پرۆژەی پشتێنەی عەرەبی یەکێکە لە سیاسەتە سیستماتیکەکانی هەڵاواردن لە مێژووی هاوچەرخی سووریادا، لە ٢٣ی حوزەیرانی ساڵی ١٩٧٤ لە میانی کۆبوونەوەی فەرماندەی هەرێمی پارتی بەعس، بڕیاری ژمارە ٥٢١ دەرچوو، کە فەرمانی جێبەجێکردنی پڕۆژەی پشتێنەی عەرەبی، واتە دەستپێکردنی پڕۆژەی پشتێنەی عەرەبی دەرچوو، هەروەها پرۆژەکە گوندە کوردنشینەکانی نزیک ئەو هێڵەی سووریا و تورکیا و عێراق بەیەکەوە دەبەستێتەوە کردە ئامانج، کە ئەوکات بە پارێزگاری حەسەکە ناسرابوو و کاریان کرد بۆ دەستکاریکردنی پێکهاتەی دیمۆگرافی ناوچەکانی ئەوێ.

 

ئەم پرۆژەیە لوتکەی زنجیرەیەک سیاسەت و پراکتیک بوو کە ئامانجیان سەرکوتکردن و نەهێشتنی بوونی کورد و زەوتکردنی مافەکانیان بوو لە سووریا، کە ئەمەش کاریگەری زۆری لەسەر ئەوان هەبوو، چونکە هەزاران کورد هاوڵاتیبوون و نەتەوەیان لێ سەندرانەوە و ناچاربوون خاکەکانیان جێبهێڵن، بەپێی یاساکان، یان بە بیانووی چاکسازی کشتوکاڵی، گوندی نمونەیی لەسەر زەوییە دەستبەسەرداگیراوەکان دروست دەکران، چونکە ئامانجی ئەو پڕۆژەیە تەنها لە ئاوارەکردنی دانیشتوانی کورد لە گوندەکانیان سنووردار نەبوو، بەڵکو بە نیشتەجێکردنی هەزاران خێزانی عەرەب لە گوندە کوردنشینەکان بوو، ئەم خێزانانەش ناویان لێنرا "عەرەبە نوقم بووەکان، کە لە ئەنجامی ژێرئاوکەوتنی زەویەکانیان لە دەریاچەی ئەسەد.

 

چەند پلاتفۆرمێک باسیان لەوە کردووە، کە دوابەدوای دروستکردنی بەنداوی تەبقا و دروستبوونی دەریاچەی ئەسەد، ڕووبەرێکی بەرفراوان لە زەوییە کشتوکاڵییەکان کە جوتیارانی عەرەبی تێدا نیشتەجێیە لە گوندەکانی ڕەققەدا، ژێرئاوکەوتوون، حکومەتی سووریا لە بری ئەوەی چارەسەری دۆخی نالەباری ئەو جوتیارانە بکات، پەنای بۆ ئەو بیانوانە برد بۆ بەدواداچوونی بەرژەوەندییەکانی، پلانێکی ئەندازیاری دیمۆگرافی جێبەجێکرد کە ڕەگ و ڕیشەی بۆ ساڵی ١٩٦٥ دەگەڕێتەوە، کاتێک دەسەڵاتداران پێشنیاری دروستکردنی شریتێکی عەرەبی بە قووڵی ١٠-١٥ کم کرد کە بە درێژای سنووری سووریا و تورکیا درێژدەبێتەوە، بە ناوچە کوردنشینەکانی جزیرەی سووریادا تێدەپەڕێت، لە دێریکەوە تا سەرێکانی.

 

لە ساڵی ١٩٧٥ نزیکەی چوار هەزار خێزانی عەرەب لە ٤١ گوندی نمونەی نیشتەجێ کران، لەکاتێکدا، ڕێگری لە کورد کرا بگەڕێنەوە سەر زەوییەکانی، ئەم سیاسەتە، هەندێک بە پێشێلکردنی ئاشکرای مافی خاوەندارێتی کورد پیناسەیانکردووە، هەروەها چاوخشاندنێکی وردتر لەم سیاسەتە بۆمان دەردەکەوێت کە عەرەبە ئاوارەبووەکان مافەکانیان لێسەندراوەتەوە و بە زۆر لە زێدی ڕەسەنی خۆیان دەرهێنراون، حکومەت لەوکاتەدا ناتەبای و کێشەی لە نێو پێکهاتەکانی هەرێمدا دروستکرد، وەک چۆن دەیان ساڵە بۆ دەسەڵاتداری کاری کردبوو، هەمیشە هەوڵی دروستکردنی دووبەرەکی و ناتەبایی لە نێوان پێکهاتەکاندا دەدا بۆ ئەوەی ئەو ناتەباییانە بۆ بەرژەوەندییە سیاسی و ئابوورییەکانی خۆی بقۆزێتەوە.

