ئاگرین حسێنی

 

دیواندەرە- بەدەستهێنانی زانست خاڵی دەستپێکی گەشەسەندنی مرۆڤایەتی و بەرەوپێشچوونی کۆمەڵگەکانە، هەر لەبەر ئەم هۆکارە لە دونیای ئەمڕۆدا ئەو کۆمەڵگایانەی ڕێژەی خوێندەواری کەمترە ئاستەنگیان زیاترە و پێشکەوتنیان هێواش ترە.

 

یەکێک لە پێوەرەکانی گەشەسەندن بریتییە لە خوێندەواری، ئاسانکاری و دەرفەتی پەروەردەیی یەکسان لە نێوان چینە جیاوازەکانی کۆمەڵگە بە مەبەستی گەیشتن بە دادپەروەری پەروەردەیی، لە هەندێک ناوچە گوندنشینەکان کاتێک خوێندکارە کچەکان قوتابخانەی سەرەتایی جێدەهێڵن، هەندێکیان دەچنە بەشەناوخۆییەکان بۆ ئەوەی لە قۆناغی ناوەندیدا بخوێنن، بەڵام هەندێکیان لە خوێندن بێبەش دەبن، چونکە دایک و باوکیان ڕێگەیان پێنادەن و بەهۆی ئەوەی قوتابخانەی پۆلەکانی دیکە نییە یان لە گوندەوە دوورن.

 

چارەسەرکردنی پرسێکی لەم جۆرە دەبێت لە گرنگترین بەرنامەکانی حکومەت بێت بۆ سیستەمی پەروەردەی وڵات، بەڵام ڕژێمی ئێران نەک هەر پەروەردەی کچان لە بەرنامەی کاریدا نییە، بەڵکو قسەشی لەسەر ناکات.

 

ڕێژەی بەردەوامی خوێندن لە قۆناغی سەرەتاییەوە بۆ قۆناغی ناوەندی ٪٩٠ یە بۆ کوڕان و ٪٧٠بۆ کچان، بەربەستە کولتوورییەکان ڕێگری دەکەن لە درێژەدان بە خوێندنی کچان لە دوای قوتابخانەی سەرەتایی، لە ناوچە گوندنشینەکان و شارەکاندا ڕێژەی خوێندەواری ژنان نزیکەی ٧٢٪ە، لە کاتێکدا ئەم ڕێژەیە لە ناوچە گوندنشینەکان نزیکەی ٦٢٪ە.

 

بۆچوونە ئایینییەکان هەڕەشە لە مافەکانی ژنان دەکات، بەتایبەتی لە پێوەندی لەگەڵ ڕەگەزی بەرامبەر، زۆرێک لە خێزانەکان دەڵێن لەبەر هۆکاری ئایینی ئامادە نین کچەکانیان بنێرن بۆ قوتابخانە تێکەڵەکانی گوندەکە، ئەمەش یەکێکە لەو هەزاران فاکتەرەی کە حکومەت خستویەتییە ناو عەقڵی خەڵکی ئاسایی.

 

کچانی گوندە دوورەدەستەکانی دیواندەرە بەهۆی دووربوونیان لە شار و ڕەچاوکردنی باری ئابووری خێزانەکەیان کەمترین دەرفەتی چوونە قوتابخانەیان بۆ دەڕەخسێت، زۆرجار لە ماڵەوە دەمێننەوە بۆ ئەوەی کوڕانی خێزانەکە دەرفەتی خوێندنیان هەبێت.

 

کاریگەری منداڵانی قوتابخانەی کارکەر لە گوندەکان

لە پێناو پەیداکردنی بژێوی ژیان بەتایبەتی لە وەرزی کشتوکاڵ و دروێنەکردن، دووری قوتابخانەکان و نەبوونی ڕێگای سەلامەت، تێچووی پێویست کە بۆ کڕینی جل و بەرگ و جانتا و پێڵاو و کتێب بۆ پەروەردەی کچان خەرج بکرێت، هاندانی خێزان بۆ زوو هاوسەرگیری کچان بە ئامانجی کەمکردنەوەی بارگرانی دارایی خێزان، سەیرکردنی کچان وەک هێزێکی کار کە بتوانێت داهات بەدەستبهێنێت، هەروەها نەبوونی پلاتفۆرمی پەروەردەیی گونجاو و نەبوونی قوتابخانە لەو گوندانە وایکردووە کچان تا پۆلی شەشەمی بنەڕەتی بخوێنن.

