ریکلام و لێکەوتە دەروونی و کۆمەڵایەتی و پەروەردەییەکانی

ئەڤین خالید- ماستەر لە کۆمەڵناسیی خێزان

لە سەردەمی مۆدێرندا، ریکلامەکان بوونەتە توخمێکی جەوهەری ژیانی رۆژانەمان، لە هەموو کات و سات و شوێنێکدا دەردەکەون، لەسەر شاشەی تەلەفزیۆن یان مۆبایلە زیرەکەکان، ئۆنلاین و سەرشەقامەکان. هەرچەندە ئامانجی سەرەکی ریکلام بازرگانی و بە بازاڕکردنە، بەڵام کاریگەرییەکانی لە کڕین و فرۆشتن زیاترە بۆ گەیشتن بە قوڵایی دەروونی مرۆڤ، کە چەندین کاردانەوەی دەروونی کۆمەڵایەتی و پەروەردەی  بەجێدەهێڵێت، لەسەر کۆی توێژەکانی کۆمەڵگە بەتایبەتی توێژی منداڵ و هەرزەکاران، کە هەستیارترین توێژن و ئامادەن بۆ وەرگرتنی دۆخە  نوێیە جیاوازەکان.

 

هەربۆیە دەتوانین بڵێین، ریکلام رۆڵێکی بەرچاوی هەیە  لە داڕشتنی بیرکردنەوە و هزر و رەفتاری رۆژانەی منداڵان، بە لە بەرچاوگرتنی بەرکەوتنی بەردەوامیان بە ناوەڕۆکی میدیای سەنجڕاکێش و رەنگاوڕەنگەکان، کە سەرنجی هەست و ئارەزووەکانیان کۆنتڕۆڵ دەکەن، بیرکردنەوەیان لاوازدەکەن، لە بەرامبەر توانای جیاکاریی نێوان پێداویستی و ئارەزووەکان و تێڕوانینە هەڵەکان سەبارەت بە سەرکەوتن و بەختەوەری بەهێز دەکات، بیرۆکەی رواڵەت و رووکەش لای منداڵ  پەرە دەسەنێت.


 ریکلام بۆتە پێداویستییەکی زیندووی بەردەوام  بۆ دەرخستنی ئاستی کۆمەڵگە، واتا،  دەتوانین لە رێگەی  ریکلامەوە،  پێناسە  و خوێندنەوە بۆ بیربۆچوونی نەتەوەیەک و  ئاستی تێڕوانینی تاکەکانی کۆمەڵگەیەک بکەین. هەربۆیە گرنگە  کاتێک ریکلامێک لەسەر هەر بابەتێکی  دەکرێت، باس لەو لێکەوتانە بکرێت کە دروستی دەکات لە نەبوونی سانسۆر و  فلتەر و کەسانی پسپۆڕ لە پەخش و دانانی  ئەو ریکلامانە، کە دەبنە  پاڵنەر و ئاڕاستەکردن  و لاساییکردنەوە و زۆری خواستی داواکردن لای منداڵ و هەرزەکاران. 


لە ئێستادا ریکلامەکان،  پەیامەکانیان تەنها لە بڕدا( کوانتیتی )ماوەتەوە نەک لە بەهادا ( کواڵێتی )، واتا کاریگەریی لەسەر پرەنسیپەکانی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیی کردووە و بە جۆرێک کە لە رۆچووندایە. 


لێکەوتەکان
١ – لێکەوتە دەروونییەکان: زۆرجار ریکلامەکان مۆدێلی ئایدیاڵی جوانی و خۆش گوزەرانی و سەرکەوتن دەخەنەڕوو،  ئەمەش هەستێکی ناتەواو لای منداڵ و هەرزەکاران دەچێنێت، لە بەرامبەردا کەلێنێکی دەروونی شێواو فشار و  دڵەڕاوکێی دروست دەبێت لە نەبوون و دەستەبەرکردنی لە ژیانی هەنوکەیی و راستەقینەدا. جگەلەوە ئەو ریکلامانەی بەرهەمە خۆشگوزەرانییەکان بەرزدەکەنەوە، کە بۆ هەموو چینەکان بەردەستن نین، دەبنەهۆی دروستکردنی جیاوازیی چینایەتی و رەفتاری ئیرەیی و یان گۆشەگیری، زۆرجار باڵ دەکێشێت بەناو خێزانەکاندا و گرژی لە پەیوەندیی نێوان منداڵ و خێزاندا دروست دەکات، لە کاتی دابین نەکردنی لەلایان دایبابانەوە، بە مەرجێک ئەگەرێکی زۆری هەیە کە ئەو بەرهەمانە، پێویستی سەرەکی نەبن بۆ منداڵ و تەنها خواست و دووبارەکردنەوە و چاولێگەریی کرداریی هاوتەمەنانی خۆیان بێت. لەوکاتەدا منداڵ هەستی کەمتەرخەمی و دڵسۆزی و ئارامی و متمانەی  لەبەرامبەر خێزانەکەی بۆ دروست دەبێت.