 

ئەم پڕۆژەیە هەمان ئامانجی هەیە، بەڵام حکومەت جیاوازە

ڕۆژی ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا، دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بە ناوی "بەهاری ئاشتی" لە ناوچەکانی سەرێکانی و گرێ سپی لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا ڕاگەیاند، لەو کاتەدا ڕایگەیاندبوو،کە ئۆپەراسیۆنی بەهاری ئاشتی هەڕەشە تیرۆریستییەکان دژی تورکیا بێلایەن دەکات و دەبێتە هۆی دامەزراندنی ناوچەیەکی ئارام، ئەمەش ئاسانکاری دەکات بۆ گەڕانەوەی ئاوارەکانی سووریا بۆ سەر ماڵ و حاڵی خۆیان، هەروەها بە مەبەستی لە "هەڕەشەی تیرۆریستی" یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) بوو، کە پێکهاتەیەکی سەرەکی هێزەکانی سووریای دیموکرات (قەسەدە)، کە تورکیا بانگەشەی ئەوە دەکات درێژکراوەی پەکەکەیە لە سووریا، بەڵام ئەم هێزانە تێکەڵەیەک لە ژن و پیاوی ناوخۆیین کە لە سەرەتای شۆڕشی سووریا خۆیان ڕێکخستووە بۆ پاراستن و ڕێکخستنی ناوچەکانیان.

 

ئۆپەراسیۆنەکە دوای ئەوەی ئیدارەی ئەمریکا لەو کاتەدا گڵۆپی سەوزی بۆ هەڵدا، بە ڕاگەیاندنی کشانەوەی هێزەکانی لە ناوچەکە، لە دوای ئەوەی هێرشەکان زیاتر لە ١٠ ڕۆژ بەردەوام بوون، ڕێککەوتنانەی کە لە نێوان ڕووسیا و تورکیا و لە نێوان ئەمریکا و تورکیا لە ژێر ناوی "رێککەوتنی مێژووی" ئەنجامدرابوون، دەستی پێکرد، هەروەها ئەو ڕێککەوتنانە بووە هۆی کشانەوەی هێزەکانی سووریای دیموکراتیک، بە دووری ٣٠ کیلۆمەتر لە هێڵێکەوە کە بەدرێژایی سنووری تورکیا و درێژییەکەی ١٢٠ کیلۆمەتر لەنێوان هەردوو شارەکە و زۆرێک لە گوندەکانی درێژدەبێتەوە.

 

هێزەکانی تورکیا دەستیان کرد بە داگیرکردنی ناوچەکانی سەرێکانی و گیرە سپی لە باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، بە بەشداریی کوتلە جیاوازەکان لە ژێر ئاڵای سوپای نیشتیمانی سووریا (سەنا) کە لە ئێستادا سەر بە حکومەتی کاتی سووریایە، وە ڕەگ و ڕیشەی لە هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆنی سووریا هەیە، هەروەها هەردووکیان لەلایەن تورکیاوە پاڵپشتی دەکرێن، دواتر ئەو ناوچەیە کەوتە ژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتی تورکیا و چەتەکانی، کوتلەکانی سوپای نیشتمانی، تورکیا بەم شێوەیە ئامانجی لاوازکردنی بوونی کورد بەدرێژای سنوورەکانی و گۆڕینی دیمۆگرافیای خۆی بەدیهێنا، زۆرێک لە سیاسەتمەداران و نووسەران کشانەوەی هێزەکانی تورکیایان بە خیانەت لە هاوپەیمانەکانی لە شەڕی چەتەکانی داعش پێناسەکرد.

