حنان حارت

مراکش - کاروان‌های پزشکی تلاش می‌کنند مشکلات بهداشتی زنان را کاهش داده و با موانع ساختاری نظام سلامت مقابله کنند. اما آیا این ابتکارات می‌توانند حق درمان زنان را به شکلی پایدار تضمین کنند، یا فقط راه‌حلی موقتی در غیاب نظام بهداشتی جامع به شمار می‌روند؟

این ابتکارات علاوه بر معاینات پزشکی، حمایت روانی و آگاهی‌سازی بهداشتی را برای قربانیان خشونت خانگی و زنان حاشیه‌نشین فراهم می‌کنند. با این حال، پرسش اساسی این است که این کاروان‌ها تا چه حد می‌توانند نیازهای واقعی بهداشتی زنان آسیب‌پذیر را تأمین کنند؟

مطالعات نشان می‌دهد حدود ۳۰٪ زنان در مناطق روستایی به دلیل ضعف زیرساخت‌های بهداشتی و دشواری دسترسی به خدمات پزشکی، مراقبت‌های لازم را دریافت نمی‌کنند. همچنین طبق پژوهش وزارت بهداشت مراکش، ۲۰٪ زنان در محله‌های فقیرنشین با مشکل دسترسی به خدمات بهداشتی روبرو هستند که ناشی از هزینه‌های بالا یا فاصله زیاد مراکز درمانی است. این وضعیت برای زنانی با شرایط اقتصادی شکننده یا قربانیان خشونت خانگی حادتر است.

در سالن مرکز اسکان قربانیان خشونت در محله الوحده محمدیه، فضایی پرجنب‌وجوش برقرار بود. ده‌ها زن در انتظار نوبت بودند؛ برخی کودکان خود را در آغوش داشتند و عده‌ای آهسته با یکدیگر صحبت می‌کردند. همه برای استفاده از معاینات رایگان کاروان پزشکی آمده بودند که فدراسیون اتحادیه حقوق زنان برای یک روز سازماندهی کرده بود.

در میان جمعیت، زنی که نوزادش را در آغوش داشت، نظر همه را به خود جلب کرد. او تلاش می‌کرد کودکش را آرام کند. چشمانش از خستگی گود افتاده بود و چهره‌اش نگرانی عمیقی را نشان می‌داد که توان بیانش را نداشت. کودکش به دیابت مزمن مبتلا بود و شرایط مالی نامساعد مادر، پیگیری منظم درمان را برایش سخت و گاهی غیرممکن کرده بود.

وقتی نوبتش رسید، با قدم‌هایی لرزان جلو رفت، گویی از شنیدن خبری بد می‌ترسید. تنها چند دقیقه معاینه و گفت‌وگو کافی بود تا کمی از بار نگرانی‌اش کاسته شود. تیم پزشکی تصمیم گرفت مسئولیت درمان کودک را به‌عهده بگیرد و پیگیری مستمر وضعیت او را تضمین کند. هنگام خروج، برای نخستین بار پس از ماه‌ها، نفسی از سر آسودگی کشید و با چشمانی که از امید می‌درخشید گفت: «نمی‌دانستم باید چه کنم؛ این کاروان امروز به فرزندم فرصتی تازه برای زندگی بهتر داد.»

به غیر از این مورد، زنان دیگری نیز از معاینات و آزمایش‌های پزشکی رایگان بهره‌مند شدند. این فقط یک کاروان سلامت گذرا نبود، بلکه کمکی بود که مدت‌ها انتظارش را می‌کشیدند.

یکی از زنان در حال دریافت داروی رایگان تجویز شده توسط پزشک بود. او می‌گوید: «نمی‌دانستم قند خون بالا می‌تواند خطرناک باشد و سال‌ها بود معاینه پزشکی انجام نداده بودم». وی به اهمیت این ابتکارات در افزایش آگاهی بهداشتی زنان اشاره کرد، به‌ویژه برای کسانی که هرگز به خدمات پزشکی دسترسی نداشته‌اند.

 

چشمی بیدار بر سلامت زنان به حاشیه رانده شده

در گوشه‌ای دیگر از مرکز، حکیمه وقاس مددکار اجتماعی فدراسیون اتحادیه حقوق زنان، میان مراجعه‌کنندگان حرکت می‌کرد و درباره اهداف اتحادیه صحبت می‌کرد. چهره‌اش علاقه‌ای صادقانه نشان می‌داد و وضعیت سلامت زنانی را پیگیری می‌کرد که در این کاروان فرصتی کمیاب برای دریافت مراقبت‌های دور از دسترس یافته بودند.

حکیمه وقاس در این باره گفت: «کاروان‌های پزشکی فقط درمان ارائه نمی‌کنند، بلکه در شرایط سخت زندگی، به زنان احساس امنیت و مراقبت می‌بخشند». او تأکید کرد سازماندهی چنین کاروان‌هایی برای زنان آسیب‌پذیر بسیار ضروری است، زیرا «نقش آنها فقط به معاینات پزشکی محدود نمی‌شود، بلکه شامل آگاهی‌سازی درباره مسائل مهم بهداشتی نیز می‌شود.»

