شەهلا محەمەدی

 

ناوەندی هەواڵ - لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا یاداشتێکی لێکتێگەیشتن لە نێوان وەزارەتی پەروەردە و فەرماندەیی جێبەجێکردنی یاسای وڵات واژۆ کرا، کە ئامانجەکانی بریتین لە بەرەوپێشبردن و فراوانکردنی نەزم و دیسیپلینی کۆمەڵایەتی، بەهێزکردنی ئاسایش و تەندروستی کۆمەڵایەتی خوێندکاران و کارمەندانی پەروەردەیی، ڕێگریکردن لە زیانە کۆمەڵایەتییە سەرهەڵداوەکان و ڕەفتارە مەترسیدارەکان، پەرەپێدانی خزمەتگوزاری ڕاوێژکاری و کاری کۆمەڵایەتی بۆ خوێندکاران، پەروەردەکاران، و دایک و باوکیان، و هاوکاریکردن لە دامەزراندنی ئاسایش و ڕێگریکردن لە زیان و تاوانەکان بە ڕێبازێکی نوێ بۆ داڕشتنی سیاسەتی کۆمەڵایەتی.

 

لەسەر بنەمای ئەم یاداشتە، ئێستا بە پاساوی جۆراوجۆر بە فەرمی ڕێگە بە بوونی هێزە ئەمنییەکان دەدرێت لە قوتابخانەکاندا. لەم ڕووەوە داڕشتن و جێبەجێکردنی چالاکییە ڕۆشنبیری و پەروەردەییەکان بۆ بەرەوپێشبردنی دیسیپلینی کۆمەڵایەتی و ڕێگریکردن لە زیانە کۆمەڵایەتییەکان لەنێو خوێندکاران، و دامەزراندنی هاوکاری لەگەڵ پۆلیس وەک هاوبەشی ڕۆشنبیری، ڕێوشوێنی جەوهەری دەبێت. ئەم هاوکاریانە بریتین لە بەرهەمهێنانی سەرچاوەی پەروەردەیی گونجاو بۆ ئاستی پەروەردەیی جیاواز بۆ خوێندکاران و دایک و باوکان، ئەنجامدانی وۆرک شۆپی ڕاهێنان بۆ پەروەردەکاران و دایک و باوکان لە بوارە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکان، و هاوکاریکردن لە جێبەجێکردنی پڕۆژەکانی سیستەمی چاودێری کۆمەڵایەتی خوێندکاران وەک سیمبوولە. هەروەها بەکارهێنانی تواناکانی ڕاگەیاندن بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک و بەشداریکردنی ستافی کارگێڕی و پەروەردەیی لەم پرۆسەیەدا، هەروەها بەرهەمهێنانی پاکێجی ڕۆشنبیری و هونەری بۆ پەروەردەی نوێی دایک و باوکان و پەروەردەکاران لە سەرتاسەری وڵاتدا، لەبەرچاو گیراوە.
 
هەروەها لە یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنەکەدا باس لە هاوکاری نێوان ئاژانسی هەواڵی پانا و یانەی خوێندکارانی ڕۆژنامەنووسانی پۆلیس کراوە لە ئاگادارکردنەوە و بڵاوکردنەوەی هەواڵی پەیوەندیدار و دابینکردنی یەکپۆشی ڕۆژنامەگەریی پۆلیسی ڕەمزی.

ئێمە لەگەڵ ئیلهام موحتەشەم زادە، خوێندکاری دکتۆرا لە بواری فەرهەنگ و کۆمەڵگە و شارەزا لە بواری جێندەرناسیدا، ئەم بابەتەمان هەڵسەنگاند. ئەم شیکارییە کاریگەریی بوونی پۆلیس لە قوتابخانەکان و دەرئەنجامەکانی ئەم شێوازە نوێیەی سەرکوتکردن لەسەر کۆمەڵگە و خوێندکاران و تەنانەت خودی حکومەتیش دەکۆڵێتەوە.

 

