سویدا شهری که بر بی‌سوادی غلبه کرد، اکنون با چالش جدی روبرو است
در نتیجه حملات جهادی‌ها آموزش در شهر سویدا در جنوب سوریه ضربه‌ی سنگینی خورده است؛ اداره‌ی آموزش و پرورش سویدا در ماه‌های اخیر از دست دادن حدود ۴۰ معلم زن و مرد را اعلام کرده است.
روشیل جونیور
سویدا - در سال ۲۰۰۸، شهر سویدای سوریه دستاوردی استثنایی را جشن گرفت، اعلام سویدا به‌عنوان نخستین شهر سوریه عاری از بی‌سوادی، آن را به موضوع بحث روز تبدیل کرد. این رویداد تنها یک عدد در گزارش‌های رسمی نبود، بلکه بازتاب فرهنگی عمیق بود که باور داشت آموزش اساس قدرت و کرامت است.
خانواده‌های سویدا مدرسه را ادامه‌ی خانه می‌دانستند، کتاب را بخشی از هویت خود، و معلم را شخصیتی شایسته‌ی احترام و تقدیر می‌شمردند. این شهر کوهستانی کوچک توانسته بود به چراغی برای دانش و فرهنگ بدل شود، پزشکان، مهندسان، نویسندگان و هنرمندان پرورش دهد، دانشگاه‌های سوریه را با نیروهای توانمند تغذیه کند، کتابخانه‌های عمومی و خصوصی پر از کتاب داشته باشد، محافلش از گفت‌وگوهای فکری خالی نباشد، و فرزندانش رتبه‌های برتر آزمون‌های رسمی را به دست آورند.
اما این تصویر از ۱۳ ژوئیه‌ی ۲۰۲۵ به‌طور جدی تغییر کرد؛ زمانی که مردم خود را در برابر واقعیتی تازه و بی‌سابقه یافتند. حملات خونین و محاصره‌ی اقتصادی و سیاسی، آموزش را به یکی از بزرگ‌ترین بازندگان تبدیل کرد. مدارس به مراکز اسکان موقت تبدل شدند، کتابخانه‌ها به آتش کشیده شدند، دانش‌آموزان از شرکت در امتحانات محروم شدند، و معلمان جان خود را از دست دادند.
امروز، با آغاز سال تحصیلی جدید، سویدا با تناقضی دردناک روبه‌روست: شهری که زمانی پیشگام سوادآموزی بود، اکنون با دشوارترین و سخت‌ترین آزمون در تاریخ آموزشی و فرهنگی خود روبرو است؛ و در بحبوحه‌ی جنگ علیه دانش و انسانیت، برای حفظ حق یادگیری فرزندانش تلاش می‌کند.
آموزش؛ هدف اصلی تروریسم
با شدت گرفتن تنش‌های امنیتی، مدارس و دانشگاه‌ها نخستین قربانیان بودند. برخی روستاها به‌طور کامل مدارس خود را بر اثر تخریب یا بمباران از دست دادند و کتابخانه‌هایی که هزاران کتاب در خود داشتند، به خاکستر بدل شدند.
یارا الشوفی، یکی از معلمان باسابقه شهر، می‌گوید: «آنچه دیدیم شوکه‌کننده بود؛ مدارس به مراکز اسکان موقت تبدیل شدند، معلمان در درگیری‌ها جان خود را از دست دادند، و دانش‌آموزان از امتحانات یا حتی رفتن به مدرسه محروم شدند. هدف روشن بود: ضربه زدن به دانش و دانش‌آموزان.»
این معلم افزود: «نتایج دانش‌آموزان پایه نهم در سویدا اعلام نشد، در حالی که در سایر شهرها اعلام شد. دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان هم نتوانستند امتحاناتشان را کامل کنند. وضعیت دانشگاه‌ها بهتر نبود؛ برخی دانشجویان خارج از شهر به خاطر ابراز همبستگی با خانواده‌هایشان در شبکه‌های اجتماعی، با توهین‌های نژادپرستانه، حملات فیزیکی و حتی بازداشت توسط نیروهای امنیتی روبه‌رو شدند.»
