FERÎDE RAPO

Di ramana civakî ya nûjen de, rewşa hunermend pir caran bi afirîneriya takekesî tê destnîşankirin. Lê belê, analîzek berfirehtir nîşan dide ku subjektîvîteya hunermend tenê bi jêhatîbûna takekesî ve ne girêdayî ye, di heman demê de bi têkiliya ehlaqî-siyasî ya ku ew bi rastiya civakî re datînin ve jî girêdayî ye. Hunermend ne kesayetek serbixwe ne ji civaka ku lê dijîn; ew îfadeya estetîkî ya xwezaya civakî ne. Di vê çarçoveyê de huner ne tenê qadeke hilberînê ye, di heman demê de awayek ramanê ye ku bîra civakê organîze dike.

Şêweya navxweyî ya lêgerîna azadiya civakî

Di serdemên ku civak neçar in ku ji bîr bikin de, rastî pir caran tenê bi zimanê estetîkî yê hunerê dijî. Ji ber ku huner di heman demê de qadeke zanînê ye (an jî epîstemolojî) ku ezmûnên ji hêla dîroknasiya dewletparêz û bazar-navendî ve hatine derxistin dîsa xuya dike û hest û bîranînên tepeserkirî tîne qada giştî. Êş, şikestin û berxwedanên ku ji hêla civakekê ve têne jiyîn, di kapasîteya hunermend a ji bo têgihîştinê de kom dibin, formek estetîkî digirin. Ji ber vê yekê, kesayetiya hunermend ne tenê cîhanek hundurîn a psîkolojîk e; Ew şêweya navxweyî ya lêgerîna azadiya civakî ye jî. Li vir, hunermend ji takekesiya xwe derbas dibe, ne tenê di hejmarê de, di kalîteyê de jî dibe kolektîf.

Hunermend dibe kesayetek takekesî

Lê belê rewşa çandî ya heyî, bi bilindbûna populîzmê re qada hunerî her ku diçe kûrtir dike. Populîzm meyleke aborî diafirîne ku bi awayekî rûberî hestan çalak dike, li şûna kûrahiya rewşenbîrî, şîddeta bertek a tavilê çêdike. Ev aborî hunermend ji avakera/ê bîra civakî vediguherîne performansek hestyarî ku li gorî daxwazên bazarê hatiye adaptekirin. Tam ji ber vê sedemê, populîzm ne tenê pirsgirêkek estetîkî ye, di heman demê de ji bo hilberîna hunerî xetereyek siyasî ye jî. Populîzm hunerê rûberî dike dema ku hestên girseyan manîpule dike; ew hunermend ji rastiya dîrokî-civakî ya gel vediqetîne. Bi vî rengî, li şûna ku têkoşîna kolektîf xuya bike, hunermend dibe kesayetek takekesî ku ji hêla bazar û pêlên hestyarî yên heyî ve tê kişandin.

Tiştê ku ji hunerê tê hêvîkirin ne tenê hilberîna tiştên xweşik e

Zehmetiya materyalîst a ji hêla populîzmê ve hatî afirandin, hunermend ji hêrsa wan a dîrokî û civakî û berpirsyariya wan a civakî dûr dixe. Ferzkirina "hilberîna li gorî çêjê" hêza rexneya civakî ya hunermend kêm dike; ew estetîkê ji siyasî vediqetîne. Lê belê ji perspektîfek sosyalîst tiştê ku ji hunerê tê hêvîkirin ne tenê hilberîna tiştên xweşik e, di heman demê de eşkerekirina têkiliyên serdest, tazî hiştina rastiyê û avakirina bîranînê ya li aliyê gel e jî.

Pêkanînên ku ji hêla populîzmê ve têne çêkirin hunerê bi çend mekanîzmayên cihêreng disîplîn dikin:

1. Bazirganîkirin: Huner ji bo "berhemek hestyarî" tê kêmkirin ku bi nirxa xwe ya bazarê wateyê digire. Ji ber vê yekê, ew nikare ji zimanê propagandayê rizgar bibe, ku rê li ber wê digire, rewşa heyî bixwîne û kombûnê biafirîne.

2. Takekesîkirin: Girêdanên civakî û berpirsiyariyên kolektîf ên hunermend nayên dîtin; armanca serkeftina takekesî tê tekezkirin.

3. Rûberîkirin: Pirsgirêkên kûr tên ferzkirin ku bi girseyan "bi hêsanî bidin xwarin".

4. Bêbîrkirin: Hêza hunerê ya avakirina bîra kolektîf qels dibe; tenê bandorên demkî dimînin. Girîng e ku di vê qonaxê de sedemên ku çima stran, helbest, fîlm û berhemên şanoyî yên dîrokî heta îro ewqas zindî mane, werin lêkolînkirin.

Ev pêvajo kesayetiya hunermend dişkînin û kapasîteya civakê ya têgihîştina rabirdû û rastiyên xwe qels dikin. Ji ber ku hilweşîna kesayetiyê dibe sedema hilweşîna bîranînê û hilweşîna bîranînê dibe sedema qelsbûna mijara civakî.

Lê belê, têgihîştineke estetîk a navendî ya azadiyê hunerê bi awayekî berevajî bicîh dike:

Hunermend mijarek ehlaqî-siyasî ye ku deng dide beşên bêdeng ên civakê, pirrengiya çandî vediguherîne ahengek estetîk û birînên civakî xuya dike. Ew bi hişmendiyek tevdigerin ku dînamîzma veguherîner a rizgariya jinan, ezmûnên dîrokî yên pir-qatî yên gelan û meylên rizgariya mirovan dike hêmanên damezrîner ên hunerê.

Hunermend ne tenê hilberîner e

Ji perspektîfek wisa, huner ne reflekseke pasîf a rastiya civakî ye; ew hêzek afirîner e ku wê vediguherîne. Ev hêz qadeke berxwedanê diafirîne ku bîranîna mijara civakî li hember takekesîtî û kêmasiya populîst a ku ji hêla kapîtalîzmê ve hatiye ferzkirin, vedigerîne.

Ji ber vê yekê, wateya rastîn a hunerê di derbaskirina rûberûbûna ku ji hêla populîzmê ve hatiye afirandin û veguherandina potansiyela azadiyê di civakê de bo formeke estetîk de ye. Di vê pêvajoyê de, hunermend ne tenê hilberîner e; di heman demê de hilgirê rastiyê, rêxistinvan û pêşengek estetîk a vîzyonek nû ya jiyana civakî ye.