کاتێک کەسەکان گوێڕایەڵی چاودێری دەبن
ئیلهام موحتەشەم زادە سەرەتا ئاماژەی بەو ئامانجانە کرد کە لەم یاداشتەدا هاتووە و وتی: ئەم یاداشتە بە ئامانجەکانی وەک پەرەپێدانی نەزمی کۆمەڵایەتی و ڕێگریکردن لە زیانی کۆمەڵایەتی، بەزۆری بۆ بەرزکردنەوەی ئاسایشی خوێندکاران داڕێژراوە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەم پڕۆژەیە ژینگەیەکی ئەمنتر لە قوتابخانەکاندا دروست دەکات. پێشتر ڕێوشوێنی وامان هەبووە، بەڵام ئێستا بوونی فەرمیی هێزە ئەمنییەکان لە قوتابخانەکاندا لە ژێر سەردێڕی جۆراوجۆری وەک ڕاوێژکاری، کاری کۆمەڵایەتی، و چالاکییە ڕۆشنبیرییە مۆدێرن کراوەکان تاوتوێ دەکرێت، بە لەبەرچاوگرتنی ڕووداوەکانی وەک سەرهڵدانی ژینا، وا دیارە حکوومەت درکی بەوە کردبێت کە فەزای پەروەردەیی وڵات توانای بەرخۆدان و پێکهێنانی فەزای ڕادیکاڵێکی بەرزی هەیە. هەر لەبەر ئەم هۆکارەش بڕیاریان داوە شوێنەکە بە شێوەیەکی نەرمتر مسۆگەر بکەن. یەکەم: بە ئاساییکردنەوەی بوونی پۆلیس لە قوتابخانەکاندا. کاتێک باس لە "پۆلیسکردنی قوتابخانەکان" یان "ئەمنی قوتابخانەکان" دەکەین، مەبەستمان ئەوەیە کە چاودێریکردن بەهۆی بوونی پۆلیس لە قوتابخانەکاندا سروشتی دەکرێت. وەک فۆکۆ دەڵێت، ئەو کەسانەی کە چاودێری دەکرێن، چونکە خوێندکاران بەردەوام چاودێری دەکرێن، ئەم چاودێریکردنە لەناو خۆیاندا دەخەنە ناوەوە. چاودێری یەکتر دەکەن و ئەم چاودێریکردنە لەناو خۆیاندا بە دامەزراوەیی دەکەن.

 

 لە درێژەی قسەکانیدا وتی: تەنانەت ئەگەر هەموو ئەو هێزانەی کە ئەگەری بەکارهێنانی لەم پڕۆژەیەدا هەیە لە قوتابخانەکەدا ئامادە نەبن، چونکە دۆخی چاودێریکردنیان بە ناوخۆ کردووە، خەریکی خۆسانسۆری دەبن و بەردەوام هەست دەکەن کە چاودێری دەکرێن. فۆکۆ ڕوونی دەکاتەوە کە تەنانەت کاتێک کەس سەرپەرشتیت ناکات، تۆ خۆت ناوەکیت کردووە و ئاگاداری هیچ ڕەفتارێک نەبیت کە پێچەوانەی بۆچوونی سەرپەرشتیار بێت.

 

ئیلهام موحتەشەم زادە سەبارەت بە لایەنەکانی دیکەی ئەم پرسە وتی: ئەم بابەتە چەندین ڕەهەندی هەیە کە کاریگەرییان هەیە چ لەسەر ئاستی حوکمڕانی و چ لە گۆڕینی شێوازی چاودێریکردنی خێزانەکان بۆ خوێندکاران". لە ڕاستیدا ئەمە یەکێکە لە شێوازە سیستماتیک و پارێزراوەکانی چاودێری حوکمڕانی کە پێویستە بە جددی وەربگیرێت. ئامانجی ئەم ڕێبازە جێبەجێکردنی دیسیپلین و ڕەفتارەکانە کە لەگەڵ بەهاکانی حوکمڕانیدا بگونجێت. حکومەت بەو ئەنجامە گەیشتوە کە دەبێت دەست بکات بە کۆنترۆڵکردن و ڕێگریکردن لە مەترسییە ئەگەرییەکان لە قوتابخانەکانەوە. ئەوەی لەم یاداشتەدا وەک چالاکیی هونەری و فەرهەنگی ئاماژەی پێکراوە، لە ڕاستیدا پەرەپێدانی داهێنانی ئازاد نییە. هەروەک چۆن پێشتر مامۆستای پێش خزمەتمان هەبوو، ئێستا ئەم چالاکییانە بە شێوەیەکی جیاواز بەڕێوەدەچن. بەڵام خاڵی سەرەکی ئەوەیە کە حکومەت لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ نەوەی گەنج تێگەیشتووە لە پێناو کۆنتڕۆڵکردن و ڕێگریکردن لە پۆتانسێلی هێزەکان و نەهێشتنی هەر بەرخۆدانێکی کۆمەڵایەتی.

 

وتیشی: لە سەرهەڵدانی ژینادا شاهیدی ئەوە بووین کە تەنانەت قوتابخانە سەرەتاییەکانیش چۆن خۆڕاگری خۆیان نیشان دا. ئەم ئەزموونە ئەو تێگەیشتنەی بە حکومەت بەخشی کە پێویستە بە شێوەیەکی سیستماتیکی لە قوتابخانەکانەوە دەست بەم چاودێریکردنە بکەن. ئەم چاودێرییە بەربڵاوە نەک هەر هەڕەشەیەکی جددییە، بەڵکو جۆرێکە لە ئەندازیاری کۆمەڵایەتی کە دەرئەنجامەکانی زۆر لەوە زیاترە لە پرسە ڕووکەشەکان.