تلاش برای حفظ شعله‌ی دانش
این بحران تنها دامن‌گیر دانش‌آموزان نشد؛ آموزش به‌طور کلی ضربه سختی خورد. اداره آموزش و پرورش سویدا در ماه‌های اخیر از دست دادن حدود ۴۰ معلم زن و مرد را اعلام کرد. این کمبود شدید نیروی آموزشی، به‌ویژه در دروس علمی و تخصص‌های کمیاب، جبران عقب‌ماندگی تحصیلی را بسیار دشوارتر کرده است.
با این حال، امید هنوز زنده است. یارا الشوفی تأکید می‌کند: «ما باید راه‌های تازه‌ای پیدا کنیم. می‌توانیم خوابگاه‌ها و مجالس محلی را برای آموزش گروه‌های کوچک دانش‌آموزان باز کنیم، مسیرهای امنی برای دانشجویان فراهم کنیم تا بتوانند به مناطق کم‌خطرتر یا حتی کشورهای همسایه بروند. همچنین به حمایت روانی برای کودکان و جوانان نیاز داریم تا از آثار این تجربه‌ها عبور کنند. برای ما آموزش یک تجمل نیست، بلکه حق و ضرورتی حیاتی است.»
«مدارس به پناهگاه بدل شدند و رنج همه‌جانبه است»
عبیر عزالدین، معلم بازنشسته، وضعیت را از زاویه‌ای انسانی‌تر توصیف می‌کند: «تنها در شهر سویدا، مدارس ما به مراکزی برای اسکان خانواده‌های آواره شده از حدود ۳۶ روستا تبدیل شدند و آموزش به‌طور کامل متوقف شد. دانش‌آموزان مقاطع نهایی از امتحانات محروم شدند و حتی در دانشگاه‌های خارج از شهر، دانشجویان با تحریک و نژادپرستی روبه‌رو شدند. به همین دلیل ترجیح دادیم دانشجویان در سویدا بمانند تا دچار آسیب‌هایی نشوند که در ماه‌های گذشته برای برخی رخ داد.»
او توضیح داد: «در این یورش به هیچکس رحم نکردند. حتی فرهنگ و هنر هم هدف قرار گرفتند. کتابخانه‌ای با پنج هزار جلد کتاب به‌طور کامل سوخت. پزشکان، مهندسان، امدادگران و دانشجویان موسیقی را از دست دادیم. یکی از آن‌ها کشته شد و ساز عودش شکسته شد. ما باید برای آغاز سال تحصیلی در اوایل سپتامبر آماده می‌شدیم، اما ویرانی همه‌چیز را مختل کرد و مدارس به مراکز پناه‌دهی بدل شدند.»
او تأکید کرد: «سویدا همواره شهر علم، هنر و اخلاق بوده است و فرزندانش در داخل و خارج کشور ممتاز بوده‌اند. امروز ما شهری مصیبت‌زده هستیم، اما باور داریم که دانش‌آموزانمان به نیمکت‌های مدرسه بازمی‌گردند و علم از جنگ قوی‌تر باقی خواهد ماند.»
فراخوانی به جامعه و سازمان‌ها
امروز جامعه محلی از سازمان‌های بین‌المللی و انجمن‌های مدنی درخواست کمک فوری دارد؛ چه در بازسازی مدارس، چه در تأمین کتاب و مواد آموزشی، یا حتی ارائه بورسیه و حمایت روانی. چرا که سویدا با وجود کوچکی جغرافیایی‌اش همواره سهم مهمی در بافت علمی و فرهنگی سوریه داشته است و از دست رفتن آن، خسارتی برای همه به شمار می‌رود.