ناوەندی هەواڵ

 

لە سوەریای جەنگاویدا، ژنانی عەلەوی خۆیان لە دڵی گێژەڵوکەی توندوتیژی خێڵەکی و پەراوێزخستنی پێکهاتەییدا بینیەوە دوای دەیان ساڵ لە دوورخستنەوە، دوو هێندە بوونەتە ئامانج.

 

چیرۆکی ژنانی عەلەوی لە سووریا لەگەڵ ڕێڕەوی توندوتیژی خێڵەکی و گۆڕانکارییە سیاسییەکان و داڕمانی کۆمەڵایەتیدا دەچڕێت کە لە سەرەتای قەیرانی ئاداری ٢٠١١ەوە وڵاتی گرتووەتەوە مێژوویەکی دوور و درێژی پەراوێزخستن.

 

"ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی"

عەلەوییەکان یان نوسەیریەکان وەک لە مێژوودا ناسرابوون، سەر بە مەزهەبێکی ڕازین کە لە سەدەی نۆیەمدا سەریان هەڵداوە و پەناگەیەکی جوگرافی و کۆمەڵایەتییان لە شاخەکانی کەنار دەریاکانی سووریا دۆزیوەتەوە، لەناو ئەم چوارچێوە جیاکراوەدا، ڕۆڵی ژنانی عەلەوی بە شێوەیەکی نەریتی لەسەر کشتوکاڵ و چاودێری خێزان بوو، تاڕادەیەکی زۆر لە ژیانی گشتیدا، بەتایبەتی لە بواری سیاسی و سەربازیدا بە دیار نەبوو مانەوە.

 

لەگەڵ سەرەتای سەدەی بیستەمدا، نیشانەکانی گۆڕانکاری دەستیان کرد بە دەرکەوتن، بە تایبەت لە سەردەمی مانداتی فەرەنسادا، بەشێک لە ژنان بەشدارییان لە بواری پەروەردە و چالاکی سیاسیدا کرد و کەسایەتییە دیارەکانی ژن لە بواری ئەدەب و هونەر و پزیشکیدا سەریان هەڵدا، بەڵام ئەم نمونانە وەک تایبەت مانەوە و ڕەنگدانەوەی گۆڕانکارییەکی پێکهاتەیی گشتگیر نەبوون.

 

"کراوەیی سنووردار و بەرگری بێدەنگ"

سەرەڕای کرانەوەیەکی ڕێژەیی بەڕواڵەت، ژنانی عەلەوی بەردەوامن لە بەرەنگاربوونەوەی دیوارە قووڵە چەسپاوەکانی نەریتی پیاوسالاری، بەتایبەتی لە پرسە بنەڕەتییەکانی وەک میراتدا، لە هەندێک بازنەدا بە بیانووی پاراستنی "ماڵی خێزان" مافەکانیان لێ زەوت دەکرێت بوونی ئەو کچە لە ماڵەوە قەتیس ماوە، بەهای ئەویش بە گوێڕایەڵی و توانای منداڵبوون دەپێورێت، لە کاتێکدا یاساکانی پاراستنی لە توندوتیژی و مسۆگەرکردنی سەربەخۆیی ئابووری و کۆمەڵایەتی نەبوون.

 

بەڵام ئەم تێڕوانینانە ئیتر ڕەها نین، تەڤگەرە گەشەسەندووەکان هەوڵدەدەن بۆ هەڵوەشاندنەوەی ڕۆڵە کۆنەپەرستانەکان و دامەزراندنی بنەمای یەکسانی، ڕاستی شایەتحاڵی ئەم گۆڕانکارییە، چونکە ڕێژەی ئەو جمخێزانانەی کە ژنانی کۆمەڵگەی عەلەوییەکان سەرۆکایەتیان دەکەن، لە نزیکەی ٤٪ پێش ساڵی ٢٠١١ بۆ ٢٢٪ لە ساڵی ٢٠٢٣ بەرزبووەتەوە.

 

"ساتەوەختی تەقینەوەکە"

لەگەڵ سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان لە بەهاری عەرەبی ساڵی ٢٠١١، وڵاتەکە دابەزی بۆ ناو خولگەیەکی توندوتیژی کە هیچ کەسێکی نەپاراست، بەڵام ژنان سەختترین زیانیان بەرکەوت مافە سەرەتاییەکانیان، لە نیشتەجێبوونەوە تا خوێندن پێشێلکران، درێژدەبووەوە بۆ جەستە و ڕۆح و زۆر بوونیان، ژنانی عەلەوی وەک هەمیشە لە پەراوێزەوە سەیریان دەکرد، بەڵام شەڕەکە لە دابەشکردنی ئازارەکاندا دادپەروەرانە نەبوو، ئەوان باجێکی ئاڵۆزتریان دا بۆ پەیوەندی خێڵەکی و مێژووی پەراوێزخستن و لەدەستدانی ماڵ و مافەکانیان و دوورخستنەوەیان لە هەر ڕۆڵێک لە بونیادنانەوەی کۆمەڵگەدا.

