رەفیف ئسلیم

غەززە - داگیرساندنی ئاگر بۆ چێشت لێنان و بەدەستهێنانی ئاردی پاک و بەکارهێنراو نیگەرانی بەردەوامی ژنانی کەرتی غەززە بووە لە سەرەتای شەڕەوە لە ساڵی ٢٠٢٣، پلاستیک و جل و بەرگ و زبڵ و کتێبی قوتابخانەکانیان سووتاندووە بۆ داگیرساندنی ئاگر. هەروەها ئاردیان ئامادە کردووە کە کۆتر و هەموو جۆرە کرمێکی تێدایە بۆ دامرکاندنەوەی برسێتی منداڵەکانیان، تەنها بۆ ئەوەی لە کۆتاییدا حەبی ماددە هۆشبەرەکان لەناوەوە بدۆزنەوە.
 

خواردنێک کە بە بۆنی پلاستیک پیس بووە
خولوود ئەبو شەرار یەکێکە لەو ژنانەی کە تووشی قەیرانی دار سووتاندن بووە. جل و بەرگ و پێڵاو و کتێبی قوتابخانە و یاری پلاستیکی منداڵان و زبڵی ڕۆژانەی سووتاند. هەموو ئەم ئەگەرانە لەبەردەستدا بوون بۆ سووتاندن بۆ ئامادەکردنی پلێتێک عدس یان کوپێک ئاوی گەرم بۆ کوپێک چای بێ شەکر. خولوود ئەبو شەرار دەڵێت: "ماندووم... و هەست دەکەم ڕۆژ لە دوای ڕۆژ تەندروستیم تێکدەچێت". هەڵگیرسانی ئاگر بۆ ئەو بووەتە کابوسێک. هەست دەکات ئەو ژەهرانەی کە دەیسووتێنن دەچنە ناو کۆئەندامی هەناسەدانییەوە و دەبێتە هۆی نەخۆشییەکانی هەناسەدان و سەرئێشەی توند و چاوەکانی سوور و خوران. تەنانەت تامی ئەو پلاستیکە سووتاوانە یان زبڵەکانیش دەکات کە دەچێتە ناو خواردنەکەیەوە، هەندێکجار ڕێگری دەکات لە تەواوکردنی ژەمەکانی. بە بەزەییەوە سەیری کچەکانی دەکات و پێی سەیرە: "ئەو ژەهرانەی لە ئاگری چێشت لێنانەکەوە دەردەچن و دەچنە ناو ئەو خواردنانەی کە دەچنە ناو گەدەتەوە، چی بەسەر جەستە بچووکەکانتاندا دێنن؟" لە مانگی ئازاری ساڵی ڕابردووەوە ماڵەکەی لەلایەن هێزەکانی ئیسرائیلەوە بۆردومان کراوە. ئەو کچە دەستی کردووە بە دەرهێنانی ئەو دارە کە بەهۆی مووشەکەکانەوە نەسووتاون و بۆ چێشت لێنان بەکاری دەهێنێت. بەڵام ئێستا کە هەموو مۆبیلیاتەکانی نەماون، توانای کڕینی کیلۆیەک دار بە ٣ دۆلار نییە.

 

ئاڵۆزییە تەندروستییە جدییەکان
ئاگرەکە ئاڵۆزی تەندروستی جددی بۆ خولوود ئەبو شەرار دروستکرد. دوای لەهۆشچوون گەیەندرایە نەخۆشخانە و بۆ ماوەی هەفتەیەک دەرمانی لە ڕێگەی خوێنبەرەوە بۆی نووسرا دوای ئەوەی پزیشکەکە تووشی هەوکردنی سنگی بوو. ئاماژەی بەوەشکردووە، سووتاوییەکان لە دەوروبەریدا بوون، بەو پێیەی مەحاڵە ئاگر داگیرسێنرێت بەبێ ئەوەی دەستی بسوتێت. بارگرانییەکەی زیاتر ئەو منداڵانە بوون کە وەک یارییەک دەیانبینی کە دەیانەوێت بەشداری تێدا بکەن، ئەمەش وایکردووە دڵنیا نەبێت کە ئایا خۆی یان منداڵەکانی بپارێزێت.

