فادیه جمعه

بیروت- لین نجم، کارگردان لبنانی، سفری از نوشتار ادبی به دنیای فیلم‌سازی را آغاز کرده است؛ سفری که در آن خاطره، خیال و واقعیت درهم تنیده شده‌اند و او در پی کشف هویت لبنانی و زنانه، با زبانی هنری و منحصر‌به‌فرد، حس و تعلق را در هر صحنه به تصویر می‌کشد.

آنگاه که خلاقیت از واژه‌ها به تصویر بدل می‌شود، سینما به مجالی برای کشف خود و بازگویی داستان‌ها به شیوه‌ای بصری و زنده تبدیل می‌شود. لین نجم، که روزنامه‌نگار و کارگردان است، مسیر فیلم‌سازی‌اش را بر پایه نشانه‌ها و تصادف‌هایی بنا کرده که او را به‌سوی جهان کارگردانی سوق دادند؛ جهانی که در آن وسیله‌ای نو برای بیان ایده‌ها و اشتیاقش به داستان‌های تصویری یافت.

درباره انگیزه‌اش از گرایش به کارگردانی و به‌ویژه فیلم کوتاه، می‌گوید: «هرگز فکر نمی‌کردم روزی نوشتن روی کاغذ را رها کنم و روی پرده بنویسم. کارم را با نویسندگی آغاز کردم، اما همیشه به نشانه‌ها ایمان داشتم و معتقدم حتی تصادف‌ها هم اگر رخ دهند، حتمی‌اند.»

او ادامه می‌دهد: «از همان آغاز برخی به من گفتند هر بار که متنی از من می‌خوانند، در ذهنشان تصویرها و صحنه‌هایی زنده شکل می‌گیرد؛ چیزی که تا آن زمان برایشان سابقه نداشت، دست‌کم به آن شکل. خودم هم همین را احساس می‌کردم. زمانی که نوبت به انتخاب رشته‌ دانشگاهی رسید، نمی‌دانستم باید در رشته تئاتر ثبت‌نام کنم یا سینما و تلویزیون؛ اما در نهایت سینما را برگزیدم و دو ماه پیش نخستین فیلم کوتاه دانشجویی‌ام با عنوان عالنّار را ساختم که برای نمایش در یکی از جشنواره‌های بریتانیا انتخاب شد.»

او می‌افزاید: «هنوز در مرحله تجربه و آزمون‌وخطا هستم و هم‌اکنون روی نخستین فیلم مستندم کار می‌کنم که به‌زودی از آن رونمایی خواهم کرد. مطمئن نیستم که فیلم کوتاه را به دیگر گونه‌ها ترجیح می‌دهم یا نه، اما می‌دانم که فیلم کوتاه تجربه‌ای است که شبیه هیچ چیز دیگری نیست. اینکه داستانی را در محدودترین فضا و زمان تعریف کنی، و فشردگی و ایجاز را بیاموزی، لذتی بی‌همتا دارد.»

 

سینما؛ جست‌وجوی هویت در آیینه پرسش

لین نجم توضیح می‌دهد که تنها راه بیان هویت لبنانی و زنانه‌اش، نوشتن است: «این مهم‌ترین گام در فیلم‌سازی برای من است که فیلمنامه‌ای خوب بنویسم که بیانگر من باشد. شعر همیشه در متن من حضور دارد؛ صحنه‌هایی که هنگام نوشتن شعر می‌دیدم هنوز هم همراه من‌اند. حتی وقتی فیلم مستند می‌سازم، لبنان در همه آن صحنه‌ها و خاطرات حضور دارد، جنوب لبنان جایی که بزرگ شدم و جهان را شناختم. در جنوب بهتر داستان‌ها را درک می‌کنم و با غم، شعر و احساس آن‌ها را می‌نویسم. فکر نمی‌کنم هر چقدر هم تلاش کنیم، از هویت‌هایمان جدا شویم. حتی اگر بخواهیم فیلمی بی‌طرف بسازیم که ریشه در این خاک نداشته باشد. من در فیلم‌هایم شعر و پرسش‌ها را بیشتر می‌کنم و ترکیب لبنانی مرا وسوسه می‌کند فیلم‌های زیادی بسازم، نه به این دلیل که کاملاً آن را می‌فهمم، بلکه برای اینکه با تمام پیچیدگی‌هایش آن را بفهمم.»

درباره چگونگی الهام گرفتن موضوعات فیلم‌هایش از حافظه، واقعیت روزمره یا خیال، می‌گوید: «فکر می‌کنم شجاعت کافی دارم تا حافظه، واقعیت روزمره و خیال را با هم ترکیب کنم و یک عنصر دیگر هم اضافه کنم که آن «پرسش» است. از اینجا فیلم‌هایم شکل می‌گیرند. وقتی به یک ایده فکر می‌کنم، همه آنچه در ذهنم است را به یاد می‌آورم، هر آنچه حل نشده و همراه من مانده، چه از دوران کودکی، چه از خاطرات خانواده و نسل‌های بعدی. در نهایت، همه ایده‌ها از پرسش‌ها می‌آیند. وقتی فیلم «عالنّار» را نوشتم و کارگردانی کردم، از پرسشی آغاز کردم که هرگز در طول جنگ لبنان نتوانستم بفهمم: «آن‌هایی که با وجود کشتار و بمباران انتخاب کردند در خانه و خاکشان بمانند، به چه می‌اندیشیدند؟» پاسخ خود را در شخصیت شادیا، قهرمان فیلم که توسط بازیگر برجسته رانیه مروه ایفای نقش شده، گذاشتم. فیلم‌هایم پرسش و پاسخ‌اند.»

 

سینما میان محدودیت‌ها و نوآوری؛ جستجویی برای آزادی خلاقانه

لجين نجم معتقد است که ایده‌ی دوربینی بدون نظارت یا محدودیت، هرچقدر هم جذاب باشد، به همان اندازه خسته‌کننده است: «کارگردانانی که فیلم‌های بزرگی ساخته‌اند، اغلب چنین رفاهتی نداشته‌اند. سینما با سختی‌ها، پیشرفت سریع و رقابتش، به نظر من هرچقدر محدودیت‌های دوربین بیشتر باشد، فیلمی آزادتر و ماندگارتر ساخته می‌شود.»

او افزود: «همیشه می‌گویم می‌خواهم تأثیری تحول‌برانگیز در سینمای لبنان بگذارم، و این حرف برای خیلی‌ها خنده‌دار یا بحث‌برانگیز است. اما کسانی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند، اغلب از نسل خودم هستند. من روی نسل خودمان حساب زیادی باز کرده‌ام و می‌بینم که این نسل در تلاش است هویتی نو بسازد که هیچ نسل دیگری قادر به ارائه آن نبوده است. ما در عصری سریع زندگی می‌کنیم و همین چالش باعث می‌شود این نسل توان تغییر بیشتری داشته باشد، چون ساده‌ترین چیزها برایش سخت و گاهی ناممکن شده است. سینمای لبنان نیازمند کسانی است که شور و استعدادشان را به نهایت برسانند.»

 

مسیر خلاقانه

و در پایان گفت‌وگو باید گفت که در قاب لنین نجم، سینما پرسشی باز درباره وطن و مردم است؛ جایی که زنان نه در حاشیه، بلکه در مرکز حضور دارند، هم خالق و هم پرسشگر. میان زبان و تصویر، هویت لبنانی نه به‌عنوان یک داده ثابت، بلکه به‌عنوان مسیری خلاقانه و پیوسته در جستجوی خود تجسم می‌یابد.