FEDIYA CUMAA

Beyrûd- Çîna siyasî ya Lubnanê ji bo xurtkirina hebûna xwe, li ser bingeha koteyên mezhebî û olî,  bi hemû hêza xwe dixebite. Ji Peymana Taîfê ya 1989'an vir ve, Lubnan di binyata xwe ya siyasî de tu pêşveçûnek nedîtiye. Her wiha pêkanîna Peymana Taîfê ya di warê peydekirina berjewendiyên xwe de bi awayekî bijartî bûye. Ev yek bûye sedema berdewamiya niheqî û bêedaletiyê ku hê jî bandorê li welatiyên ku girêdayî vê an wê koma mezhebî nîn in dike.

Li gor prensîba kotayê, kesên jêhatî têne derxistin û li şûna wan kesên ku bi rêberên mezhebî ve girêdayî ne, tên hilbijartin. Di heman demê de xwezaya vê sîstemê jinan jî li derveyî civakê dihêle. Bi vî awayî prensîbên edalet û wekheviyê tên binpêkirin. Di nav nakokiyên ku ji ber vê pêşniyarê derketine holê de, rojnamevan û çalakvana siyasî Neda Eyûb analîzek berfireh li ser cidîyet, pîvan û bandorên wê li ser rastiya siyasî û temsîlî li Lubnanê, bi taybetî ji bo jinan, pêşkêş kir.

'Temsîliyeta rêjeyî dikare baştirîn zagonên hilbijartinê be'

Derbarê dema destpêkirina her du projeyan de, Neda Eyûb wiha got: "Ev pêşniyar, wek beşek ji îhaleya siyasî ya di navbera hêzên reqabetê de û wek bersivek ji bo koma siyasî hat. Ji bo pêwîstiya pêkanîna Peymana Taîfê di warê sînordarkirina bikaranîna hêz û hebûna çekan ji bo dewletê de, wek ku di Peymana Taîfê de hatiye destnîşankirin, arguman dike. Zagona temsîliyeta rêjeyî bi hilbijêrên mezin dikare yek ji baştirîn qanûnên hilbijartinê be, ji ber bandora wê li ser reftara namzedên ku neçar in gotarek neteweyî ya giştî, li şûna gotarek herêmî ya teng, qebûl bikin."

'Welat her şahidê dabeşbûna vertîkal û aloziyên siyasî kiriye'

Neda Eyûb temsîliyeta rêjeyî ku gavek reformê ya rastîn e an na, wiha şirove kir: "Di prensîbê de, danasîna temsîliyeta rêjeyî gaveke reformê ye ku destûrê dide temsîliyeta cihêreng û rê li ber monopolîzekirina wê ji aliyê partiyên mezin ve digire. Lê temsîliyeta rêjeyî wek ku di hilbijartinên 2022'an de hatî pejirandin ne ya herî baş e, bi taybetî bi pejirandina tiştê ku jê re dengdana tercîhî tê gotin. Gelek amûr hene ji bo paşxistina çareserkirina pirsgirêkên avahîsaziyê di sîstema Lubnanî de. Hikûmeta piştî Taîfê, bi hemû hêzên siyasî yên ku bi ser ketine û bûne desthilatdar, ji xwe re kiriye adet ku her reformên cidî bipaş bixe. Ji ber ku naxwaze destkeftiyên piştî Taîfê bi dest xistiye ji dest bide. Ji ber vê ev welat her tim şahidê dabeşbûna vertîkal û aloziyên siyasî bûye ku dibin sedema aloziyên mezhebî."

'Çînek nû ya siyasî dê li Lubnanê neyê avakirin'

Derbarê derketina holê ya çîneke siyasî ya nû de, Neda Eyûb wiha axivî: "Ez bawer nakim ku Lubnan di pêşerojeke nêzîk de şahidiya jidayikbûna çîneke siyasî ya nû bike. Dibe ku em beşdarî beşdarbûna rûyên nû an hêzên nû di hikûmetê de bibin, wek yên ku jê re 'Hêzên Guhertinê' tê gotin ku 11 nûner derxistine. Ew ê para hêzên kevneşopî bixwin û desthilatdariyê bi wan re parve bikin, lê ew ê wan nexin erdê û ne jî ew ê çîneke siyasî ya nû bi serê xwe ava bikin."

'Sîstema rêjeyî rê dide temsîliyetek cihêreng'

Neda Eyûb bal kişand ser beşdarbûna jinan a li jiyana siyasî ya di bin sîstema rêjeyî de û got ku “Sîstema rêjeyî bi xwezayî rê dide temsîliyeteke cihêrengtir û ne hewce ye ku namzet endamê partiyeke siyasî ya mezin be. Ev qaîde hem ji bo namzetên jin û hem jî ji bo yên mêr derbas dibe. Ji ber vê ji bo namzetên jin ên di hilbijartinên parlemanî de derfetek heye ku ji sîstema rêjeyî sûd bigirin.

Reform bêyî wekheviyê ne pêbawer e. Di balkişandina ser nîqaşa heyî ya li ser hilbijartinên parlemanî yên pêşerojê de, divê were zanîn ku her nîqaşek li ser zagonên hilbijartinê yan strukturên yasayî netemam dibe heya ku aliyek berpirsiyarê zayendê tê de nebe. Reforma rastîn ne tenê bi mekanîzmayên dengdanê an jî pêkhateya encumenan tê pîvandin, bi şiyana pergalê ya temsîlkirina hemû beşên civakê tevî jinan ne wek xemilandinek sembolîk, lê wek hevkar di biryardanê de.”