Navenda Nûçeyan – Rêxistina Şopandina Mafên Mirovan (Human Rights Watch - HRW) di 28ê Adarê de li bajarê Beyrûdê yê Lubnanê lêkolînên xwe yên li ser herêmên Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê yên di bin dagirkeriya dewleta Tirk de eşkere kir. HRW’ê diyar kir ku rayedarên dewleta Tirk bi hezaran Sûriyeyiyan dersînor kirine ji bo ku bişînin Girê Spî yê di bin dagirkeriya dewleta Tirk de.

'Penaberên Sûriyeyî bi komî hatin dersînorkirin'

Di raporê de hat diyarkirin ku ji sala 2017’an û vir ve bi hezaran Sûriyeyî ji aliyê hêzên dewleta Tirk ve hatine girtin û binçavkirin û hat destnîşankirin ku dewleta Tirk bi hezaran penaberên Sûriyeyî bi komî dersînor kirine û neçar kirine formên vegerê yên “dilxwazî” îmze bikin. Di raporê de hat ragihandin ku rayedarên Tirk bersiva nameya HRW'ê ya 1'ê Sibatê nedane, encamên lêkolînên xwe parve kirin û agahî xwestin.

'Riyên xeternak yekane bijarteya derbasbûna xeta sînor e'

Di raporê de hat destnîşankirin ku binpêkirinên giran ên mafên mirovan û sûcên şer ên muhtemel ên li van herêman tên kirin, bi taybetî ji aliyê komên çekdar ên herêmî yên ku dewleta Tirk destek dikin ve, hatine belgekirin û endamên hêzên çekdar ên Tirk û saziyên îstîxbaratê jî di binpêkirinan de rol lîstine. Di raporê de hat destnîşankirin ku ji sala 2019’an û vir ve ku Girê Spî ketiye bin dagirkeriya dewleta Tirk, tu ​​cihên derbasbûnê ji bo herêmên din ên Sûriyeyê nemane û hat gotin ku yekane bijarteya guncaw a derbasbûna xeta sînor riyên qaçaxkariyê yên biha û xetere ne.  

'Niştecih di peydakirina kar de zehmetiyan dikşînin'

Di raporê de berpirsê alîkariyê yê HRW ku stargehên demkî ji derbiderên Girê Spî re peyda dike, cih girt û got: "Niştecih di peydakirina kar de zehmetiyan dikşînin û gelek neçar in xwe bispêrin çandiniya debara jiyanê. Gelek ji kesên hatine dersînorkirin bi alîkariyên biyanî yên bi sînor re têne sînordar kirin." Di raporê de ku nêrîna welatiyekî Sûriyeyî yê dersînorkirî jî cih girtiye, wiha tê gotin: “Ez hewl didim ku li vir bi tenê xwarinê bijîm, eger bikaribim lêçûnên xwe bigirim. Em pir rojan birçî radizên.” Di rapora HRW'ê de wiha hat gotin:

“ * Rêxistina Şopandina Mafên Mirovan diyar kir ku îstatîstîkên derbasbûnên sînor ên ji Tirkiyeyê ber bi Sûriyeyê ve ji aliyê çavkaniyekî ku bi mijarê ve haydar e hatiye dayîn. Ev statîstîk bi daneyên ku li ser rûpelên fermî yên Facebookê yên sê rayedarên operasiyonê yên dergehê sînorî yên li ser senifandina vegeryan hatine weşandin, ne hevaheng in.

 * Amarên hatine dayîn eşkere dikin ku di navbera Çile û Kanûna 2023’an de rayedarên Tirk 57 hezar û 519 Sûriyeyî û welatiyên din ji deriyên sînor dersînor kirine ku 16 hezar û 652 ji wan ji deriyê Girê Spî ne.

 * Analîzkirina daneyên rûpela fermî cûdahiyên di pratîkên raporkirinê de destnîşan dike; Yekane derbazgeh, Bab el-Hawa/Cilvegözü, ferqê di navbera vegeryan û derbideran de dike, ku ev yek bi statîstîkên ku bi Human Rights Watch re hatine parvekirin re li hev dike. Li deriyên Bab el-Selam/Kilîs û Girê Spî/Gire Sîpî ne wisa ye.

