ڕۆزا ڕزگار

 

سلێمانی- سیستمی سەرمایەداری هەموو پێکهاتەکانی زەوی بە زیندەوەران و مرۆڤیشەوە دەخاتە خزمەت خۆی، لەپێناو بەدەستهێنانی قازانجێکی زیاتر و بەرزکردنەوەی فرۆشی بەرهەمەکانی، ئەمەش بۆ هەموو بەرهەمهێنانەکانی ناو ئەو سیستمە ڕاستە، مرۆڤ قوربانی ئامانجەکانی سیستمی سەرمایەدارییە، لە بەرهەمێکی خۆراکی، جوانکاری، دەرمان، جلوبەرگ، کەلوپەلی ماڵ و ژیانی هەتا گەورەترین بەرهەم، بۆ ڕاکێشانی زیاتری ئابووری، کات، دەرفەت و تەندروستی مرۆڤە، ئەمەش لەسەر بنەمای لەناوبردنی پێکهاتەیەکی زەوی، جا ئاژەڵ، کانزا، سووتەمەنی، خاک، دار و هەر شتێک بێت، بێ گوێدانە نرخی مرۆڤ و زەوی و ئاژەڵەڵان سیستمی سەرمایەداری ئەنجامی دەدات.

 

ئەگەر باس لە پیشەسازی بەرهەمە جوانکارییەکان بکەین، یەکێک لە نهێنییە ناشرینەکانی پیشەسازی جوانکاری ئەوەیە، کە ئاژەڵەکان تاقیکردنەوەیان لەسەر دەکرێت بە خستنە ناوەوەی ماددەی کیمیایی بۆ ناو قورگیان، دڵۆپ دڵۆپ خستنە ناو چاوەکانیان، یاخود دەخرێتە سەر پێستیان بۆ ئەوەی سەلامەتی مرۆڤ لە کاتی بەکارهێنانی بەرهەمەکانی جوانکاریدا بپارێزن، بێ ئاگا لەوەی ئاژەڵەکان دەبنە قوربانی خواستی سیستمی سەرمایەداری بۆ زیادکردنی فرۆشی بەرهەمە جوانکاریەکان.

 

ئەو بەرهەمانە کامانەن کە بە بەرهەمی جوانکاری دادەنرێن

بەرهەمەکانی جوانکاری ئەو بەرهەمانەن کە مەبەست لێی پاککردنەوە، جوانکردن، بەرەوپێشبردنی سەرنجڕاکێشی یان گۆڕینی شێوەی مرۆڤە بەبێ ئەوەی کاریگەری لەسەر پێکهاتە یان کارەکانی جەستە هەبێت، بۆن، شێدارکەرەوە، بۆیەی نینۆک، ماکیاژ (وەک ماسکارا و سووراوی لێو) و بەرهەمەکانی قژ (وەک شامپۆ، سپرای قژ و کۆندیشنەر) و ...هتد نموونەی بەرهەمە جوانکارییەکانن، ئەو بەرهەمانەی کە زۆرجار وەک جوانکاری بیریان لێدەکرێتەوە دەتوانرێت وەک دەرمان پۆلێن بکرێن، کاتێک دەچێتە ژێر بەرهەمی پزیشکییەوە. بۆ نموونە مەعجونی ددان جوانکارییە، بەڵام مەعجونی ددان کە پاراستنی ددانەکان دەکات و پاک و تەندروست ڕایدەگرێت، وەک دەرمان و جوانکاریش پۆلێن دەکرێت، هەمان شت بۆ بۆنخۆشکەرەکان ڕاستە، کە وەک دژە ئارەقە ڕیکلامیان بۆ دەکرێت، بەڵام بۆ مەبەستی جوانکاریشە.

 

تاقیکردنەوەی جوانکاری لەسەر ئاژەڵ

تاقیکردنەوەی جوانکاری لەسەر ئاژەڵ لە کۆنەوە ئەنجامدراوە بۆ هەڵسەنگاندنی سەلامەتی و کاریگەری بەرهەمە جوانکارییەکان پێش ئەوەی بخرێنە بازاڕەوە بۆ مرۆڤ، ئەم تاقیکردنەوانە بریتین لە بەکارهێنانی ئاژەڵان، وەک دووپشک، مشک، مەیموون و بەرازی گینیایی، بۆ هەڵسەنگاندنی مەترسییە ئەگەرییەکان و کاریگەرییە نەرێنییەکانی پێکهاتە جوانکارییەکان یان بەرهەمە تەواوەکان.

 

یەکەم حاڵەتی تۆمارکراوی تاقیکردنەوەی جوانکاری لەسەر ئاژەڵەکان دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم، لە ساڵانی ١٩٢٠دا ژنێک بە ناوی خاتوو ئێم گراهام هارتلی تاقیکردنەوەی خورانی پێستی لەسەر دووپشکێک ئەنجامدا بۆ هەڵسەنگاندنی سەلامەتی بەرهەمێکی جوانکاری، ئەم پشکنینە بۆ دیاریکردنی زیان یان خوران بەهۆی بەرهەمەکەوە ئەنجامدرا، کاتێک دەدرێت لە پێست، تاقیکردنەوەی خاتوو هارتلی وەک پێشەنگێک بۆ پەرەپێدانی شێوازە ستانداردەکانی تاقیکردنەوەی ئاژەڵان بۆ بەرهەمە جوانکارییەکان دادەنرێت.

