ناوەندی هەواڵ

 

١ی ئەیلول،  وەک ئەو بەروارە تۆمارکراوە کە ئەڵمانیا لە کاتی جەنگی جیهانی دووەمدا دەستی بە داگیرکردنی پۆڵەندا کرد، هەموو ساڵێک ڕۆژی جیهانی ئاشتی لەلایەن یەکێتی سۆڤیەت و پەیمانی وارشۆەوە بۆ بیرهێنانەوەی ڕادەگەیەنرا، ساڵی ١٩٨١ ئەنجومەنی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان زەنگی ئاشتی دا و ٢١ی ئەیلولی ڕۆژی جیهانی ئاشتی ڕاگەیاند، خەسڵەتی هاوبەشی ئەمڕۆ کە هەموو ساڵێک لە دوو بەرواری جیاوازدا پیرۆز دەکرێت، ئەوەیە کە نوێنەرایەتی ئاگربەستێکی نێودەوڵەتی و ئاشتییەکی بەردەوام دەکات لەگەڵ ئەوەشدا، بەرواری ١-٩  زیاتر باوەشی بۆ گەلەکان دەکردەوە.

 

تورکیا واز لە شەڕ ناهێنیت و پێداگری دەکات

لە تورکیا ڕۆژی ١ی ئەیلول لەلایەن ئەو خەڵکانەوە پیرۆز دەکرێت کە دەیانەوێت کۆتایی بە شەڕ و پێکدادانەکان بهێنرێت و لەم هەفتەیەدا زنجیرەیەک ڕووداو بەڕێوەدەچێت هەزاران کەس کە بەبیر بەرپرسانی حکومەت دەهێننەوە بۆ بەدیهێنانی "ئاشتی" و واز لە پێداگریی "ئاشتی" ناهێنن، زۆر بە توندی پەیامی خۆیان بەرز دەکەنەوە، ئەم دەنگە پێویستە زۆر توندتر دەرببڕێت چونکە تورکیا دەستبەرداری پێداگریی خۆی لەسەر شەڕ لە ناوەوە و دەرەوەی سنورەکانی نابێت، تەنانەت ئەگەر تەنیا چاو لە ڕێژە پڕچەکەکان بکرێت، دەکرێت ببینین تورکیا بەرەو چ کارەساتێک دەڕوات.

 

هەنگاوەکان لە بەرژەوەندی شەڕدا دەبرێن

ئەو دەوڵەتانەی کە لە شەڕ و پڕچەک کردن بەشداری دەکەن، لە هەموو پێچ و پەنایەکیدا بودجەی چەکەکانیان زیاد دەکەن و وڵاتانیش ناچار دەکەن خۆیان پڕچەک بکەن ئەو دەوڵەتە ئیمپریالیستانەی زۆرترین چەک دەفرۆشن بەهۆی ئەو شەڕانەی سوتاون و ئەو گرژییانەی دروستیان کردوون، وڵاتانی هیندستان، سعودیە، میسر، پاکستان و تورکیا کە لەنێو ئەو وڵاتانەدا بوون کە لەم ساڵانەی دواییدا زۆرترین چەکیان کڕیوە، خۆیان بۆ "شەڕی هەرێم" ئامادە دەکەن، سەیرکردنی مانۆڕەکانی سنووری تورکیا، ئاشکرایە کە لە بەرژەوەندی شەڕدا هەنگاو دەنێت سەرەڕای بانگەوازی گشتی بۆ ئاشتی، پڕچەککردن وەک دیاریکەری پرۆسەی دووبارە هاوبەشکردنەوەی جیهان دەبینرێت.

 

کڕینی چەک لە زیادبووندایە

بارودۆخی تورکیا بە تایبەتی لە ڕاپۆرتی پەیمانگای لێکۆڵینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی ستۆکهۆڵم بۆ ساڵانی ٢٠١٥-٢٠١٩ جێگای سەرنجە تورکیا لە ساڵی ٢٠١٣-٢٠١٧ بە ڕێژەی ١٤٥ لە سەدی فرۆشتنەکانی چەک زیادی کردووە بە بەراورد بە پێنج ساڵی ڕابردوو و لە ساڵی ٢٠١٥-٢٠١٩ بە ڕێژەی ٨٦ لە سەد بە بەراورد بە ماوەی پێشوو، لە نێوان ساڵانی ٢٠١٥ و ٢٠١٩ دا تورکیا لە ڕیزبەندی ١٤ی جیهانی فرۆشتنی چەکدایە پشکی بازاڕ بەرزبۆتەوە، بۆتە وڵاتێک کە نەک هەر دەیکڕێت بەڵکو دەفرۆشێت، واتە شەڕی بازاڕەکان.

 

ئیندێکسی ئاشتی جیهانی "KBE" کە لە ساڵی ٢٠١٩ لە لایەن پەیمانگەی ئابووری و ئاشتی بڵاویکردۆتەوە، بارودۆخی ئاشتیی ڕێژەیی و ئاستی ئاسایشی ١٦٣ وڵاتی سەربەخۆ لەسەر ئاستی جیهان پێوانە دەکات بەم پێیەش تورکیا لەنێو ئەو وڵاتانەدایە کە لە ئاشتی جیهانی دوور کەوتوونەتەوە ئارامترین ناوچەی جیهان ئەوروپایە، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێشتا کاولدرۆنێکی کوڵاوییە، دۆخی تورکیا لە ناوچەی زیادبوونی نائارامی و نائارامیدایە.

 

بەردەوام دەبێت لەحوکمڕانی لەگەڵ شەڕدا

ئەو پڕۆسەی ناکۆکە، کە تێیدا ئەردۆغان لەگەڵ ئاکەپە تێگەیشتنی حوکمڕانیی دەپارێزێت، واتە دەوڵەتی شەڕ بۆ تورکیا بەتایبەتی دامەزراندنی بارەگای سنووریی بەبیانووی گەلی کورد شەڕێکی بێ ناو ئاشکرا دەکات بەناوی "ئۆپەراسیۆن". حکومەت لە هەوڵی بەهێزکردنی دەسەڵاتی خۆیدایە لە ڕێگەی شۆڤێنیزم و جەنگ و نکۆڵیکردنەوە بۆ ئەوەی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە. گەلەکان دژایەتی شەڕ و چەوساندنەوەی تاوانی نوێ دژی مرۆڤایەتی دەکەن.