 

شلێر فراستی وتی: " لەم گوندەدا کچان تا پۆلی شەشەم دەخوێنن و دوای ئەوە ناچار دەبن واز لە خوێندن بهێنن، دایک و باوکمان ئامادە نین ئێمە بنێرن بۆ شاری دیواندەرە یان گوندێکی دوور یان بۆ بەشەناوخۆییەکان، لە کاتێکدا کوڕەکان دەتوانن بچنە بەشەناوخۆیی ناوەندی گوندەکە، وە تەنانەت هەندێک کەس پێکەوە خانوویەک بەکرێ دەگرن لە شار و درێژە بە خوێندن دەدەن، خێزانەکەم وای لێکردم واز لە خوێندن بهێنم، دوو براکەم لە چوار خوشکەکەمان بچووکترن و یەکێکیان لە پۆلی یەکەمی سەرەتاییە و دووەمیان هێشتا تەمەنی سێ ساڵە، خوشکەکانم کە لە من گەورەترن، یان نەیانخوێندووە یان وەک من تا پۆلی پێنجەم بەردەوام بوون، باوکم توانای خەرجی خوێندنی منی نییە."

 

لە پیاوێکی گوندم پرسی بۆچی ڕێگە نادات کچەکەی درێژە بە خوێندن بدات، وتی: " ناتوانم دڵنیا بم لەوەی کچەکەم لە قوتابخانەی شەوانەدا توشی لادان نەبێت، ئەگەر بینێرم بۆ شار یان گوندێکی تر کە دوورە لە ئێمە دەبێت هەموو ڕۆژێک بیبەم و بگەڕێمەوە و لەبەر ئەوەی داهاتەکەم لە ئاستێکدا نییە کە بەڕاستی بتوانم پارەی خوێندنی چوار منداڵەکەم بدەم، باشترە کچەکەم بە هاوکاری دایکی بکات و لە ماڵەوە بێت، تەنها توانای ئەوەی هەبێت ناوی خۆی بنووسێت و شتێک بخوێنێتەوە بۆی بەسە."

 

بڵاوبوونەوەی ئەم جۆرە بیرکردنەوانە بۆ هێشتنەوە کچان لە ماڵەوە، بڵاوبوونەوەی بیرکردنەوەی پیاوسالاری و ژنکوژی لە کۆمەڵگە بۆ درێژەدان بە خوێندنی منداڵانی کچ لە گوندەکانی دەوروبەر، سەرەتای تەمەنی باڵغبوون، تابوی هەبوونی مامۆستای پیاو لە هۆکارەکانی دیکەن کە دەبنە هۆی بێبەشبوونی کچان لە خوێندن.

 

لاوازی سیستەمی پەروەردە

لاوازی سیستەمی پەروەردەیی، بەهۆی ئەوەی خراوەتە دۆخێکەوە کە دەبێت خوێندکارەکان دەربچێت، ناردنی مامۆستا بۆ گوندە دوورەدەستەکان کە ئەزموون و شارەزایی نییە یەکێکە لە هۆکارەکانی تری وازهێنان لە خوێندن.

 

یەکێک لەو کچانە بە ناوی ناهیدە ئەحمەدی کە پۆلی پێنجەمی تەواو کردووە وتی: " کە گەیشتمە پۆلی پێنجەم وانەکانم زۆر قورس بوون، زیاتر دەمخوێند کەمتر فێردەبووم، باوکم کە زانی وتی هەرچۆنێک بێت پۆلی پێنجەم تەواو بکە، بەڵام بۆ پۆلی شەشەم ڕێگەی پێنادەم چونکە بێ سوودە، ئەنجامدانی کاری ماڵەوە ڕێگەی نەدەدا بخوێنم، لەگەڵ کردنەوەی کتێبەکەدا، بانگیان کردم بۆ ئەوەی کارێک بکەم بۆیە ئاستی خوێندنەکەم زۆر خراپ بوو، جاران خۆم نەخۆش دەکرد و نەدەچوومە قوتابخانە چونکە دەترسام مامۆستاکان پرسیارم لێ بکەن، بۆیە "وردە وردە لە چوونە قوتابخانە دەترسام و دواجار ئارەزووی قوتابخانەم نەما".

 

باوکی وتی کە کچەکەی لە پۆلی پێنجەمە بەڵام ناتوانێت ڕستەکانی ناو تەلەفزیۆن بە باشی بخوێنێتەوە، کاتێک لە کچەکەیمان پرسی وتی: " کاتێک شتێکمان نەدەزانی مامۆستا پێی دەوتین هەڵەکان بسڕنەوە و لە جیاتی ئەوەی فێرمان بکات، دەیوت وەڵامە ڕاستەکان لە هاوڕێکەتانەوە وەربگرن."