 

لەگەڵ ڕووخانی ڕژێمی سووریا لە ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٤، وڵاتەکە چووە قۆناغێکی نوێی ئاژاوەگێڕییەوە، گروپی جیهادی هەتەشە دەستی بەسەر دەسەڵاتدا گرت و شەپۆلێکی نوێی تاوان دەستی پێکرد و تۆڵەسەندنەوە خێڵەکیە کان پەرەی سەند، ژنانی عەلەوی خۆیان بە تایبەتی لەلایەن کوتلە جیهادییەکانەوە بینیەوە کە بە پلەی یەکەم هەتەشە،هەروەها تاوانەکانییان بە بانگەشەی "پاشماوەی ڕژێم" پاساو بۆ هێنایەوە.

 

"لە نێوان فیدیە و بێڕێزیکردندا"

ناوچە کەنارییەکانی زۆرینەی عەلەوییەکان شایەتحاڵی کۆمەڵکوژی بوون کە ژیانی هەزاران کەسی لێ کەوتەوە، لەنێویاندا ژن و منداڵ، ڕفاندن بۆتە ئاماکەیەکی سیستماتیکی بۆ شکاندنی ئیرادەی ژنانی عەلەوی. ڕێکخراوە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤ، لەوانەش ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٥ەوە دەیان کەیسیان لە کەناراوەکانی سووریا بەڵگە کردووە، تەمەنی زیانلێکەوتووەکان لە منداڵییەوە تا چل ساڵە، ڕێکخراوی مافی مرۆڤ ڕایگەیاندووە، کە ڕاپۆرتیان لە چالاکوانان و ڕێکخراوەکانی داکۆکی لە مافی ژنان لە سووریا پێگەیشتووە کە ئاماژە بە ڕفاندنی سەدان ژن دەکەن، کە تائێستا چارەنووس و شوێنی ژیانیان نادیارە.

 

لە چەند ڕۆژی ڕابردووشدا حومس شایەتی گرژییە مەترسیدارەکانیشی بەخۆیەوە بینیوە، کە پێکدادان و توندوتیژی لەو گەڕەکانە سەریهەڵداوە کە زۆرینەیان عەلەوییەکانن، تۆڕی سووریا بۆ مافەکانی مرۆڤ کوژرانی زیاتر لە ٢٢١ هاوڵاتی مەدەنی لە حومس کە ژن و منداڵی تێدایە، جگە لە ٨٩ ڕفاندن لە سەرەتای مانگی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ەوە بەڵگەی کردووە.

 

پاڵنەرەکانی ئەم تاوانانە جیاوازن، لە فیدیە و هاوسەرگیری بەزۆرەوە تا بازرگانیکردن بە مرۆڤ و بێڕێزکردنی خێڵەکی، بەڵام ئەوەی کارەساتەکە گەورەتر دەکات، بێدەنگی هاوبەشی دەسەڵاتە فەرمییەکانە، سەرەڕای بەڵێنەکانی حکومەتی کاتی بۆ بونیادنانی "سوریایەک بۆ هەموو سوورییەکان"، ڕاستی چیرۆکێکی جیاواز دەگێڕێتەوە، لیژنەی دۆزینەوەی ڕاستییەکان کە لەلایەن ئەحمەد شەرعەوە پێکهێنراوە، ڕەتیکردەوە هیچ ڕاپۆرتێکی ڕفاندنی ژنانیان پێگەیشتبێت و ئەم پێشێلکاریانەی بە "هەڵهاتنی خۆبەخشانە" یان "پرسێکی ڕەوشتی" پێناساکرد، ئەمەش بە نکۆڵییەکی ئاشکرای ڕاستیە، کە هەمان پرسیار دەوروژێنێت: چۆن تاوانبارێک دەتوانێت بەشێک بێت لە لیژنەی دۆزینەوەی ڕاستییەکان؟

 

"نەبوونی لێکۆڵینەوە و هاوبەشی دامەزراوەکان"

چیرۆکی ڕفاندن لە کەناراوەکانی سووریا جیاوازە، هەندێک لە ژنان دوای داوای فیدیە گەڕاونەتەوە، هەندێکی دیکەش بێ شوێنکەوتنیان بێسەروشوێن بوون، چیرۆکی مەروەی تەمەن ٢٩ ساڵ کە لە ڕێگای تارتووسدا دیارنەما، هەڕەشەی کوشتنی ئاشکرا و فیدیەیەکی ئاشکرا دەکات کە بە چوار قیست دراوە، بەڵام هەموو ئەمانە بێ سوود بوون.

