افت خدمات بهداشت جنسی در تونس؛ چالش‌ها و راهکارها
هادیه بلحاج، رئیس گروه توحیده بالشیخ، با تاکید بر افت محسوس خدمات بهداشت جنسی و باروری، نسبت به آثار سوء آن بر سلامت زنان و جوانان هشدار داد.
نزیهه بوسعیدی
تونس - گروه توحیده بالشیخ معتقد است که تصمیم به سقط جنین برای زنان بسیار دشوار است؛ تصمیمی که گاه برای پیشگیری از تولد نوزادان دارای معلولیت یا حفظ سلامت مادر و جلوگیری از عوارض آن گرفته می‌شود.
هادیه بلحاج، رئیس گروه توحیده بالشیخ، اظهار داشت خدمات ضروری و محدودیت دسترسی به حقوق بهداشت جنسی و باروری در گزارش جامعه مدنی به کمیته زنان سازمان ملل ارائه شده است. این کمیته از ۱۰ تا ۲۱ مارس برای بررسی میزان پیشرفت برنامه اقدام پکن تشکیل جلسه داد؛ برنامه‌ای که تأکید می‌کند: «حقوق بشر زنان شامل حق تصمیم‌گیری و کنترل آزادانه بر زندگی، از جمله سلامت جنسی و باروری، بدون هیچ‌گونه اجبار، تبعیض یا خشونت است.»
توصیه عمومی شماره ۲۴ کمیته مبارزه با تبعیض علیه زنان به کشورها توصیه می‌کند به «پیشگیری از بارداری ناخواسته از طریق تنظیم خانواده و آموزش جنسی» اولویت دهند.
در این راستا، گروه توحیده بالشیخ با همکاری بخش دولتی و انجمن‌های دیگر برای بهبود وضعیت زنان و جوانان در حوزه بهداشت باروری و جنسی فعالیت می‌کند و گزارشی در این زمینه تهیه کرده است. اما به گفته هادیه بلحاج، این همکاری‌ها دیگر مانند گذشته فعال نیستند و خدمات ارائه شده نسبت به سال‌های پیش کاهش چشمگیری داشته است؛ گویی بهداشت جنسی و باروری موضوعی فرعی بوده و تأثیری بر زنان و جامعه ندارد.
او اشاره کرد که طبق نظرسنجی سال ۲۰۱۲، ۶۲ درصد زنان متأهل تونسی از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده می‌کردند، اما این آمار در سال ۲۰۱۸ کاهش یافت و در سال ۲۰۲۳ به ۵۰ درصد رسید. این یعنی نیمی از زنان متأهل یا دارای شریک جنسی در تونس از روش‌های پیشگیری استفاده نمی‌کنند.
درباره دسترسی به سقط جنین ایمن در مواقع عدم تمایل به ادامه بارداری، هادیه بلحاج می‌گوید: «قانون تونس سقط جنین را تا هفته چهاردهم بارداری مجاز می‌داند، اما عملاً وقتی زنان به مراکز خدماتی مراجعه می‌کنند، با تلاش‌هایی برای تغییر نظرشان روبرو می‌شوند یا آزمایش‌های غیرضروری از آنها خواسته می‌شود. گاهی نیز با بهانه اینکه سقط دارویی نباید پس از هفته دهم انجام شود، از ارائه خدمات خودداری می‌کنند، حال آنکه این روش تا هفته چهاردهم قابل انجام است.»
او افزود در چنین شرایطی، زنان تحت فشار روانی قرار می‌گیرند تا از تصمیم خود منصرف شوند و هنگام مراجعه به مراکز بهداشت باروری، خدمات مورد نیاز را دریافت نمی‌کنند.
هادیه بلحاج تأکید کرد که تیم توحیده بالشیخ معتقد است تصمیم به سقط جنین برای زنان بسیار دشوار است و گاه با هدف پیشگیری از تولد کودکان معلول یا حفاظت از سلامت مادر گرفته می‌شود. او خاطرنشان کرد آمار مرگ و میر مادران نباید از ۱۷ مورد در هر ۱۰۰ هزار تولد بیشتر باشد، اما برآوردها در غیاب آمار رسمی نشان می‌دهد این میزان بین ۳۵ تا ۴۵ مورد است. بر همین اساس، انجمن به آموزش ارائه‌دهندگان خدمات بهداشت باروری پرداخته و بر ضرورت ارائه خدمات لازم تأکید می‌کند.
او با غیرقابل قبول خواندن این واقعیت که از سال ۲۰۰۸ تاکنون هیچ مطالعه جدیدی برای سنجش میزان مرگ و میر مادران در تونس انجام نشده، تأکید کرد گروه توحیده بالشیخ خواستار تدوین شاخص‌های تازه‌ای است تا بتوان راهبردهای مؤثری برای حفاظت از سلامت مادر و کودک و بهبود دسترسی به خدمات طراحی کرد.
هادیه بلحاج افزود در قالب همکاری با اداره خانواده و توسعه انسانی، انجمن در سال ۲۰۲۲ پژوهشی درباره ارزش‌های جنسیتی، جوانان، روابط میان جنسیت‌ها و بهداشت باروری و جنسی در هشت استان انجام داده است.
او گفت در این پژوهش، ۸۳۷ جوان زن و مرد با همکاری انجمن ما و انجمن «وان تو وان» و زیر نظر مقامات محلی و فرمانداران استان‌ها، پرسشنامه‌ها را تکمیل کردند.
نتایج این مطالعه نشان داد جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال با کمبود اطلاعات در زمینه روابط جنسیتی (بهداشت جنسی و باروری و شناخت بدن) مواجه هستند و ۹۲ درصد آنها اطلاعات خود را از شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک کسب می‌کنند.
هادیه بلحاج تأکید کرد: «برای ساختن جامعه‌ای سالم، باید آموزش بهداشت باروری و جنسی را در نظام آموزشی مدارس گنجاند. امروزه حتی جوانان ۲۹ ساله اطلاعات درستی در این زمینه ندارند، در حالی که در گذشته، آگاهی‌رسانی بهتر انجام می‌شد و جوانان با روش‌های پیشگیری از بارداری و نحوه استفاده از آنها آشنا بودند. دکتر توحیده بالشیخ علاوه بر فعالیت‌های فمینیستی و تخصص در طب اطفال، به سلامت مادران به‌ویژه در مناطق روستایی اهمیت می‌دهد، زیرا این امر مستقیماً بر سلامت کودکان تأثیر می‌گذارد. او از دهه ۱۹۷۰ نقش مهمی در پایه‌گذاری برنامه‌های تنظیم خانواده و قانون سقط جنین داشت که از سال ۱۹۷۳ به اجرا درآمد.»
درباره برنامه‌های آینده انجمن، هادیه بلحاج گفت: «ما همچنان به پژوهش، بهبود کیفیت خدمات، اصلاح نگرش‌ها و ارزش‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی برای کادر پزشکی ادامه خواهیم داد.»
او افزود: «تمرکز ما بر تبادل تجربیات با کشورهای عربی، آفریقایی و حوزه مدیترانه خواهد بود. همچنین از حقوق بهداشتی و باروری، دسترسی به سقط جنین ایمن و آزادی بدن حمایت می‌کنیم، زیرا زنان باید در محافظت از بدن خود در برابر خشونت آزاد باشند.»
هادیه بلحاج سخنان خود را با اشاره به دستاورد گروه توحیده بالشیخ در آموزش ۱۸۶ نفر با همکاری بخش دولتی به پایان برد و ابراز امیدواری کرد این همکاری برای گسترش تخصص‌ها تکرار شود.