Zahra El-Meşrîqî

Tûnis – Komxebateke ku ji aliyê Navenda CAWTAR ve hatiye organîzekirin, rola jinan a di pêşvebirina aboriya kesk û zekaya sûnî de ya li herêma Deryaya Spî ronî kir. Komxebatê tekez kir ku ev meyl ji bo kêmkirina bêkariya jinan û piştgirîkirina serokatiya wan di pêşkeftina domdar de derfeteke domdar pêşkêş dike.

Navenda Perwerde û Lêkolînê ya Jinên Ereb (CAWTAR) bi hevkariya Weqfa Euro-Deryaya Spî ya Jinên Deryaya Spî komxebateke du rojî li dar xist. Beşdaran li ser rêbazên pêşvebirina karsaziya jinan a li herêma Deryaya Spî bi rêya aboriyeke kesk a dorhêl û jîriya çêkirî nîqaş kirin.

Komek jinên navdar ên ku di warên pêşveçûn û jîngehê de çalak in, beşdarî komxebatê bûn. Jinan destnîşan kir ku jin ne tenê bi rêya veberhênanê, di heman demê de bi pêşxistina çareseriyên nûjen û pratîkî ji bo pirsgirêkên jîngehê yên ku bi rastiyên herêmî re li hev dikin jî, roleke girîng di piştgiriya domdariya jîngehê de dilîzin.

Beşdaran tekez kirin ku jin di pêşvebirina domdariya jîngehê û bidestxistina pêşveçûnê bi rêya aboriyeke kesk a dorhêl de roleke girîng dilîzin. Hêzên wan ne tenê di veberhênanê de, di heman demê de di çareserkirina pirsgirêkên jîngehê û pêşxistina çareseriyên ku bi rastiyê re li hev dikin de jî eşkere ne, nemaze di ronahiya rêjeyên bêkariyê yên bilind di nav jin û keçan de li Tunisê. Jinan diyar kir ku ev rêbaz di afirandina kar de asoyên nû vedike û beşdarî pêşxistina nifşek ji veberhêner û karsazên jin dibe. Jinan gotin ku "Berdewamiya piştgirîkirin û teşwîqkirina jinan ji bo xebatê di vî warî de dê beşdarî tengkirina valahiya civakî û aborî û kêmkirina bêkariyê di nav wan de bibe."

‘Divê jêhatiyên jinan werin xurtkirin’

Sakîna Bouraouî ku Rêvebera CAWTAR e, diyar kir ku komxebatê çareseriyên ku dikarin werin bicîhkirin da ku hebûna jinan di pêvajoya aboriya kesk de piştgirî bikin, ne tenê li herêma Deryaya Spî, di heman demê de li seranserê cîhanê, nîqaş kiriye. Sakîna destnîşan kir ku jin di vî warî de dixebitin û xwedî çareseriyan in. Sakîna diyar kir ku jin hewce ne ku ji berpirsiyarî û şiyanên xwe bêtir haydar bin, nemaze ji ber ku ew pir caran bi riya bikaranîna rêbazên kevnar ên ku ji hêla bav û kalên xwe ve hatine pejirandin dixebitin û wiha got. “Ev hewce dike ku piştgiriya wan were kirin da ku teknolojiya nûjen û rêbazên nû, wekî jîriya çêkirî ku divê bi pisporiya wan re werin yekkirin, qebûl bikin. Pêwîst e ku kapasîteya jinan di aboriya kesk de zêde bibe û girîngiya hişyarkirina di nav fînansor û bexşvanan de li ser vê xezîneyê ku jin dikarin bi rêya guhertinên ku nasnameyên wan diparêzin dema ku piştgiriyê didin wan, sûd werbigrin. Divê ezmûnên jinên ku di aboriya kesk de beşdar in werin ronîkirin û balkişandin ser wan. Bi vî awayî peyamên mînakî û teşwîqkar werin şandin. Ev yek ji wan aliyan e ku Navenda CAWTAR û Weqfa Jinên Navîn li ser dixebitin, bi karsaziyên biçûk û hikûmetên ku dixwazin di aboriya kesk de bixebitin re dixebitin.”

‘Aboriya kesk stûnek pêşveçûnê ye’

Mebrûka Xedhir ku rojnamevan û damezrînera Cosmos Media û pispora jîngehê ye, got ku veberhênanên jinan di aboriyên kesk û şîn de pir girîng in, nemaze di ronahiya pirsgirêkên avhewayê yên heyî û pirsgirêkên jîngehê de. Mebrûka destnîşan kir ku bi rêya platforma xwe, hewl dide ku înîsiyatîfên jinan ên ku di vî warî de veberhênanê dikin ronî bike, ji ber ku aboriya kesk stûnek pêşketina domdar temsîl dike û beşdarî parastina jîngeh û çavkaniyên xwezayî dibe. Mebrûka wiha got. “Ev cureya aboriyê piştgirî dide pratîkên dostane yên jîngehê û derfetek temsîl dike ku rola jinan di pêşveçûnê de zêde bike.”