 

لە ساڵی ١٩٣٨ یاسای خۆراک و دەرمان و جوانکاری لە ئەمریکا واژۆ کرا و بوو بە یاسا، کە پێویستی بە هەندێک بەڵگەی سەلامەتی بەرهەمە جوانکارییەکان هەبوو، ئەمەش کۆمپانیاکانیانی ناچار کرد دەستبکەن بە تاقیکردنەوەی بەرهەمەکانیان لەسەر ئاژەڵان.

 

ساڵێ ١٩٤٤ تاقیکردنەوەیەک بە ناوی خورانی درایز دەستپێکرا، کە پێویستی بە بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی چاو و پێستی ئاژەڵەکانە بە ماددە کیمیاییەکان، ئەم تاقیکردنەوەی بۆ دەیان ساڵ بە ستانداردی زێڕین دادەنرا بۆ هەڵسەنگاندنی سەلامەتی جوانکاری.

 

چەند ئاژەڵ بەهۆی پشکنینی ئاژەڵەوە دەکوژرێت؟

بەپێی خەمڵاندنەکان ساڵانە زیاتر لە ١١٠ ملیۆن ئاژەڵ لە جیهان بۆ مەبەستی تاقیکردنەوە دەکوژرێن، تاقیکردنەوەی ئاژەڵان بۆ جوانکاری لە دەیەکانی دواتردا بەربڵاوتر و سیستماتیکی تر بوو، بە تێپەڕبوونی کات شێوازی جۆراوجۆری تاقیکردنەوەی ئاژەڵان پەرەی پێدرا و پاڵاوتران و لە پیشەسازی جوانکاریدا زیاتر باو بوو، ئەم پشکنینانە دەبنە هۆی ئازاری بەرفراوانی ئاژەڵان،

ئەو ئاژەڵانەی لە پشکنینی جوانکاریدا بەکاردەهێنرێن، دەتوانن لە کاتی پرۆسەی تاقیکردنەوەکەدا تووشی جۆرەها زیان و ئازار ببن، زیانەکان بەندە بە جۆری تاقیکردنەوەکە و ئەو ماددانە یان ئەو بەهەمانەی کە هەڵدەسەنگێندرێن، لە ئەگەری سەرکەوتوو نەبوونی بەرهەمەکاندا، هەندێکیان چاوەکانیان لەدەست دەدەن، گوێکانیان کەڕ دەبێت و ددانەکانیان هەڵدەوەرێن، پێستیان دەسوورێت و نینۆکەکانیان لەناو دەەچن و دەیان نەخۆشی دیکەیان تووش دەبێت.

 

ماددەی کیمیایی لەسەر پێست یان چاوی ئاژەڵەکان دادەنرێن بۆ هەڵسەنگاندنی ئەگەری خوران یان تێکچوون، ئەمەش دەبێتە هۆی سووربوونەوە و ئاوسان و برین و ناڕەحەتی یان ئازاری تر، ئاژەڵەکان بەرکەوتەی ژەمە زۆرەکانی ماددە کیمیاییەکان دەبن، یان بە شێوەی زارەکی، لە ڕێگەی هەڵمژینی، یان لە ڕێگەی پێستەوە، بۆ هەڵسەنگاندن ژەهراوییان دەکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی نەخۆشییەکی سەخت، تێکچوونی ئەندامەکانی جەستەی ئاژەڵەکە، تەشەنوج و تەنانەت مردن.

 

تاقیکردنەوەکانی هەستیاری بریتین لە بەرکەوتنی دووبارە بە ماددە کیمیاییەکان بۆ هەڵسەنگاندنی تواناکانیان بۆ هاندانی هەستیاری-حەساسێت، ئاژەڵەکان دەتوانن تووشی کاردانەوەی هەستیاری بن، لەوانە خوران، ئاوسانی، هەوکردن و نیشانەکانی تری ناڕەحەتی.

 

ڕەنگە ئاژەڵەکان ماددەیەکیان بە زۆر پێ بدرێت بۆ هەڵسەنگاندنی کاریگەرییەکانیان کاتێک دەخورێن، ئەمەش دەبێتە هۆی ناڕەحەتی و فشار و زیانگەیاندن بە سیستەمی گەدە و ڕیخۆڵەی ئاژەڵەکە، ژینگەی تاقیکردنەوە، زیندانیکردن، مامەڵەکردن و ڕێکارەکان دەتوانن ببنە هۆی فشاری دەروونی و دڵەڕاوکێ لە ئاژەڵەکاندا، ئەم هۆکارانە دەتوانن ببنە هۆی گۆڕینی ڕەفتار و خەمۆکی و کەمبوونەوەی خۆشگوزەرانی.