ئەوەی دۆخەکەی خراپتر کرد، بە گوتەی خولوود ئەبو شەرار، تێچووی زۆری ئەو لایتەرە بوو کە بۆ داگیرساندنی ئاگرەکە بەکاری دەهێنا. لە ڕابردوودا چەند سەنتێک بوو، تەنانەت چارەکێکی دۆلاریش نەبوو، لە کاتێکدا ئەمڕۆ ٢٠ دۆلارە. لە ئەنجامدا ئەوانەی کە یەکێکیان نەبوو، لە کەمپەکەدا دەگەڕان بۆ ئەو خێزانانەی کە پێشتر چێشت لێنانیان دەکرد و لەبری ئەوە مەنجەڵەکانی خۆیان دادەنا، یان دوو دۆلاریان بە خاوەن فڕنەکە دەدا، یان بەبێ خواردنی کوڵاو یان ئاوی گەرم بمێننەوە بۆ ئەوەی بەشێک لەو خواردنانەی کە هێرشەکە بەجێی هێشتووە بۆ کۆرپەکەیان بەهۆی کەمی خۆراکەوە ئامادە بکەن. ئەو هیوادارە بەم زووانە غازی چێشت لێنان بخرێتە ناو کەرتی غەززە و کۆتایی بە ئازارەکانی ئەو ژنانە بهێنرێت کە لەوێ بوون و کۆتایی بە بوونی سەردەمی بەردینیان بهێنرێت کە لە دوای ٧ی ئۆکتۆبەرەوە دەستی پێکردووە، ئاماژە بەوە دەکات کە کاتێک نرخی یەک کیلۆ غازی چێشتلێنان گەیشتە ٧٠ دۆلار، بۆ ئەوەی خۆی لەو کێشانە بەدوور بگرێت کە بەهۆی ئاگرکەوتنەوە و چوونە نەخۆشخانەوە دروست بووە. بەڵام ئەمڕۆ لە کەرتی غەززەدا هیچ ئاسەوارێکی لێ نەماوە.

 

حەبی ماددە هۆشبەرەکان لە ئاردی
سەبارەت بە ئاردیش مەیسا حەبوش ڕوونی کردەوە کە قەیرانی ئارد پێنج مانگ لەمەوبەر دەستی پێکرد. زۆربەی خێزانەکان نەیانتوانی خۆیان بپارێزن و ئاردی هەڵبگرن، چونکە هەمووان وایان دەزانی ئاگربەستەکە چەند مانگێک دەخایەنێت. ئاماژەی بەوەشکردووە، لە سەرەتای قەیرانەکەدا خێزانەکان ئاردی تێکچوویان کڕیوە کە بە کرم پیس بووە. ئەوانەی خواردبوویان هەستیان بە سکچوون دەکرد و ئازارێکی زۆریان لە گەدەدا هەبوو، ئەمەش وایکرد حاڵەتەکانی هەوکردنی گەدە و ڕیخۆڵە لە ناوەندە پزیشکییەکان بەبێ دەرمان کۆببنەوە.
ئاردی تێکچوو تەنها چەند ڕۆژێکی خایاند تا لە بازاڕەکان دەربهێنرێت و بە تەواوی بەتاڵ بکرێتەوە. مەیسا حەبوش وتی، ئەوانەی شارەزای هونەری دزی و چەقۆکێشن، دەچن لە بارهەڵگرەکان دزی دەکەن، ئەوانەی بێدەسەڵاتن لە جەنگەڵەکانی غەززەدا برسی دەمێننەوە کە هێزەکانی ئیسرائیل دروستی کردووە. ئاماژەی بەوەشکردووە، خۆی و خێزانەکەی نەیانتوانیوە کیلۆیەک ئارد بکڕن، کە گەیشتبووە چەند هێندەی نرخی ڕاستەقینەی خۆی، بەو پێیەی یەک کیلۆ تەنها شەش نان بەرهەم دەهێنێت. ئەوان بە برسی مانەوە، تەنها بە عدس دەژین. ئەمڕۆ لەگەڵ باسکردنی ئاگربەستێکی نزیکدا، ئاماژەی بەوەدا کە نرخی یەک کیلۆگرام دابەزیوە، بەڵام ژنان ڕووبەڕووی وەسوەسەیەکی دیکە دەبنەوە: دۆزینەوەی حەبی ماددە هۆشبەرە کوشندەکان لەناو کیسە ئاردییەکاندا. بەم شێوەیە ئەگەر پارەشیان هەبێت بۆ کڕینی ئەو شتانەی کە پێویستیان پێیەتی، دایکان ترسیان لە منداڵەکانیان هەیە لەوەی کە ورد دەکرێن و دەبنە تۆزی سپی. بۆیە ئەوان پێیان باشە عدس بکوڵێنن، چونکە ئەگەری مردنیان کەمترە بەهۆیەوە. مەیسا حەبوش پێدەکەنێت کاتێک ئاماژە بەوە دەکات "سەیرکە ئەوانە کیسی ئاردین، بەڵام چیتر پڕ نین لە ئارد، بەڵکو پڕن لە جل و بەرگ و کەلوپەلی کەسی. دوای ئەوەی ناوەڕۆکەکەی کۆکرایەوە و کرا بە نان، من شۆردم بۆ ئەوەی بەکاریان بهێنم لەنێو قەیرانێکی دیکەی خنکێنەردا کە ژنان لە کاتی ئاوارەبووندا ڕووبەڕووی دەبنەوە: نەبوونی کیسە". ئاماژەی بەوەشکردووە، منداڵە بچووکەکەی هەمیشە دەگری، دەیەوێت ئاردی ناو کیسەکە برسێتیەکەی تێر بکات.