آیا محکمه مردمی می‌تواند صدای زنان افغانستان را به گوش جهان برساند؟
با افزایش جنایات طالبان علیه زنان، چهار نهاد مدنی افغانستان ابتکار برگزاری «محکمه مردمی» را به دست گرفته‌اند؛ آیا محکمه مردمی می‌تواند صدای زنان افغانستان را به گوش جهان برساند؟
بهاران لهیب
افغانستان- دادگاه مردمی یکی از محاکمی است که به شکل سمبولیک برگزار می‌شود، اما تأثیر عمیقی بر نهادهای عدلی و قضایی جهانی دارد و زمینه‌ای برای افشای جنایاتی فراهم می‌سازد که اغلب در مورد آن‌ها سکوت می‌شود.
چند سال پیش، پس از خیزش انقلابی «زن، زندگی، آزادی» در ایران، زنان ایرانی چنین دادگاهی را راه‌اندازی کردند که به صورت علنی برگزار شد و شاهدان روایت‌های خود را بیان داشتند. این بار، نهادهای مدنی افغانستان ابتکار مشابهی را به دست گرفته‌اند و به زودی این محکمه برگزار خواهد شد.
پس از به قدرت رسیدن طالبان، نخستین حملات آنان متوجه زنان بود. طالبان نه تنها زنان را از کار و تحصیل محروم ساختند، بلکه با زندان، شکنجه، تجاوز و آزار و اذیت جنسی نیز مواجه شان کردند. حاکمیت افکار بنیادگرایانه در همدستی با ساختار مردسالار باعث شد شماری از زنان، به خصوص آنانی که به جرم «بدحجابی» زندانی شدند، دست به خودکشی بزنند و بسیاری دیگر با مشکلات روانی و جسمی روبه‌رو گردند.
با این حال، زنان شجاعی نیز وجود داشتند که جنایت‌ها و سرکوب‌هایی را که تجربه کرده بودند افشا کردند. حتی ویدیوهایی که طالبان از جریان تجاوز در زندان‌ها برای تهدید و خاموش‌سازی زنان ضبط کرده بودند، توسط این زنان در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت. برای نخستین بار در تاریخ افغانستان، زنان بدون ترس و شرم از تجاوز و آزار جنسی که متحمل شده بودند سخن گفتند و حمایت گسترده مردم و زنان دیگر را به دست آوردند.
به همین دلایل و به سبب ادامه جنایات علیه زنان، چهار نهاد مدنی افغانستان، که یکی از آن‌ها «سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان» است. تصمیم گرفتند تا از دادگاه مردمی بخواهند این جنایات را مورد بررسی قرار دهد.
«سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان» طی سال‌ها برای تحقق حقوق قربانیان جنگ در افغانستان فعالیت‌های اساسی انجام داده است؛ از جمله ایجاد صندوق خاطرات قربانیان، تأسیس موزیم از چهار دهه جنگ و جنایات و اجرای نمایش‌نامه‌های مستند توسط خانواده‌های قربانیان. اعضای این نهاد پس از بازگشت طالبان به قدرت، ناگزیر به ترک افغانستان شدند، اما در بیرون از کشور نیز خاموش ننشستند. آنان در کنار جمع‌آوری اسناد و شواهد از جنایات طالبان علیه زنان، نقش فعالی در راه‌اندازی دادگاه مردمی برای رساندن صدای زنان افغان ایفا کردند.
این نهاد در اعلامیه‌ای نوشته است: «محکمه، صدای زنان افغان را در سطح جهانی بلند خواهد کرد. شهادت زنان و کارشناسان شنیده می‌شود و حکم نهایی صادر خواهد شد.»
همچنین تأکید کرده‌اند: «این محکمه الزام‌آور نیست، اما به عنوان دادگاه افکار عمومی فشار جهانی می‌آورد و بر ضرورت عدالت انتقالی و پاسخ‌گویی طالبان تأکید دارد.»
از سوی دیگر، سازمان ملل متحد و سایر نهادهای بین‌المللی از این روند استقبال کرده‌اند. اما زنان آگاه افغانستان هشدار داده‌اند: «تنها استقبال کافی نیست. باید صدای زنان از داخل کشور شنیده شود. امیدواریم زنانی که پیش‌تر در مذاکرات به اصطلاح صلح با طالبان حضور داشتند و آنان را تغییر یافته می‌خواندند، این‌بار دیگر نمایندگی زنان رنج‌دیده داخل افغانستان را بر عهده نگیرند و روند را به انحراف نکشانند.»
باید گفت محکمه مردمی برای زنان افغانستان فرصتی تاریخی است تا جهان صدای زنان ستم‌دیده این کشور را بشنود. هرچند این محکمه الزام‌آور نیست، اما می‌تواند با جمع‌آوری اسناد، شهادت‌ها و صدور رأی اخلاقی، فشار لازم را بر جامعه جهانی برای پاسخ‌گویی طالبان و تحقق عدالت وارد سازد.