وینا سپهری

 

مهاباد-زۆرێک لە ئایینە کۆنەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە هۆی لەشکرکێشی دەرەکییەوە بە تێپەڕبوونی کات گۆڕدراون، تاڵان کراون، یان بە تەواوی لەناوچوون، هاوکات هێشتا هەندێک داب و نەریت بەهۆی بنەچەی پیرۆز و پێگەی گرنگیانەوە یاد دەکرێنەوە، لە نێو ئەمانەدا شەوی یەڵدا، شەوی سەرکەوتنی ڕووناکی بەسەر تاریکیدا.

 

بەپێی سەرچاوە مێژووییەکان، دوای هاتنی ئیسلام بۆ ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، چەندین چالاکی نەماون، شەوی یەڵدا لە نێو هاوڵاتیانی کوردستانیشدا گرنگی خۆی لەدەست دا، هەروەها لە هەندێک بنەماڵەدا شەوی چلەش نەما، بەڵام بە تێپەڕبوونی کات ئەم چالاکییە دێرینە بووژاوەتەوە، "شەوی چلە" یان شەوی یەڵدا، ڕێوڕەسمێکە کە لە یەکەم شەوی زستان و درێژترین شەوی ساڵدا بەڕێوەدەچێت، مێژوویەکی هەیە کە دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا، لە کۆندا درێژترین شەوی ساڵ بە خاڵێکی دیاریکەر لە سووڕی سروشتدا دادەنرا، زۆر کەس یەڵدا بە لەدایکبوونی میترا، خوداوەندی ڕووناکی دەزانن، شەوێکە کە تاریکی دەگاتە لوتکە و ڕووناکی لەدایک دەبێتەوە.

 

"ئاماژەی کۆتایی هاتنی تاریکی و هاتنی ڕۆژانی گەشاوەتر بوو"

لە ئاهەنگەکانی یەڵدای کۆندا، زۆرێک لە خواردنە سورەکانی وەک هەنار و شوتی ئاماژەی ژیان و بەخێوکردنن لەم شەوەدا، و تەنها پەیوەست نین بە خۆر و ڕووناکی، بەڵام بە ئاماژەی پارێزراوی ژن و بەردەوامی ژیانیش دادەنرێن، لالە ئەحمەدی، توێژەری شوێنەواری وتی: لە کولتووری کوردیدا دوو جۆر شەو هەیە، بچووک و مەزن، بەپێی ئەوە کاتی ئەم ڕێوڕەسمە دیاری دەکرێت، یەڵدا ئاماژەی نوێبوونەوەی پەیوەندی مرۆڤە بە سروشت و باوەڕبوون بە سەرکەوتنی ڕووناکی بەسەر تاریکیدا، کە ماوەی ٤٠ ڕۆژە، لە سەرەتای وەرزی زستانەوە تا دەگاتە بەهمەن ١٠، لە کاتێکدا قۆناغی شالەی بچووک ٢٠ ڕۆژە، لە بەهمەن ١٠ تا ئیسفەند ١.

 

یەڵدا سەرەتای سەردەمی شاڵەی گەورەیە، واتە ٤٠ ڕۆژی یەکەمی زستانە، باوباپیرانمان پێیان وابوو کە دوا شەوی درێژی ساڵ بووە و پێویستە پێکەوە ئاهەنگ بگێڕن، چونکە ئاماژەی کۆتایی تاریکی و هاتنی ڕۆژانی گەشاوەتر بوو.

 

"خواردن و شیعر و گۆرانی و یادەوەریەکان"

لەم دواییانەدا ئاهەنگی شەوی یەڵدا جیاوازتر لە ئەمڕۆ، زارا مەنسووریای تەمەن ٧٠ ساڵ، ئاهەنگەکانی منداڵی و یەڵدا بەبیر دێنێتەوە و وتی: هیچ فۆرماڵیزمێکی وەک ئێستا نەبوو، ئێواران هاوڕێ و خێزان کۆدەبوونەوە و بەزۆری دۆلما یان کوتیلکایان دروست دەکرد، ترێی شێخ و گوێز و کشمشی و بادەم و هەروەها خواردن و میوەیان پێشکەش دەکرد، بەڵام شوتی دواتر لە شەوی یەڵدا دەدەنرێت و کۆدەبووینەوە، چیرۆکی کۆنمان دەگێڕایەوە، ئامێری مۆسیقای تەپڵ و دەفمان دەژەند، گۆرانیمان دەوت و کاتێکی خۆشمان بەسەر دەبرد.

 

سەرەڕای ئەم جیاوازیانە، بەشێک لە سفرەی یەڵدا لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان هێشتا بە خواردنە نەریتییەکانی وەک دۆلمە، کوتیلکا برنج، هەروەها شیرینی و بادەم و گوێز و میوەی وەک هەنار و شوتی ڕازاوەتەوە.

 

"خێزانەکان بە تەنها لە فشاردا ئاهەنگ دەگێڕن"

هەندێک ناوچەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان وەک سنە و کرماشان ڕێوڕەسمی وەک "خانچە بۆرون" بەڕێوە دەچێت، خێزانەکان ئاهەنگێک بۆ شەوی چلە ئامادە دەکەن کە خواردن و خواردنی کەم و میوە و شیرینی و دیاری تایبەت لەخۆدەگرێت، ئەم ئاهەنگانە بە شێوەیەکی نەریتی لەلایەن خێزانەکانەوە پێشکەش دەکرێن، دەدرێن بە کچەکانیان کە تازە هاوسەرگیرییان کردووە یان دەستگیرانی کوڕەکانیان، لەم ساڵانەی دواییدا هەڵاوسان و گرانبوونی نرخەکان لە ئێران کاریگەریی ڕاستەقینەی لەسەر گەشتیاری و ژیانی شەوانە و ڕێوڕەسمەکانی شەوی یەڵدا هەبووە، ساڵانە ژمارەی ئەو خێزانانەی کە بە تەنها و لەژێر فشاری دارایی تونددا ئاهەنگی یەڵدا دەگێڕن زیاد دەکات، ئەرکی ئەم ڕووداوانە لە بەرەوپێشبردنی هاودەنگی و سەربەخۆیی کۆمەڵایەتی پێچەوانە دەبێتەوە، ئەم دۆخەش ساڵانە زۆر کەس ئاگاداری تاریکی و دۆخی ئابووری شەوی یەڵدا دەکات.