و بووە هۆی بڵاوبوونەوەی یەکەم بەرهەمی بە ناوی ''عەلی و ئەسپی با'' لە ساڵی ١٩٩٥، دوای ئەوەی یەکێک لە چیرۆکەکانی خەڵاتی باشترینی لە فەرەنسا بەدەستهێنا وەک بەشێک لە پێشبڕکێیەکی دەریای ناوەڕاست لە مەرسیلیا، دوای ئەوە بەرهەمەکانی بەردەوام بوون، لەوانە ''بەرزەخ، باڵندەی بۆیاخ، باڵندەی کۆفە، قوربانی نەبوونی و ئاگرێک لە شارە ئایدیاڵەکەدا''، هەروەها لە بەرهەمەکانی تریدا پرسەکانی ژن و شوناسی کولتووری و کۆمەڵایەتی کۆکردەوە، ئەویش بە سود وەرگرتن لە ناوازەیی دوو کۆشکەکە وەک شوێنێکی ناوخۆیی و پەراوێزخراو، بەڵام دەوڵەمەند بە میراس و نەریتە باوەکان، لەوانەش جلوبەرگ، خواردن و گۆرانی و چیرۆک.

 

هەروەها بە قووڵبوونەوە لە وردەکارییەکان لە ژینگەکەی ڕازی نەبوو، حەزی دەکرد تیشک بخاتە سەر بوونی ژنان لە هەموو ڕەهەندەکانی ژیاندا، ئاماژەی بەوەدا، کە هەندێک لە ژنان لە قاسرین تەنانەت لە کاتی خوێندندا کەسایەتییەکی بەهێز و ئامادەیی بەهێزیان هەبووە، "زۆر کەس پرسیاری ئەوە دەکەن کە بۆچی من لە قەسرین ماومەتەوە و نەچوومە پایتەخت و کەناراوەکان، دڵم پەیوەستە بە قەسرین، ئەو شارەی کە تێیدا دەنووسم و دەژیم و ئیلهام ی لێ وەردەگرم، سەرەڕای ئاستەنگەکان و نەبوونی ژێرخانی ئابووری و دەرکەوتەکانی وابەستەیی کە ژنان تا ئێستاش ئەزموونی دەکەن".

 

ئەزموونی فەوزیە عەلاوی لەگەڵ ژنانی گوندنشین ڕەهەندێکی مرۆیی و ڕۆحی بۆ ئەدەبیاتەکەی زیاد کرد، وتی: ''دایکم خەباتکارێکی ڕاستەقینە بوو، سەرەڕای ئەوەی ئێمە سەر بە ژینگەیەکی کۆمەڵایەتی چینی ناوەند بووین و بە خۆبەخشییەکی تەواوەوە کارمان بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی ڕۆژانەمان دەکرد، بەڵام ئیلهامبەخش بوو بۆم و وای لێکردم لەسەر ئەو ژنە ماندوونەناسانە بنووسم''،  هەروەها ''ئەو ژنەی لە مەیدان  زۆر وەرناگرێت و داوای مافەکانیشی ناکات، ئەو کەسەیە کە فێری سەبر و خۆڕاگری کردم و ڕێنمایی کردم بۆ ئەوەی کە داهێنان هەمیشە لەبەردەستدا نییە و دەبێت بە هۆشیاری و هەوڵدان بەدەستی بهێنێت''.

 

ئەم ئەزمونە کەسییە و بەرکەوتنی ڕاستەوخۆ بە واقیعەوە، نووسینی کردە کردەوەیەکی بوێرانە بۆ فەوزیە عەلاوی، ئاماژەی بەوەشکردووە، ژنان وەک پیاوان لە دەرەوەی ماڵەوە کاردەکەن، بەڵام لە ناوەوەشدا کاردەکەن، وەک ئەوەی لە یەک کاتدا دوو کار ئەنجام بدەن، لەگەڵ ئەوەشدا تەنها بۆ یەکێکیان پاداشت دەکرێن، ''نووسینی ژنان تەنها خولیا نییە، بەڵکو ڕێگایەکە بۆ دەستبەسەرداگرتنی کات، بۆ ئەوەی بتوانم دەقێک بنووسم کە دەنگی ژنان ئاشکرا بکات و پرسەکانیان بوروژێنێت''.

 

''ڕزگاری کولتووری و کۆمەڵایەتی ژنان''

فەوزیە عەلاوی نووسین وەک چەکێک بۆ گۆڕینی تێڕوانینی کۆمەڵایەتی بۆ ژنان و شکاندنی سنووردارکردنی نەریتی دەبینێت، وتی: ''نووسین فەزایەکە بۆ ئەوەی ژنان دەنگی خۆیان دووپات بکەنەوە و پرسەکانیان بە ئازادی بوروژێنن، ئەمەش نووسین لەسەر سیاسەت و جەستە و کۆمەڵگە دەگرێتەوە، جیهانێکە بۆ ئەوەی ژنان هەناسە بدەن و جۆرێکە لە قەرەبووکردنەوە بۆ نەناسینی مێژوو و بەشداریکردنیان''.

 

سەبارەت بە کاریگەری ژنانی تونس لەسەر گۆڕەپانی ئەدەبی هاوچەرخ، وتی: "ئەمڕۆ دەبینین ژنانی تونس لە شیعر و ڕۆمان و ڕەخنەدا سەرکەوتوو دەبن و خەڵاتی گەورەی عەرەبی بەدەست دەهێنن و بە باشترین شێوە نوێنەرایەتی تونس دەکەن، دەنگی ژنان شتێک دەگۆڕێت، تەنانەت ئەگەر تەنها کەمێکیش بێت، چونکە گۆڕانکاری ئەدەبی بە شەو و ڕۆژێک ڕوونادات، بەڵام کاریگەرییەکی درێژخایەن بەجێدەهێڵێت، وشەکان بۆ گەشەکردن پێویستیان بە کات هەیە، بەڵام هۆشیاری دروست دەکەن و چەقبەستوویی کۆمەڵایەتی تێکدەدەن''.

 

گەشتەکەی فەوزیە عەلاوی نوێنەرایەتی ئاڵانگاری بەردەوام دەکات بەرامبەر بە سنووردارکردنە نەریتی و کۆمەڵایەتییەکان، هەروەها بەڵگەیەکی زیندووە لەسەر خۆڕاگری و داهێنانی ژنانی تونس و گەڕاندنەوەی ڕۆڵیان لە ئەدەب و کۆمەڵگەدا، کە لە ڕێگەی نووسینەکەیەوە دەنگێکی بوێرانەی بە ژنان بەخشی، دەرگاکانی بەڕووی ڕۆشنبیری لە ناوچە گوندنشینەکاندا کردەوە و ئەدەبی فێمینیستی کردە ڕێگایەکی بەردەوامی خەباتی داهێنەرانە و ڕادەربڕینی ئازاد، میراسێکی هەمیشەیی لە لاپەڕەکانی ئەدەبیاتی هاوچەرخی تونسیدا بەجێهێشت.