او توضیح داد: «کاروان پزشکی شامل متخصصان پزشکی عمومی، بیماری‌های زنان، دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های تیروئید است که به زنان کمک می‌کند از وضعیت سلامت خود آگاه شوند و برای مراقبت از خود اقدام کنند.»

همچنین تأکید کرد بسیاری از مراجعان به مرکز نه تنها قربانی خشونت، بلکه قربانی بی‌توجهی به سلامت و محرومیت از درمان نیز هستند: «بسیاری از زنانی که به ما مراجعه می‌کنند، سال‌هاست معاینه پزشکی نداشته‌اند. برخی برای نخستین بار اینجا با بیماری‌های مزمنی مانند دیابت و فشار خون بالا آشنا می‌شوند. این کاروان‌ها فقط درمان نمی‌کنند، بلکه جان انسان‌ها را نجات می‌دهند، زیرا زنان را با اهمیت مراقبت‌های بهداشتی آشنا می‌سازند.»

با وجود خوشحالی از ارائه این خدمات، حکیمه می‌داند یک کاروان کافی نیست، زیرا بسیاری از زنان به پیگیری مستمر پزشکی نیاز دارند که نظام بهداشتی کنونی به‌آسانی فراهم نمی‌کند.

او به نوزاد مبتلا به دیابت اشاره کرد که عمیقاً او را تحت تأثیر قرار داده بود: «مادرش بسیار نگران بود، چون نمی‌توانست درمان منظم را تأمین کند. وقتی پزشکان تصمیم گرفتند پرونده او را برای تضمین پیگیری درمانش به عهده بگیرند، شادی بزرگی احساس کردم. این کاروان‌ها فراتر از یک ویزیت پزشکی هستند؛ آنها امید به زندگی بهتر را معنا می‌بخشند.»

حکیمه وقاس با حسرتی آمیخته به عزم گفت: «ما با کمک پزشکان داوطلب تا حد ممکن موارد بحرانی را پیگیری می‌کنیم، اما به راه‌حل‌های پایدار نیاز داریم؛ به نظام بهداشتی که آسیب‌پذیری زنان را در نظر بگیرد. کاروان‌های پزشکی گام مهمی هستند، اما کافی نیستند. ما به تعهدی بلندمدت برای تضمین سلامت زنان حاشیه‌نشین نیازمندیم.»

 

به سوی راه‌حل‌های پایدار برای خدمات بهداشتی جامع

نبیله جلال، رئیس شعبه فدراسیون اتحادیه حقوق زنان در محمدیه، توضیح داد این کاروان‌ها بخشی از راهبردی گسترده‌تر هستند که هدفش تقویت آگاهی بهداشتی و تضمین حق زنان برای دریافت مراقبت‌های پزشکی است.

او افزود: «ما پیوسته برای بهبود زیرساخت‌های بهداشتی و گسترش خدمات پزشکی برای همه زنان، به‌ویژه در مناطق دورافتاده تلاش می‌کنیم.»

وی بر اهمیت ارائه خدمات بهداشتی به زنان تأکید کرد: «در مراکز مشاوره و راهنمایی حقوقی ما که در محله‌های فقیرنشین واقع شده‌اند، روزانه با مشکلات بهداشتی زنان روبرو می‌شویم. برخی زنان از اهمیت سلامت خود آگاهی کافی ندارند، در حالی که دیگران با مشکلات جدی مانند کمبود امکانات، کمبود پزشک و صف‌های طولانی مواجه هستند». او خاطرنشان کرد این مشکلات برای زنان با وضعیت اقتصادی نامناسب شدیدتر است و دسترسی به مراقبت پزشکی مناسب برایشان به چالشی دشوار تبدیل می‌شود.

نبیله جلال بر اهمیت توجه به سلامت زنان تأکید کرد، به‌ویژه با توجه به اینکه آنها ۵۱٪ جمعیت مراکش را تشکیل می‌دهند: «توسعه واقعی بدون تضمین حق سلامت زنان ممکن نیست. محرومیت آنها از خدمات بهداشتی، پیامدهای منفی بر کل جامعه دارد.»

با وجود نتایج چشمگیر این کاروان‌ها، فعالان حقوق زنان تأکید می‌کنند راه‌حل واقعی در ارائه خدمات بهداشتی پایدار نهفته است، نه برنامه‌های موقت. نبیله جلال بر اهمیت همکاری میان جامعه مدنی، بخش بهداشت و دولت برای تضمین تداوم این خدمات تأکید کرد: «تجهیز مراکز بهداشتی در مناطق دورافتاده، تأمین دائمی پزشکان متخصص و افزایش آگاهی بهداشتی زنان، به‌ویژه درباره بیماری‌های مزمن و سلامت باروری، ضروری است.»