Mebrûka bal kişand ser ezmûna xwe ya di bernameya "Parêzvanên Erdê" de, ku jinên çalak di aboriya kesk de dike mêvan. Mebrûka pabendbûna jinan ji bo parastina jîngehê û veguherandina projeyên kesk bo amûrên bi bandor ji bo pêşveçûnê destnîşan kir û wiha got. “Jinan di salên dawî de di warê aboriya kesk û parastina jîngehê de jêhatîbûn û bandorkeriya xwe îspat kirine. Ji ber ku ew bi avakirina kooperatîf û hevkariyan di nav aboriya dorhêl û pergala vezîvirandinê de her ku diçe ber bi vê rêyê ve diçin, ji teknolojiyên nûjen di veberhênan û pêşveçûnê de sûd werdigrin. Jinên li herêma Deryaya Spî di destpêkirina projeyên nûjen ên di vî warî de de pêşeng bûne, ku ev yek bang dike ku van ezmûnan wekî çavkaniya îlham û motîvasyonê ji bo jinên din ên li herêmên cûda werin ronîkirin.”

Mebrûka Xedir bawer dike ku rêjeyên bêkariyê ji mêran bêtir bandorê li jinan dikin û veguheztina wan a niha ber bi aboriya kesk ve dibe ku bibe alîkar ku rewşa wan baştir bibe û bêkarî kêm bibe. Ev di heman demê de dikare ji bo jinên ciwan, keçên ciwan û keçan peyamek be ku berê xwe bidin van projeyan. Mebrûka wiha domand: “Îro eşkere bûye ku xwe dispêrin modela kevneşopî êdî di baştirkirina rewşa jinan de bi bandor nîne û delîlên vê yekê rêjeyên bêkariyê yên bilind ên berdewam di nav wan de ne. Ji bo demek dirêj, rolên jinan bi tenê karker an cotkarbûnê ve sînordar bûn, têgihîştinek sînorkirî ku şiyanên wan ên rastîn nîşan nade. Dem hatiye ku jin înîsiyatîf bigirin, bibin xwediyên karsaziyê û bi awayekî çalak beşdarî pêvajoya aboriya kesk bibin, ku ne tenê hêz û hêzdariyê dide wan, di heman demê de hebûna wan di civakê de zêde dike û beşdarî pêşveçûna domdar dibe.”

Jin serkeftinên berbiçav bi dest dixin

Mofîda El-Waslatî ya Seroka Kompleksa Pêşxistina Çandiniyê ya "Jnan" li Sidî Thabet e, piştrast kir ku civaka ku di sala 2018an de bi beşdariya 12 jinan hatiye damezrandin, niha 50 endamên wê hene. Kompleks bi bandor beşdarî xurtkirina kapasîteya jinan û teşwîqkirina wan ji bo xebatê bûye, nemaze ji ber ku ew ji herêmeke çandiniyê tên ku çavkanî û derfetên kar kêm in. Tevî çavkaniyên sînorkirî, jin bi rêya kompleksê karîn li ser erdê xwe veberhênan bikin û serkeftinên berbiçav bi dest bixin.

Mofîda destnîşan kir ku kompleks bi rêya karê birêkûpêk ê jinan derfetên kar peyda dike. Însiyatîf bi projeyên biçûk dest pê kirine û hêdî hêdî bipêş ketin da ku hilberîna hilberên xwarinên tendurist bi karanîna malzemeyên xwezayî yên herêmî jî di nav xwe de bigirin. Tevî vê yekê, wê tekez kir ku ew bi pirsgirêkên cûda re rû bi rû ne û destpêkirin bi rêya Navenda "Kevser" hatiye kirin, ku ji jinan re jêhatîbûn û perwerdehiya teknîkî peyda dike da ku projeyên xwe bicîh bînin. Hêjayî gotinê ye ku rêjeya jinên çalak ên aborî li Tunisê tenê sedî 27.9 e, tevî ku nîvê nifûsê ne. Her çiqas rêjeya bêkariyê ya jinan sedî 21.3 be jî, ji bo mêran tenê sedî 13 e. Wekî din, jin pir caran di karên ne ewle û bêewle de dixebitin ku mafên wan ên aborî naparêzin, wekî yên di çandiniyê an hin kargehan de.

Lêkolîn nîşan didin ku aboriya Tunisê ji guherîna avhewayê sedî 2.1ê hêza xwe bandor dibe û hikûmet ji bo pêşxistina karsaziya jinan, dixebite.