 

لە کاتی ئۆپەراسیۆنە سەربازییە ڕاستەقینەکان و دوای ئەوەش، ناوچەی ئامانجکراو شایەتحاڵی پێشێلکارییەکان بوو کە گەیشتە تاوانی جەنگ، لەوانە تۆپبارانی بێ جیاوازی و پێشێلکردنی بەرفراوانی مافی خاوەندارێتی دانیشتوانی ڕەسەن، کە لە کورد، ئێزدی، عەرەب و ڕێژەیەکی کەمی تورکمان و ئەرمەنی پێکهاتبوون، جگە لە گۆڕانکارییە بەرچاوەکانی دیمۆگرافی، کە کاریگەرییان لەسەر فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی و زمانەوانی هەبووە، هەروەها بەشدارییان کردووە لە چەسپاندنی گۆڕانکارییە دیمۆگرافییەکان و بەردەوامبوونی ئاوارەبوونی زۆرەملێ لە ئەنجامی ناتوانایی ئاوارەکان بۆ گەڕانەوە بۆ ناوچە بنەڕەتیەکانی خۆیان بەهۆی ئاژاوەی ئەمنی بەربڵاو و پێشێلکارییە بەردەوامەکانی مافەکانی مرۆڤ، لەوانەش ململانێ ناوخۆییەکانی نێوان لایەنە بەناو بەناوەکاندا "سوپای نیشتمانی" لە هەرێمدا بڵاوەپێکراوە، کە بووەتە هۆی گیانلەدەستدان و برینداربوونی هاوڵاتیانی مەدەنی، ئەمە جگە لە نەبوونی سەروەری یاسا و فەرهەنگی بەربڵاوی بێ سزا.

 

هەروەها لە ئۆپەراسیۆنەکەدا زیاتر لە ٢٠٠ هەزار دانیشتوی ناوچەکە ئاوارە بوون، لەگەڵ بڵاوەپێکردنی ژمارەیەکی زۆر ئاوارە بۆ شارەکانی ناوچەی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، بەتایبەتی ڕەققە و حەسەکە و قامیشلۆ، هەروەها هەزاران کەس پەنایان بۆ کوردستان و وڵاتانی ئەوروپا بردووە، بەشێکی زۆری ئاوارەبووەکانی ئەو دوو هەرێمە لە چوار کەمپی نافەرمیدا دەژین کە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دانپێدانانیان نییە، دانیشتوانیان بەدەست خراپی خزمەتگوزارییەکان و کەمی ئاوی خواردنەوە و خراپی چاودێری تەندروستی و پشتگوێخستنی ڕێکخراوە ناوخۆی و نێودەوڵەتییەکان دەناڵێنن.

 

لە ساڵی ٢٠٢٢دا، سولەیمان سۆیلو، وەزیری پێشووی ناوخۆی تورکیا، سەردانی شاری گیرە سپی کرد بۆ پشکنینی پڕۆژەیەکی بونیاندنانی خانووبەرە کە لەلایەن ئافادەوە سەرپەرشتی دەکرێت لە چوارچێوەی پڕۆژەی ناوچەی سەلامەت، دامەزراندنی ئەو ناوچەیە یەکێک بوو لە ئامانجەکانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکە، بە ئامانجی نیشتەجێکردنی پەنابەرانی سووری لە تورکیا، لەڕاستیدا، لە ساڵی ٢٠٢٣دا تورکیا گیرە سپی کردە شوێنێکی سەرەکی بۆ ژمارەیەکی زۆرتر لە پەنابەرانی سووریا کە بە زۆرەملێ لە خاکەکەیان ئاوارە بوون، لە ژێر پەردەی "گەڕانەوەی خۆبەخشانە".

 

تورکیای داگیرکەر و چەتەکانی "سوپای نیشتمانی" بەردەوامن لە ئەنجامدانی پێشێلکاریی قورس بەرامبەر بە دانیشتوانی ناوچەکە، لەوانە دەستگیرکردنی ئارەزوومەندانە، دەستبەسەرکردنی فیدیە، ئەشکەنجەدان، و توندوتیژی سێکسی بۆ ترساندنی دانیشتوان و ناچارکردنیان بۆ هەڵاتن، بەتایبەتی کورد، هەروەها بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێی ئەو دانیشتوانە دەگرێتەوە کە چارەنووسیان نادیارە.

 

پێشێلکارییە بەردەوامەکانی مافی نیشتەجێبوون و زەوی و خاوەندارێتی، کە هەردوو تورکیای داگیرکەر و چەتەکانی سوپای نیشتمانی تێیدا بەشدارن، هۆکارێکی سەرەکی پێکدەهێنن بۆ گۆڕینی پێکهاتەی دیمۆگرافیای ناوچەکە و بەردەوامکردنی ئاوارەبوونی زۆرەملێ لە نەبوونی هیچ هەوڵێکی ڕاستی و شەفاف بۆ گەڕاندنەوەی مافەکان بۆ خاوەنەکانیان یان پاراستنیان لە ڕێوشوێنی تۆڵەسەندنەوە ئەگەر داوای بکەن.