سینمای افغانستان؛ روایت خاموشی پرده نقره‌ای
در سرزمینی که روزگاری پرده نقره‌ای روایت‌گر رنج و رؤیای مردمش بود، اکنون خاکستر خاموشی بر صحنه هنر نشسته است. با انحلال ریاست افغان‌فلم توسط طالبان، نه‌تنها آخرین نهاد رسمی سینما در افغانستان به پایان رسید، بلکه حافظه تصویری یک ملت نیز در تاریکی فرو رفت.
بهاران لهیب
افغانستان- ریاست افغان‌فلم یکی از نهادهای فرهنگی افغانستان بود که تحت پوشش آن، فلم‌های هنری، مستند، و سریال‌ها تولید و به نشر می‌رسید. اما مدتی پیش، طالبان دروازه این نهاد را نیز بستند. متأسفانه، هر پدیده‌ای که با مزاج آنان سازگار نباشد، با برچسب «کفر» و «فحشا» مواجه شده و از میان برداشته می‌شود.
تاریخچه سینما در افغانستان به دوره شاه امان‌الله خان(۱۳۹۸ـ۱۳۰۷)، یکی از پادشاهان مترقی، باز می‌گردد. او پس از سفری به اروپا، با خود یک دستگاه پروجکتور آورد و فلم‌های مستند را برای مردم و کارمندان دولتی به نمایش گذاشت. به مرور زمان، در کابل سینماهایی تأسیس شدند که فلم‌های هنری از هند، ایران و امریکا را نمایش می‌دادند. فلم‌هایی با مضامین مبارزه، انقلاب و پیام‌های اجتماعی، مورد توجه روشنفکران و سیاسیون قرار داشت.
با کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ و تجاوز نیروهای شوروی، روند عادی زندگی مردم برهم خورد. سینما نیز دچار افول شد و جای فلم‌های آگاه‌کننده را آثار مبتذل گرفت. در جریان جنگ‌های داخلی میان تنظیم‌ها (۱۳۷۱-۱۳۷۵)، در کنار کشتار مردم و غارت دارایی‌ها، آرشیف تاریخی افغان فلم نیز تاراج شد و مکان آن به ویرانه‌ای تبدیل گشت.
با وجود فرهنگ مردسالارانه و فضای بنیادگرایانه، زنان در سینما و تئاتر افغانستان نقش چشم‌گیری ایفا کردند. آنان با وجود سرزنش و قضاوت‌های اجتماعی، هرگز تسلیم نشدند و به کارشان ادامه دادند.
در دور اول حاکمیت طالبان (۱۳۷۵–۱۳۸۰)، همان‌گونه که مجسمه‌های بودا در بامیان را نابود کردند و آثار موزیم ملی، ارشیف ملی و نگارستان‌ها را به آتش کشیدند، تلاش کردند تا باقی‌مانده فلم‌ها و اسناد افغان فلم را نیز نابود کنند. دو کارمند این نهاد، توانستند بخش‌هایی از آرشیف را در مکانی امن پنهان کنند و از دست طالبان نجات دهند. تنها نهادی که از این شجاعت تقدیر کرد، «حزب همبستگی افغانستان» بود.
در بیست سال اخیر نیز افغان‌فلم در امان نماند. تحت سایه فرهنگ جهادی و طالبانی با حمایت امریکا، سینمای افغانستان به انحطاط کشیده شد. تولیدات هنری به سطح پایین و مبتذلی رسید و محیط سینما تبدیل به جایی آلوده به فساد و فحشا شد. دختران و حتی پسران کمتر جرأت حضور در فلم‌ها را داشتند.
سینماهای زیادی در کابل در اثر جنگ‌های داخلی ویران شدند. وسایل و تجهیزات به تاراج رفتند و بسیاری از مکان‌های شان توسط مافیای زمین غصب و به خانه‌های شخصی تبدیل شدند.
پیش از بازگشت دوباره طالبان به قدرت، یکی از سینماهای مشهور کابل به‌نام «سینما پارک» که قدمتی تاریخی داشت، با دستور امرالله صالح، معاون اول رئیس‌جمهور اشرف غنی، تخریب شد. در واکنش به این تصمیم، مردم گفتند: «امرالله صالح با تخریب سینما پارک جهادی بودن خود را نشان داد؛ چون جز ویرانی کار دیگری بلد نیستند.»
اما دردناک‌تر از همه، اعلام الغای رسمی ریاست افغان فلم توسط طالبان بود. کارمندان این نهاد از کار برکنار شدند. بدتر این که هیچ اطلاع دقیقی از سرنوشت فلم‌ها، اسناد و آرشیف‌های ارزشمند موجود در این نهاد در دست نیست.
با بازگشت طالبان به قدرت، شماری از سینماگران موفق به ترک کشور شدند، اما بسیاری دیگر مجبورند به شکل مخفیانه و در سکوت زندگی کنند تا از گزند تهدیدات در امان بمانند.
سینمای افغانستان که زمانی ابزار آگاهی‌بخشی، فرهنگ‌سازی و بازتاب واقعیات جامعه بود، اکنون زیر سایه افراط‌گرایی و جهل، به خاموشی گراییده است. نابودی نهادهایی چون افغان‌فلم، نه‌تنها به معنای پایان یک دوره هنری، بلکه نمادی از حذف تاریخ تصویری و حافظه جمعی یک ملت است. آینده هنر در افغانستان، در شرایط کنونی، در هاله‌ای از ابهام و اندوه قرار دارد.