 

کەمپەینی بێ دڕندەیی

"بێ دڕندەیی ئوسترالیا" کەمپەینێکە لەلایەن توێژینەوەی مرۆڤایەتی ئوسترالیا و کۆمەڵگەی مرۆیی نێودەوڵەتی بەڕێوە دەبرێت، ئامانجی کەمپەینەکە کۆتاییهێنانە بە تاقیکردنەوەی ئاژەڵان بۆ جوانکاری لە ئوسترالیا و پەرەپێدانی بەکارهێنانی بەدیلەکانی بێ دڕندەییە بەرامبەر ئاژەڵ، ئامانجی کۆتایی ئەم هەڵمەتە بریتییە لە گەیشتن بە قەدەغەکردنی سەرتاسەری لە پشکنینی ئاژەڵە جوانکارییەکان و فرۆشتنی ئەو ماددە جوانکاریانەی کە لەسەر ئاژەڵ تاقیکراونەتەوە.

 

بەپێی ڕاپرسییەکەی نێکسوس لە ساڵی ٢٠١٣دا، ٨٥٪ی ئوسترالیا دژایەتی تاقیکردنەوەی جوانکاری لەسەر ئاژەڵان دەکەن و ٨١٪ پشتگیری لە قەدەغەکردنی فرۆشتنی جوانکاری تاقیکراوی ئاژەڵان دەکەن، لە وەڵامی فشاری گشتی، حکومەتی ئوسترالیا لە مانگی تەمموزی ٢٠٢٠ەوە قەدەغەکردنی جوانکارییەکانی تاقیکردنەوەی ئاژەڵانی لە ئوسترالیا دەرکرد، حکومەت و بەرپرسان کاریان کرد بۆ دڵنیابوون لەوەی یاساکە تا ئەو جێگایەی کە دەتوانرێت بەهێز بێت پێش ئەوەی لە پەرلەمان پەسەند بکرێت.

 

لە کوێ تاقیکردنەوەی جوانکاری لەسەر ئاژەڵ قەدەغەیە؟

لە ساڵی ٢٠١٣ قەدەغەکردنی تاقیکردنەوەی جوانکاری لەسەر ئاژەڵ و فرۆشتنی ئەو جوانکاریانەی کە لەسەر ئاژەڵ تاقیکراونەتەوە لە یەکێتی ئەوروپا کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە، ئەمەش ڕێگەی خۆشکرد بۆ هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی بەدیل بۆ تاقیکردنەوە باوەکانی جوانکاری کە ئاژەڵ بەکاردەهێنن، هیندستان، ئیسرائیل، نەرویج، ئایسلەندا، سویسرا و مەکسیک یاسای هاوشێوەیان دەرکردووە، کۆمپانیاکانی جوانکاری لە ئەمریکا و دەرەوەی وڵات کە پشکنینی ئاژەڵان ئەنجام دەدەن، توانای فرۆشتنی بەرهەمەکانیان لەو وڵاتانەدا نییە، مەگەر گۆڕانکاری لە شێوازەکانیان بکەن، هەریەک لە ویلایەتی کالیفۆرنیا، هاوای، ئیلینۆیس، لویزیانا، مەین، میریلاند، نیڤادا، نیوجرسی، نیویۆرک و ڤێرجینیا یاسایان دەرکردووە بۆ کۆتاییهێنان بە فرۆشتنی ئەو بەرهەمە جوانکاریانەی کە لەسەر ئاژەڵ تاقیکراونەتەوە. هەروەها ئوسترالیا، کۆڵۆمبیا، ئیکوادۆر، گواتیمالا، نیوزلەندا، کۆریای باشوور، تایوان، تورکیا و چەند ویلایەتێکی بەرازیل یاسای قەدەغەکردن یان سنووردارکردنی پشکنینی جوانکاری ئاژەڵانیان دەرکردووە و هەناردەکردنی ئەو بەرهەمانەیان قەدەغە کردووە لە وڵاتەکانیان، کە لەسەر ئاژەڵ تاقیکراوەتەوە.

 

بەرهەمهێنانی جوانکاری بەبێ ئازاری ئاژەڵان سادەیە، هیچ بیانوویەک نییە بۆ ئەوەی کۆمپانیاکان بەردەوام بن لە تاقیکردنەوەی جوانکاری لەسەر ئاژەڵان، لەبری ئەوە دەتوانن تێکەڵەی هەزاران ماددە کیمیاییە جوانکارییەکانی ئێستا کە پێشتر وەک سەلامەت دامەزراون بەکاربهێنن، لەگەڵ زیادبوونی هۆشیاری لە نیگەرانییەکانی خۆشگوزەرانی ئاژەڵان، پاڵنەرێکی جیهانی بۆ کەمکردنەوە و نەهێشتنی بەکارهێنانی ئاژەڵ لە تاقیکردنەوە جوانکارییەکاندا جیهانی تەنیوە، زۆرێک لە وڵاتان بە خۆشحاڵیەوە قەدەغەکردن و سنووردارکردنی ئەو جۆرە پشکنین و بەرهەمانەیان لە وڵاتەکەیان دەرکردووە.