Saye Mohibi

Mehabad – Her çiqas mafê jiyanê prensîbeke bingehîn a mafên mirovan be jî, cezayê darvekirinê bi dehan salan ji aliyê Komara Îslamî ya Îranê ve veguheriye amûrek zextê. Bi rêya darvekirin û heta darvekirinên li dadgehên bêrûmet, li ser raya giştî, nemaze dijberên rejîma Îranê tê sepandin.

Bi serhildana şoreşgerî ya "Jin, Jiyan, Azadî" û xwepêşandanên ku piştî kuştina Jîna Emînî ji aliyê polîsên ehlaqê ve ji aliyê dewletê ve hatin kirin, jin bêtir bûn hedef û rastî cezayên dijwar hatin. Ji kolanan bigre heya hucreyên tenêtiyê, zexta li ser jinan zêde bûye. Ev zext bi redkirina îtîraza dawî ya Pexşan Ezîzî û pejirandina cezayê darvekirinê yê Şerîf Muhammedî, zêde bû. Van pêşketinan hêrs û nefreta raya giştî li hember rejîma Îranê zêde kir û bûn sedem ku têkoşîna ji bo hilweşandina darvekirinan bibe beşek ji têkoşîna cîhanî ya jinan.

Têkoşîna jinan û têkbirina rejîmê

Têkoşîna jinên ji beşên cûda yên civakê, bi damezrandina Komara Îslamî ya Îranê re formeke nû girt. Jin ji bo mafên xwe rabûn ser piyan û nîşan dan ku rêya civakê ya ber bi azadiyê ve, bi azadiya jinan ve girêdayî ye. Mehuş K. beriya Şoreşa '57an li Zanîngeha Tehranê xwendekar bû. Wêneyek xwe yê bi hevalên xwe yên berê yên polê re nîşan dide û dibêje:

“Şoreş hat dizîn û em jin qurbaniyên wê yên yekem bûn. Piraniya hevalên min ên di vê wêneyê de an koçber bûn, an hatin girtin, an jî hatin kuştin. Lê her têkoşîna wan bingehên rejîmê hejand. Di xwepêşandanên 2022’yan de jî heman tişt qewimî. Vê carê jin di asteke mezintir de beşdar bûn. Îro, divê rejîm ji vê hêrsa jinan bitirse; ev hêrs bi darvekirin û cezayên girtîgehê yên dirêj hîn bêtir mezin dibe. Jinên ku bi mirinê re rû bi rû ne, beşek ji me ne; ew em in, jinên li qada şer. Ev pêvajo tê wateya îşkence û zordariya aşkera ya nîvê civakê. Lê divê ew bitirsin; divê ew ji xwe bipirsin ka ev hêrs dê çiqas bandorê li ser bike.”

‘Ji cezayê mirinê re na’

Gelek jin hene ku li dijî sepandina cezayê mirinê ne û li dijî hemû awayên darvekirinê ne. Li gorî wan, Komara Îslamî ya Îranê hebûna xwe kêm dike û ji ber vê yekê şerekî wisa li dijî jinan îlan kiriye. Şeyda M. xizmek yek ji jinên ku di serhildana 2022’yan de hatine girtin e û ji Mahabadê ye. Li gorî wê, rejîm hewl dide ku jinan ji şer û xwepêşandanan dûr bixe. Şeyda M. wiha dibêje:

“Dema ku em nêzî salvegera sêyemîn a serhildana me ya 2022’yan dibin, nûçeyên wek ‘cezayên darvekirinê yên jinan hatine pejirandin’ tên. Ev jin di tevahiya jiyana xwe de bi van cezayan re têkoşiyane. Dema ku cezayê darvekirinê didin xebatkarek civakî, çalakvanek, karker û parêzvanek mafên jinan, ji porê jinan ditirsin. Divê ew vê rastiyê jî qebûl bikin: 'Ji cezayê darvekirinê re na' ne dirûşme ye; ew beşek ji jiyana me ye û em ji bo wê şer dikin. Têkoşîna jinan dê raweste û divê ev biryarên nemirovane û ne ehlaqî tavilê werin bidawîkirin.”

Têkoşîn berdewam dike…

Tevî hemû zextên hikûmet û civaka baviksalar, jin têkoşîn û xwepêşandanên xwe didomînin. Gelek jin pêşîgirtina li cezayên darvekirinê ji bo girtiyên siyasî yên jin wekî yek ji warên herî girîng ên têkoşîna jinan a cîhanî dibînin. Dilniya A., xwendekara hiqûqê ye dibêje:

“Têkoşîn qet venagere. Jinên mîna Pexşan, Werîşe, Şerîfe, Zeynep û Şîrîn di nifşê me de pir bûne. Jiyan û têkoşîna me berdewamiya têkoşîna wan e. Her roj ez ji roja berê biryardartir dibim û serhildana li dijî qanûnên baviksalar bûye beşek ji jiyana her jinê. Her wiha girîng e ku meriv vê yekê jî bi bîr bîne: Têkoşîna ji bo jiyaneke azad li gorî tu qanûnê sûc nîne. Ev jin tenê ji ber ku jin in û ji ber ku li ser civakê zext dikin, tên girtin. Em, wekî jinên din ên vê civakê, piştgirên wan in û em ê bibin dengê wan. Ev deng di çarçoveya hevgirtina jinan de ku sînor û neteweyan derbas dike, hîn bêtir mezin dibe. Îro, piraniya cîhanê piştgiriyê dide Pexşan Ezîzî, Şerîfe Muhammedî û Werîşe Muradî.”