رنگ‌های مقاومت؛ نقاشی‌های زنانه‌ای که سركوب طالبان را می‌شکنند
در میان سایه‌های سنگین محدودیت و ترس، جایی در پشت بام‌های رنگ گرفته، زنانی در افغانستان ایستاده‌اند که با قلم موهای شان نه‌تنها رؤیاهای شخصی، بلکه دردها، امیدها و مبارزات یک نسل را به تصویر می‌کشند.
بهاران لهیب
غزنی- هنر همواره یکی از ابزارهای بیان احساسات، اندیشه‌ها و هویت فردی و جمعی در جوامع انسانی بوده است. در افغانستان، با وجود جنگ، فقر، و نابرابری، زنان هنرمند توانسته‌اند با استفاده از نقاشی و رسامی، صدای درون خود را به تصویر بکشند و روایتگر واقعیت‌های تلخ و امیدهای پنهان جامعه باشند. آثار هنری زنان افغان در دهه‌های اخیر، بازتابی از رنج، مقاومت، عشق، و آرمان‌های فروخورده‌ای بوده‌اند که در قالب رنگ، فرم و نماد تجسم یافته‌اند.
با شکل‌گیری نهادهای فرهنگی و هنری پس از سال ۲۰۰۱، زنان افغان فرصت یافتند تا به صورت حرفه‌ای وارد عرصه‌های هنری شوند. در همین راستا، هنرمندان زن در پوهنتون‌ها(دانشگاه) هنر آموزش دیدند، نمایشگاه‌هایی برگزار کردند، و برخی آثارشان در خارج از کشور نیز شناخته شد. هنر رسامی و نقاشی برای آنان نه تنها یک ابزار خلاقیت، بلکه وسیله‌ای برای اعتراض مسالمت‌آمیز، بازتاب هویت زنانه، و بازیابی جایگاه اجتماعی‌شان بود.
اما با بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، وضعیت زنان هنرمند به‌طور اساسی تغییر کرد. طالبان با وضع محدودیت‌های شدید علیه زنان، نه تنها آنان را از آموزش و کار منع کردند، بلکه فعالیت‌های هنری‌شان را نیز سرکوب کردند. بسیاری از نقاشان زن مجبور به ترک کشور شدند، برخی کارگاه‌های هنری بسته شدند، و تعدادی از هنرمندان آثار خود را مخفی کردند یا از ترس مجازات، کار هنری را رها نمودند. امروز در فضای حاکم، نقاشی زنان در افغانستان با تهدید خاموشی و حذف کامل روبه‌روست.
با این حال، زنان هنرمند افغان در داخل و خارج از کشور، با استفاده از فضای مجازی، گالری‌های آنلاین و شبکه‌های پنهانی، تلاش می‌کنند صدای خاموش‌شده خود را دوباره بلند کنند. هنر برای آنان یک زبان مقاومت است، راهی برای زنده نگهداشتن هویت فرهنگی و فردی شان، و شکلی از اعتراض بی‌صدا در برابر ظلم آشکار. در چنین شرایطی، نقاشی و رسامی زنان نه تنها یک فعالیت هنری، بلکه جلوه‌ای از ایستادگی و امید به آینده‌ای روشن‌تر است.
ما با فرشته فرهان، یکی از استادان نقاشی در گالری حاشیه، در مورد کار و فعالیت‌هایش صحبت نمودیم. وی چنین بیان داشت: «یکی از هنرمندان گالری حاشیه هستم و تقریباً چهار سال می‌شود که در زمینه نقاشی فعالیت دارم. فارغ صنف دوازدهم هستم و حدود دو سال از فراغتم از مکتب می‌گذرد. با این حال، فعالیت‌های زیادی در جامعه دارم؛ استاد نقاشی هستم و این هنر را تدریس می‌کنم. همچنین، به‌عنوان استاد انگلیسی در برخی کورس‌ها تدریس دارم.»
فرشته در ادامه از علاقه‌اش به نقاشی چنین گفت: «حدود چهار سال می‌شود که نقاشی را آغاز کرده‌ام. در کودکی هیچ آشنایی با هنر نقاشی نداشتم و چیزی در مورد آن نمی‌دانستم. اما وقتی بزرگ شدم، علاقه درونی‌ام را کشف کردم. وقتی شروع به نقاشی کردم، علاقه‌ام بیشتر شد. تلاشم این است که هنرمند موفقی باشم. خوشبختانه به آرزوی خود رسیدم و آثار زیادی خلق کردم که آن‌ها را به نمایش نیز گذاشته‌ام.»
اگرچه سلطه‌ی طالبان تلاش کرده است تا دیوار سکوت بر اطراف زنان هنرمند بکشد، اما صدای رنگ، فرم و تصویرهای شان هنوز زنده است و فراتر از مرزها طنین‌انداز می‌شود. زنانی چون فرشته فرهان نشان می‌دهند که حتی در تاریک‌ترین روزها، هنر می‌تواند چراغی باشد برای بقا، مقاومت و بازسازی هویت. نقاشی‌های آنان گواهی‌ست بر این که صدای زن افغان را نمی‌توان برای همیشه خاموش کرد؛ زیرا جایی که قلم حرکت می‌کند، امید هنوز نفس می‌کشد.