ZIHÛR EL-MEŞREQÎ

Tûnis – Şer û krîza mirovî ya li Sûdanê ji 15’ê Nîsana 2023’an vir ve li Sûdanê berdewam dike, bi taybetî ji bo jinan, bûye jenosîd. Çalakvana mafên jinan a Sûdanê û lêkolînera zayendî Umeyma Şîn banga, "Divê ev jenosîda ku gelê Sûdanê pê re rû bi rû ye were rawestandin" li cîhanê kir û îşaret bi pêwistiya avakirina hevgirtinek bibandor li seranserê sînoran kir.

Umeyma Şîn tekez kir ku niha pêdîviya Sûdanê bi piştgiriyek navneteweyî, herêmî û Afrîkî ya bi bandor heye. Umeyma Şîn got, "Mîna karwanên hevgirtinê yên ku çûn Xezzeyê, hevgirtina gerdûnî jî ji bo Sûdanê pêwîst e. Divê em bêdengiyê û tirsê bişkînin û dengê qurbaniyan bigihînin cîhanê."

Rexneyên li ser civaka navneteweyî

Umeyma Şîn destnîşan kir ku pevçûna ku di Nîsana 2023’an de li Sûdanê dest pê kir saziyên welêt hilweşand û bû sedema koçberbûna girseyî ya nifûsê û rexne li nêzîkatiya "Bijarte" ya civaka navneteweyî kir. Umeyma Şîn got, "Şîdeta komên çekdar li Sûdanê ji dijminê ku xwîna qurbaniyan hildigire ne cuda ye. Lê cîhan li hember vê zilmê bêdeng dimîne." Umeyma Şîn rewşa jinan wekî "karesatek" bi nav kir û got, "Jin bi birçîbûnê, koçberiyê û şîdeta cinsî ya sîstematîk a ji hêla aliyên pevçûnê ve têdikoşin. Ev binpêkirinên tirsnak ji hêla cîhanê ve têne paşguh kirin. Jin hewl didin ku tevî birçîbûn û sirgûniyê bijîn." 

Hevgirtina jinan

Umeyma Şîn diyar kir ku hevgirtina navneteweyî ya jinan û mafên mirovan ji bo rawestandina van binpêkirinên mafên mirovan ên giran pir girîng e û bal kişand ser girîngiya darizandinên dadperwer ji bo sûcdaran. Umeyma Şîn got, "Divê jin ji mafên xwe haydar bin û li hember şîdeta ku ew pê re rû bi rû dimînin bêdeng nemînin."  

Umeyma Şîn got ku kampanyayên hevgirtinê dikarin di pêvajoyên aştiyê de roleke girîng bilîzin û got, "Kampanyayên weha bi zextkirina li ser hikûmetan beşdarî rawestandina pevçûnan dibin. Ew her weha piştgiriyê didin jinên ku ji ber pevçûnan zirarê dibînin û pêkanîna biryara 1325 a Konseya Ewlekariyê ya Neteweyên Yekbûyî xurt dikin."

Jin li dijÎ tundiya zayendî têdikoşin

Umeyma Şîn tekez kir ku jin bi tundiya cinsî re têdikoşin ku ew nikarin di nav epidemiya kolerayê û kaosê de birevin û nebûna derfetên stargehê rûmeta jinan xera dike. Umeyma Şîn got, "Nayê qebûlkirin ku cîhan temaşevan bimîne."

Umeyma Şîn diyar kir ku jinên penaber ên Sûdanî li welatên cîran jî bi pirsgirêkên wekî bêkarî, kêmbûna çavkaniyan û lêçûna bilind a jiyanê re rû bi rû dimînin û got, "Her çend welatên mêvandar hewl didin ku hin hewcedariyên bingehîn bicîh bînin jî, penaber hîn jî di şert û mercên ku ne li gorî rûmeta mirovan in de dijîn."  

Umeyma Şîn diyar kir ku ji bo jinên penaber binpêkirinek mezin a mafên mirovan e ku ji mafên xwe yên ewlehî, stargeh, perwerde û tenduristiyê bêpar bimînin û bang kir, "Tenê alîkariya NY têrê nake. Ji bo jinên penaber ku rûmet û mafên xwe bi dest bixin, mudaxeleya bilez hewce ye."

'Divê jin bi awayekî çalak di pêvajoyên biryardanê de cih bigirin'  

Umeyma Şîn her wiha li ser dûrxistina jinan ji pêvajoyên siyasî rawestiya û diyar kir ku ev yek bi avahiyên siyasî û civakî yên ku ji hêla mêran ve serdest in ve girêdayî ye. Umeyma Şîn got, "Partî û rêxistinên civaka sivîl dibin sedema ku jin ji mekanîzmayên biryardanê dûr bimînin. Berpirsiyariyên civakî û malbatî yên jinan ji bo wan zehmet dikin ku bi tevahî beşdarî pêvajoyên siyasî bibin." Umeyma Şîn tekez kir ku komeleyên jinan divê mekanîzmayan pêşve bibin da ku piştgiriyê bidin rolên piralî yên jinan û got, "Aştiya rastîn bêyî beşdariya dadperwer û berfireh a jinan ne mimkûn e."

'Divê jin ji hêla aborî û siyasî ve werin bihêzkirin'

Umeyma Şîn bal kişand ser girîngiya bihêzkirina jinan di warên siyasî û aborî de û got, "Pêdivî ye ku rêxistinên jinan werin piştgirîkirin û gihîştina wan a ji bo pozîsyonên serokatiyê zêde bibe. Pêdivî ye ku hevgirtina di navbera jinan de were xurtkirin û torên ku dê tirs û bêdengiyê bişkînin werin avakirin."

Umeyma Şîn diyar kir ku jin ji aliyê aborî ve herî zêde ji pevçûnan bandor dibin û got, "Gelek jinan çavkaniyên xwe yên dahatê winda kirine. Divê alternatîfên rastîn ên aborî werin afirandin da ku ew karibin hewcedariyên xwe yên rojane bicîh bînin. Bernameyên perwerdehiya pîşeyî yên berfireh divê jinan ji bo qadên nû yên kar vekin û serxwebûna wan a aborî xurt bikin."

Umeyma Şîn diyar kir ku piştgirîkirina jinên Sûdanî di têkoşîna wan a ji bo jiyanê de pir girîng e û wiha dawî li axaftina xwe anî: "Di vê serdema zêdebûna pevçûn û binpêkirinan de, hevgirtin pir girîng e."