 

پەیوەندی لەگەڵیدا نەما، خێزانەکەی بێهودە گەڕان تا نامەیەکی واتسئەپیان لە ژمارەی تەلەفۆنی کچەکەیانەوە پێگەیشت، کە کەسێکی نەناسراو نووسیویەتی، کچەکە لەبیر بکە و مەهێڵە کەس دەستوەردان بکات، ئەگەرنا پارچە پارچە بۆت دەنێرینەوە.

سەبارەت بە عەبیر، لە سافیتا ڕفێندرا، دواتر لە ژمارەیەکی عێراقییەوە پەیوەندی بە خێزانەکەیەوە کرد بۆ ئەوەی پێیان بڵێت لە سووریا نییە، پێش ئەوەی جارێکی دیکە پەیوەندییەکە لەدەست بچێت دوای ئەوەی فیدیەکە درا.

 

مەروە و عەبیر تەنهانین، سەدان کچ لە کۆمەڵگەی عەلەوییەکان لە پارێزگاکانی تارتووس و لازقییە و حەما بێسەروشوێن بوون، نیوەیان گەڕاونەتەوە، ئەوانی تر لە ترسی تۆڵەسەندنەوە یان چەواشەکاری کۆمەڵایەتی بێدەنگن.

 

لە زۆربەی کەیسەکاندا، ڕاپۆرتەکانی خێزانەکان لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە بە گاڵتە یان بێباکییەوە پێشوازییان لێدەکرا، کە هەندێک کەیسیان بە "بابەتی سۆز و خۆشەویستی" ڕەتکردەوە، هیچ تۆمارێکی فەرمی نەکرایەوە، هیچ لێکۆڵینەوەیەکی ڕاستی دەستی پێنەکرا.

 

بەپێی یاسای سووریا، ڕفاندن تاوانێکی تاوانکارییە و سزای زیندانیکردنە، بەڵام نەبوونی دەسەڵاتی دادوەری کارا و هەڵوەشاندنەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت وایکردووە لێپرسینەوە بە کردەوە قورس بێت، هیچ میکانیزمێکی ڕوون بۆ دادپەروەری گوازراوە نییە، هەروەها کۆمیسیۆنی لێکۆڵینەوەی سەربەخۆش نییە، کە دەرگای بێ سزایی دەکاتەوە.

 

"ژنانی هەموو پێکهاتەکان توندوتیژیان بەرامبەر دەکرێت"

توندوتیژی دژ بە ژنانی سووریا تەنها لە مەزهەبی عەلەوییەکان سنووردار نییە، هەروەها ژنانی سوننە و کریستیان و دروزیش لەسەر دەستی جیهادیەکانی هەتەشە پێشێلکارییەکی قورسیان بەسەردا هاتووە، لە دەستدرێژی سێکسییەوە تا ئاوارەبوونی زۆرەملێ. دیاردەیەکی پێکهاتەیی کە بەهۆی شەڕ و داب و نەریتی و نەبوونی سەروەری یاساوە سووتەمەنی پێدەدرێت، لەگەڵ هاوکاتی هەڵمەتی ١٦ ڕۆژی چالاکی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی ڕەگەزی، هەروەها وێنەکە تاریکە: ژنانی ئاوارە، ڕفێنراو و ئازاردراو، ئەو کۆمەڵگەیانەی کە بە ناوی شەرەف، مەزهەب، یان ترسەوە پاساو بۆ بێدەنگی دەهێننەوە.

 

لە بەرامبەر ئەم ڕاستیەدا، دەبێت دان بەوەدا بنرێت کە گۆڕانکاری نەک تەنها لە یاساکانەوە سەرچاوە دەگرێت، بەڵکو لە ئیرادەی ژنان خۆیانەوە و لە هاوپشتی کۆمەڵایەتی نێوان خێڵەکیکانەوە سەرچاوە دەگرێت، دەنگی ژنانی عەلەوی، وەک دەنگی هەموو ژنێکی سووری، نەک تەنها وەک زیانلێکەوتوو، بەڵکو وەک بریکار و شایەتحاڵ و داکۆکیکار بۆ دادپەروەری دەبێ بیسترێت.