ناوەندی هەواڵ

لە سەردەمێکدا کە ئێران بەدەست چەندین قەیرانی ژینگەییەوە دەناڵێنێت وەک وشکەساڵی، وەرینی خاک، پیسبوونی هەوا و کەمبوونەوەی سەرچاوە ئاوییەکان، دارستانەکانی زاگرۆس بە هۆکاری جۆراوجۆر، لەوانە ئاگرکەوتنەوەیەکی بەربڵاو و بە ئەنقەست، داربڕین و بوونی جۆرەکانی  لۆرانتیۆس لە مردندان. یەکێک لە مەترسییە هەرە مەترسیدارەکانی ژینگەیی لەم چەند ساڵەی دواییدا هێرشی بەربڵاوی مۆتەکەی گەڵاخۆری بەلوت، جەنجاڵی بەرفراوان بووە بۆ سەر ئیکۆسیستەمی سروشتی، بەتایبەتی لە دارستانەکانی زاگرۆس. ئەم هێرشانە بە هۆی پشتگوێخستن و خراپ بەڕێوەبردنی دامودەزگا بەرپرسەکان لە کۆماری ئیسلامیدا بۆ کارەساتی بەربڵاو گۆڕاوە.

 

پەپوولەی گەڵاخۆری دار بەلوت: مردنێکی بێدەنگ بۆ زاگرۆس

مۆتەکەی گەڵاخۆری دار بەلوت (Lymantria dispar) کە بە شێوەیەکی گشتی بە مۆتەکەی بکوژی دار بەلوت ناسراوە، ساڵانێکە هێرش دەکاتە سەر دارستانەکانی زاگرۆس. لە وەرزی بەهاردا لە ماوەیەکی کورتدا گەڵاکانی دار بەلوت کۆدەکاتەوە و دەیخۆن. ئەم پرۆسەیە دەبێتە هۆی دابەزینی بەرچاوی ئیکۆسیستەمی، سیستەمی بەرگریی درەختەکە لاواز دەکات و لە کۆتاییدا وردە وردە مردنی.

 

لە کاتێکدا کە شارەزایانی بواری ژینگە ساڵانێکە هۆشدارییان داوە لەم ئافاتە، بەڵام بەڕێوەبەرانی سامانە سروشتییەکانی ئێران بەتایبەتی ڕێکخراوی دارستان و مەڕدار، پلانی خۆپارێزییان نەبوو، نەیانتوانی وەڵامێکی کاریگەر نیشان بدەن. هەرچەندە ڕشاندنی بایۆلۆجی لە قۆناغە سەرەتاییەکانی ژیانی ئەم پەپوولانەدا دەتوانێت سووڕی ژیانیان بوەستێنێت، بەڵام ئەم هەلانە بەهۆی کەمی بودجە و کەرەستە و نیگەرانی ئاسایشی سەبارەت بە چالاکوانانی ژینگەیی لەدەستچوون.

 

لەشکرکێشی کوللـەکان مەترسی لەسەر ئاسایشی خۆراک دروست دەکات

لە لایەکی دیکەوە، هێرشی بێوێنەی کوللـە بیابان (Schistocerca gregaria) کە لە نیمچە دوورگەی عەرەبییەوە کۆچیان کردووە بۆ ئێران، لە ساڵانی ڕابردوودا بەشێکی زۆری وڵاتی کردۆتە ئامانج. ئەم کوللانە لە ماوەیەکی کورتدا کێڵگە و لەوەڕگە و دارستانەکان دەخۆن و زیانێکی قەرەبوو نەکراوە بە سەرچاوە خۆراکیەکانی ئێران دەگەیەنن.

 

سەرەڕای پێشبینییەکانی ڕێکخراوی فاو و هۆشداریی پسپۆڕان، نەک هەر وەڵامێکی گونجاوی حکومەت نەبوو، بەڵکو زۆرێک لە جووتیارانی ناوخۆیی بە دەستی بەتاڵ و کەرەستەی سەرەتایی ڕووبەڕووی ئەو ئافاتە بوونەتەوە، لە کاتێکدا چاوەڕوان دەکرا دامەزراوەکانی وەک وەزارەتی جیهادی کشتوکاڵی و ڕێکخراوی بەرگری پاسیڤ پلانێکی گشتگیرتریان هەبێت، بۆ بەرەنگاربوونەوەی بە کۆکردنەوەی سەرچاوەکان.

 

نابەرپرسیارێتی و خراپ بەڕێوەبردن

لە هۆکارە سەرەکییەکانی تەشەنەسەندنی ئەم هەڕەشانە، خراپ بەڕێوەبردن، بودجەی ناکاریگەر و ڕێبازێکی ئاسایشی بۆ قەیرانەکانی ژینگەیە. لە کاتێکدا بەرەنگاربوونەوەی ئافاتەکانی دارستانەکان لە وڵاتانی پێشکەوتوودا بە بنەڕەتی نیشتمانی دادەنرێت، پاراستنی ژینگە لە ئێراندا بووەتە قوربانی بێباکی، گەندەڵی پێکهاتەیی، لە ڕادەبەدەر گرنگیدان بە پرسە سیاسی و سەربازییەکان.

جگە لەوەش چالاکییەکانی پاراستنی گشتی کەوتوونەتە ژێر فشارەوە، ڕێکخراوە ناحکومییەکانی ژینگەپارێزی ڕووبەڕووی سنووردارکردنی یاسایی یان پێکدادانی ئاسایشی لەگەڵ ئەندامەکانیان بوونەتەوە. لەم هەلومەرجەدا ئیتر هیچ پشتیوانییەک بۆ چاودێریکردنی ڕاستی کارەساتە سروشتییەکان نامێنێت.

 

زاگرۆس دەمرێت

دارستانەکانی دار بەلوتی زاگرۆس نەک هەر بەشێکن لە ناسنامەی ڕەسەن و بایۆلۆژی کوردستان و باشووری ئێران، بەڵکو ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە بەرهەمهێنانی ئۆکسجین و ڕێگریکردن لە وەرینی خاک، پاراستنی سەرچاوەکانی ئاو، جۆراوجۆری زیندوو. لەناوبردنی ئیکۆسیستەم واتە چوونە ناو سووڕێکی کوشندە لە بیابانبوون و کۆچی ژینگەیی و هەڕەشەکردن لەسەر ئاسایشی خۆراکی ملیۆنان کەس.

قەیرانەکانی وەک ئەمانە تەنیا دەرئەنجامی هۆکارە سروشتییەکان نین، بەڵکو دەرئەنجامی لاوازی پێکهاتەیی و خراپ بەڕێوەبردنی درێژخایەن و

 تێڕوانینێکی نازانستیانەیە بۆ ژینگە لە ئێراندا. ئەگەر دامەزراوە بەرپرسیارەکان بە زووترین کات پێداچوونەوە بە سیاسەتەکانیان نەکەن، سەرچاوەکانیان تەرخان نەکەن، لەگەڵ کۆمەڵگەی زانستی، مەدەنیدا پەیوەندییان پێوە نەکەن، ئەوا لە داهاتوویەکی ئەوەندە دووردا ڕووبەڕووی کارەساتێکی ژینگەیی نەگەڕاوە دەبینەوە.