٢ - لێکەوتە کۆمەڵایەتییەکان: رەنگە ریکلام بەشداربێت لە بەرەوپێشبردنی تاکگەرایی و زیادەڕۆیی لە بەکاربردن، چونکە بەختەوەری وەک پەیوەندییەک بە دەستخستنی کەسی و باڵادەستی  بەسەر ئەوانی دیکەدا وێنا دەکات، ئەمەش رەنگە گیانی هاوکاری و بەشداریی مندڵان لاواز بکات.


٣-  لێکەوتە پەروەردەییەکان:  لە روانگەی پەروەردەییەوە، ریکلامەکان کاریگەرییان لەسەر دروستبوونی بەهاو رەفتارەکان  و چاندنی خوڕەوشتی نوێ و تێکەڵکردنی هەڵسوکەوتی منداڵ لەگەڵ سروشتی ریکلامەکان هەیە، رەنگە ناکۆک بن لەوەی کە لە خێزانەکان و قوتابخانەکاندا فێردەکرێن، هەربۆیە دەبنە پاڵنەر و ئاڕاستەی بیرکردنەوە منداڵ و هەرزەکار دەگۆڕن بۆ بیرکردنەوەیەک لایان، کە بەهای کەسی بەو شتانە دەپێورێت کە هەمانە نەک بەوەی کە پێشکەشی دەکەین، یان دەیزانین. 


واتا بوونی دیمەنی نەشیاو، جۆری جلوبەرگ و خواردن و شێوازی ئاخاوتن، هەموو ئەو رەنگ و مۆدێل و بابەتانەی دەبنە سەرچاوەی ریکلامەکە لە راستیدا بوونی نییە تەنها فریودانی منداڵە، واتا دەبنە خویەک و پێداویستییەکی پێویست نەبوو کە بە جۆرێک دزە دەکات بۆ نێو کەلتور و ژیانی منداڵ  و راهاتنیان لەسەر ژیانکردنی نوێیان و پاشان هەریەک لەو کاراکتەرانە، دەبنە نموونەیەکی راستەقینەی باڵای زیانبەخش بۆ کەسایەتی منداڵ.   


لە کۆتاییدا زۆر گرنگە کاتێک بیر لە ریکلامێک دەکرێتەوە، هاوسەنگییەک لە بەرچاو بگیرێت لە نێوان ئەوەی چەندە دەستکەوتی ئابووری دەبێت و چەندە گونجاوە لەگەڵ کەلتوری کۆمەڵگەکەمان. دەبێت خوێندنگە و یاسایەک هەبێت، کە تایبەت بێت بە چۆنێتی ئەنجامدانی ریکلام.  هەروەها پێویستە  دووربێت لە بە فیڕۆدان  و ساختەکردن و ناشیرینکردنی رەفتارە پەروەردەییەکان.  


لەلایەکی ترەوە دەبێت رەچاوی  ئەوە بکرێت، کاتێک ئەو توێژانەی بەشدارن لە نێو ئەو ریکلامەدا، چ جۆرە نمایشێک دەبێت ئەنجام بدەن، بەتاییبەتی ئەوکەسانەی کە تەمەنیان هەیە و بە نموونەی باڵا و خاوەن ئەزموون و بەهای کۆمەڵگە دادەنرێن، دەبێت دووربن لە کەمکردنەوەی بەهای کەسێتییان و بە ئەرکێک هەڵنەستن لەپێناو دەستکەوتی ماددی، نرخ و گەورەیی و جوانیی رۆڵیان لەنێو کۆمەڵگەدا، بچووک نەکاتەوە.