 

سیستەمی پەروەردە لە ئێران داهاتووی نەوەکان وێران دەکات و ئەم ڕەوتە ڕەشە دەیان ساڵە بەردەوامە، سیستەمی خوێندن ناکارامەیە و تەنانەت باشترین مامۆستا و پرۆفیسۆرەکانیش ناتوانن کارایی خۆیان بە تەواوی و دامەزراوەیی لەناو ئەم سیستەمەدا نیشان بدەن.

 

کاتێک خەڵکی گوندەکە بۆیان دەرکەوت کە مامۆستایەکی پیاو بۆ کچان دانراوە، ڕێگری لێدەکەن لە گوندەکەدا بێت، یاخود منداڵەکانیان نانێرن بۆ قوتابخانە، هەرچەندە ئەو گوندە ئیمکاناتی وەک قوتابخانە و هۆڵی خوێندن هەبوو، بەڵام دواجار یەکێک یان دوو کەسیان توانیان درێژە بە خوێندن بدەن لە ناوەندەکانی گوند یان شار.

 

شلێر فراستی وتی: " لێرە زۆربەی ژنانی گوندەکە نەچوونەتە قوتابخانە، زۆر حەزم لە خوێندن بوو، هەموو ڕۆژێک یارمەتی دایکمم دەدا لە کارەکانی ماڵەوە، لە وەرزی هاوینیشدا لەگەڵ دایکم و برا بچووکەکەم دەچووینە کۆکردنەوەی نۆک، تا نیوەڕۆیەکی گەرم لە ژێر هەتاو کارمدەکرد و بەتامەزرۆییەوە دەچوومە قوتابخانە، هەمیشە خەمی ئەوەم هەبوو دوای پۆلی شەشەم چۆن بەردەوام بم لە خوێندن، چونکە خێزانەکەم ڕێگەم پێنادەن بچمە قوتابخانەی شەوانە، دەڵێن باش نییە کچەکەمان بەجێبهێڵین و هەزار بەڵا و بەدبەختی بەسەریدا بێت، وە باری دارایی خێزانەکەم ڕێگەی پێنەدام بخوێنم."

 

ناهیدە ئەحمەدی لە درێژەی قسەکانیدا وتی: " بیستوومە زۆربەی کچان کە خوێندوویانە فەرش دەچن یان بێکارن، جگە لە هەلومەرجی خێزانەکەم، بینیم کە خوێندن هیچ سوودێکی نییە لە کاتێکدا براکەم بڕوانامەی بەکالۆریۆسی هەیە و بێکارە، باوکم دەڵێت لە گوندەکەمان زۆر کەس هەیە بڕوانامەیان هەیە و بێکارن و خەریکی کشتوکاڵن، یان کچێک هەیە دایک و باوکیان لەگەڵی چوونەتە شار و کچەکەیان بێکارە، خوێندن بۆ ئێمەی کچان باشە بە مەرجێک نەخوێندەوار نەبیت، ئەوەنەی بتوانیت بخوێنیتەوە و بنووسیت ئیتر بەسە."

 

نەبوونی هەلی کار و بەرزی ڕێژەی بێکاری گەنجانی خوێندەوار بووەتە هۆی بێهیوایی بۆ کچان و کوڕان، لە شار و گوندەکان، وازهێنان لە خوێندن کەمترین ئاستەنگ کاتێک لە لایەن خێزانەوە ڕوبەڕوویان دەبێتەوە.

 

ئەوەی ڕوونە ئەوەیە کە هەژاری ئابووری ڕۆڵێکی بنەڕەتی و چارەنووسساز لە بەرهەمهێنانەوەی هەژاریی کولتووریدا دەگێڕێت، چونکە لە دۆخێکدا کە زۆرێک لە خێزانەکان ناتوانن کەمترین ژیانێکی ئاسایی دابین بکەن، منداڵان قوربانی یەکەمن.

 

زیادبوونی تێچووی خوێندنی منداڵان لە ناوچە دوورە دەستەکان، هاوکات لەگەڵ دابەزینی بەرچاوی توانای ئابووی بنەماڵەکان، نەبوونی قوتابخانە لە گوندەکان، بووەتە هۆی ئەوەی سێ هێندە وازهێنانی منداڵان لە خوێندن زیاد ببێت.