لە شێوازە مۆدێرنەکانی زاڵبووندا، شێوەی توندوتیژی گۆڕاوە
ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: بە گشتی چاودێری یان چەمکی کۆمەڵگەی خۆپارێزی و تیۆری ئۆرگانە دیسپلینکراوەکان ئاماژەیە بۆ فۆرمێکی مۆدێرن لە هەژموون کە تێیدا فۆرمەکانی باڵادەستی توندوتیژ بوونیان نەماوە و فۆرمەکانی چاودێری و پۆلیسی نەرمتر لە گەشەکردندان. بەم شێوەیە کولتوری گوێڕایەڵی بێ پرسیار لەناوخۆ و دامەزراوەیی دەکرێت. بەهۆی چاودێری بەردەوام و ئەو ترسەی کە لە ناویاندا دەچێنرێت، نەوەی گەنج پێیان وایە هەمیشە لەژێر کۆنترۆڵ و چاودێریدان. ئەم دۆخە کولتوری گوێڕایەڵی بە دامەزراوەیی دەکات. چونکە کولتوری توندوتیژی زۆر لێکەوتەی هەیە بۆ حوکمڕانی، وە مرۆڤەکان دەزانن چۆن ئامرازە دیجیتاڵییەکان بەکاربهێنن بۆ ئاگادارکردنەوەی کۆمەڵگە لە توندوتیژی. هەر لەبەر ئەم هۆکارەش حکومەت هەوڵ دەدات ئەم پرۆسەیە بە شێوەیەکی ڕێک و پێکتر جێبەجێ بکات. ئەمەش نەک هەر بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە لەناو دەبات، بەڵکو خۆسانسۆری هەرزەکاران پەروەردە دەکات و متمانەیان بە یەکتر تێکدەدات.

لە درێژەی قسەکانیدا وتی: "لە ڕاستیدا سیستەمی چاودێریکردن بە قەبارەیەکی بچووکتر بەرهەم دەهێنرێتەوە و خوێندکاران لە بەرامبەر یەکتردا دەچنە چاڵەوە". گێڕانەوەکان لە ئاستە جیاوازەکاندا کۆنتڕۆڵ دەکرێن، کەشێکی ترس و دڵەڕاوکێ لەنێو خوێندکاراندا دروست دەکات. ئەم کەش و هەوایە نەک تەنها لە کۆمەڵگەدا، بەڵکو بە قەبارەیەکی بچووکتر لە قوتابخانەکاندا جێبەجێ دەکرێت و کەشوهەوای متمانە لە نێوان قوتابیان و تەنانەت مامۆستاکانیشدا لەناو دەبات. ئەم دۆخە دەبێتە هۆی قەیران و دۆخێکی ئاڵۆز.

هەروەها چۆنیەتی کۆنترۆڵکردنی گێڕانەوەکانی لە ڕێگەی ئەپەکانی شاد و پانا ڕوونکردەوە: ئەپی شاد کە لە سەردەمی کۆرۆناوە بوونی هەیە، ئامرازێکی دیجیتاڵی بوو کە لەو ڕێگەیەوە مامۆستایان و خوێندکاران کارلێکیان دەکرد. ئێستا توانای ئەم ئەپە بۆ کۆنترۆڵکردنی گێڕانەوەکان بەکاردەهێنرێت. هەروەها ئەو پان کە لە یاداشتەکەدا ئاماژەی پێکراوە بەو مانایەیە کە داتاکان بە قەبارەیەکی گەورە هەڵدەگیرێن و چاودێری دەکرێن. ئەمەش بەو مانایەیە کە لە ڕێگەی ئەم دوو پلاتفۆرمەوە حکومەت دەتوانێت ئەو خوێندکارانە دەستنیشان بکات و پۆلێنیان بکات کە هەر بەرخۆدانێک یان ڕەفتارێکی ڕادیکاڵ و نافەرمانی نیشان دەدەن. بەم شێوەیە حکومەت دەستی بە هەموو ئەو خوێندکارانە دەگات کە دەتوانن هەڕەشەیەک دروست بکەن یان هەر بەرخۆدانێک دروست بکەن، تەنانەت مامۆستایان و کارمەندانی دیکەی قوتابخانەکان کەوتوونەتە ژێر کۆنتڕۆڵەوە. پەیوەندی نێوان خوێندکار و ناوەڕۆکی پەروەردەیی دەگۆڕێت و هەر ڕەفتارێکی خوێندکار و مامۆستا کۆنترۆڵ دەکرێت و ڕێنمایی دەکرێت و ڕێگری لێدەکرێت.