 * Karmendên her sê dezgehên sînorî bi hemû kesên vegeriyayî re hevpeyvînê dikin û daneyan berhev dikin, sedemên vegerê jî di nav de, lê rayedarên Tirk zext li rayedarên sînorê Bab El-Selam/Kilîs û Girê Sîpî kirin ku hejmarên dersînorkirinê biweşînin. Ev yek dihêle ku Bab el-Selam/Kilîs bi tenê hemî vegerên ji kêmanî Îlona 2022’an ve wekî 'vegerê' bi nav bike, di heman demê de Girê Spî hemî vegeran wekî 'dilxwazî' kategorîze dike ji ber ku herî kêm Çile 2021 bû sedem ku ew veger wekî "veger" were dabeş kirin. Berî Îlona 2022’an, Bab el-Selam/Kilîs diweşand ka çiqas ji vegerên giştî bi dilxwazî ​​bûn. Girê Sîpî di Hezîrana 2023’an de weşana daneyên vegerê rawestand.

* Di sala 2023’an de Tirkiyeyê hejmara Sûriyeyiyên ku di ser Girê Sîpî re ku ji sala 2019’an û vir ve di bin kontrola Artêşa Neteweyî ya Sûriyeyê ya bi piştgiriya Tirkiyeyê de ye şandine ‘herêmên ewle’ zêde kir. Tirkiye dibêje ku ew armanc dike ku herêmên Bakurê Sûriyê, di nav de Girê Sîpî, kontrol bike. Lê di rastiyê de ev herêm bi binpêkirina mafên mirovan tije ne. "Operasyona ku ji aliyê Tirkiyeyê ve li herêma 150 kîlometre ya di navbera parêzgeha Reqa û Hesekê de pêk hat, bi sed hezaran kes koçber bûn û neçar man ku malên xwe biterikînin."

Adam Coogle: Bi navê vegerên dilxwazî ​​vegerên bi zorê ne

Alîkarê Dîrektorê Rojhilata Navîn û Bakurê Afrîkayê yê HRW Adam Coogle ku nêrînên wî di raporê de cih digire got, "Vegerên ku Tirkiye jê re 'dilxwazî' bi nav dike, bi piranî bi zorê vedigerin 'herêmên ewle' ku cihê xeteriyê û bêhêvîtiyê ne. hewl didin xwe ji şert û mercên nemirovî yên li Girê Spî rizgar bikin." "Dema ku neçar dimînin seferên xeternak bimeşînin, sozdariya Tirkiyeyê ya ji bo avakirina 'herêmên ewle' vala ye."

'Divê Tirkiye li gorî prensîba nevegerandinê tevbigere'

Di raporê de hat bibîrxistin ku Rêxistina Doktorên Sînornenas (MSF) di Hezîrana 2023’an de rewşa mirovahî ya li vir weke “hişdar” binav kir û wiha dewam kir:

"Tirkiye wek dewleta dagirker li Girê Spî, mecbûr e ku nîzama giştî, jiyana giştî û sûriyeyiyan li wir ji tundiyê biparêze, bêyî ku çavkaniya wê çi be. Tirkiye berpirsiyar e ku karbidest û bindestên wê qanûnên navneteweyî binpê nekin. binpêkirinan, û piştrast bike ku kesên berpirsiyar bi awayekî guncav bêne ceza kirin." Ew mecbûr e ku hem li gorî qanûnên mirovahî yên navneteweyî hem jî li gorî qanûnên mafên mirovan ên navneteweyî tevbigere da ku misoger bike.

Ji ber ku Tirkiye alîgirê Peymana Ewropayê ya Mafên Mirovan (ECHR), Peymana Navneteweyî ya Mafên Sivîl û Siyasî (ICCPR) û Peymana Penaberan a sala 1951ê ye û li gorî hiqûqa navneteweyî ya adetî, her kes rastî çewsandin, îşkenceyê tê. an jî muameleya hovane ya din. Divê rêzê li prensîba nevegerandinê bigire, ku vegerandina kesek bo cihek ku ew li ser xwe rûbirûyî metirsiyek an tehdîdê bibe qedexe dike."