 

ئەو چەمکی کۆمەڵگەی خۆپارێزی بەم شێوەیەی ڕوونکردەوە: کۆمەڵگەی خۆپارێزی بەو مانایەیە کە لە ڕێگەی چاودێرییەکی بەربڵاوەوە، نەک تەنها تاکەکان دەستنیشان دەکەن و کۆنترۆڵیان دەکەن، بەڵکو ئەگەری هەیە دەستیان بۆ کەسوکاری خوێندکاران درێژ بکەنەوە. ئەمەش تەنها مامۆستا ناگرێتەوە، بەڵکو خێزانی خوێندکارانیش دەگرێتەوە.

 

زیاتر جەختی لەوە کردەوە: "ئامرازە دیجیتاڵییەکان بە شێوەیەکی کاریگەر یارمەتیدەرن بۆ کۆنترۆڵکردنی گێڕانەوەکان و پێشبینیکردنی دۆخەکان". وەک لە سەرهەڵدانی ژینادا شاهیدیمان کرد، بەرخۆدان لەو شوێنانە دەستی پێکرد کە پێشینەی نەبوو و حکومەت نەیدەزانی چۆن مامەڵەی لەگەڵدا بکات. حکومەت لەو کاتەدا کەرەستەی وەک ژەهراویکردنی کچان بەکاردەهێنا بۆ ترساندنی ئەوان و خێزانەکانیان. بەڵام ئەم ڕەفتارانە نەیانتوانی داواکارییەکان بەدی بهێنن و ئەم شێوازانەش شێوازێکی نوێن کە لە ڕژێمە پاوانخوازەکانی دیکەدا دەبینرێن.

 

"لە هەر شوێنێک دەسەڵات و باڵادەستی هەبێت، بەرخۆدان هەیە"

ئیلهام موحتەشەم زادە جەختی لەوە کردەوە کە لە هەر شوێنێک دەسەڵات و هەژموونی هەبێت، خۆڕاگریش سەرهەڵدەدات، زیادی کرد: وەک بینیمان، چۆن گەردیلە بچووکەکانی بەرخۆدان توانیویانە حکومەت بخەنە سەر ئەژنۆ؟ نموونەی ئەو سەبارەت بە حیجابی ئیجبارییە، کە نیشانی دا کە چۆن حکومەت لە بەرامبەر بەرخۆدانی مەدەنی ژناندا ناچار بووە پاشەکشە بکات، تەنانەت بەبێ هیچ ڕێکخستنێکی فەرمی. ئەم بەرخۆدانانە، لە ڕێگەی گەردیلە بچووک و پەرشوبڵاوەکانەوە کە کۆدەبوونەوە، گەیشتنە ئاستێک کە تەحەدای سیستەمەکەیان کرد.

 

لە درێژەی قسەکانیدا جیاوازیەکانی شۆڕشی ڕۆشنبیری شەستەکان و بارودۆخی ئێستای ڕوون کردەوە: ئەوەی ئێستا ڕوودەدات دەستێوەردانێکی خۆپارێزییە. لە ڕاستیدا حکومەت هەوڵدەدات ژینگەی قوتابخانە لە خوێندکاران و مامۆستایان پاک بکاتەوە کە مەترسییەکی ئەگەری بۆ دروست دەکەن. ئەوان گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە دەبێت لە نەوەی گەنجەوە دەست بە کۆنترۆڵکردن بکەن.

 

موحتەشەم زادە هەروەها جەختی لەوە کردەوە کە لە سەردەمی سەرهڵدانی ژینا لە قوتابخانەکاندا بەرخۆدانێک دروست بوو کە پێشتر بوونی نەبووە. قوتابخانەکان لەناکاو ناسنامەیەکی سیاسییان بەدەستهێنا، ناسنامەیەک کە پێشتر نەیانبوو. ئاماژەی بەوەشکرد، ناتوانین خوێندکاران گۆشەگیر بکەین، چونکە بە بەکارهێنانی فەزای دیجیتاڵی دەتوانن بەرەنگاری ببنەوە، تا ئێستا کۆماری ئیسلامی هەموو شێوازێکی سەرکوتکاری بەکارهێناوە، بەڵام لەبری ئەوەی بە پێچەوانەوە ئەنجام بدات، ئەم سەرکوتانە گۆڕاون بۆ بەرخۆدانێکی بەرفراوان.