سلێمانی

 

ئەمڕۆ، لە هۆتێل داوا لە شاری سلێمانی، بە دەستپێشخەری گەنجانی باشووری کوردستان، کۆنفرانسێک لە گۆشەنیگای گەنجانەوە، سەبارەت بە هەڵسەنگاندن و خستنەڕووی چارەسەر بۆ ئەو کێشانەی ئێستا دووچاری گەنجان بوونەتەوە، 
بە بەشداری زیاتر لە ١٠٠ گەنج، بە دروشمی “بە گەنجی ڕێکخراو، سۆسیالیزمی دیموکراتیک سەردەکەوێت” بەڕێوەچوو. 

 

لە پانێڵی یەکەمدا، هەردی دوولبەر دەربارەی خوێندنەوەیەک بۆ مێژوو پانێلێکی پێشکەش کردو وتی: ساڵانێکی زۆرە کورد بەردەوام و بەشێوەیەکی بەرفراوان لەگەڵ ئاواکردنی سیستم نەتەوەدا بارودۆخی کورد ڕوبەڕووی جەنگ دەبێتەوە، بەڵام تەنها نەتەوەی کورد توانیویەتی بەو قەدەرەی کە ڕوبەڕووی کورد دەبێتەوە، ڕاوەستە بکات و ئەو جینۆساییدانەی بەرامبەری ئەنجامدراوە ڕوبەڕووی بوەستێتەوە، لە سەدساڵی ڕابردوودا دەبینین چی جۆرە قڕکتردنێک بەسەر شوناسی کورددا هاتووە، کاتێک مێژوو دەخوینینەوە دەبینین ئەو پەیمان نامانەی بەستراون بەدەر لە مافی کورد و دژ بەکورد ئەنجامدراوە، تەنها کورد دەتوانێت ڕوبەڕووی بوەستێتەوە، لە دوای هاتنە ئاراوەی سیستمی ناوەندییەوە، لە لایەن خەلافەتەکانەوە کە پەراوێزێکی دروستکرد، هەروەها ئەو بارودۆخەی لە سەدەی ٢٠ دا ڕوبەڕووی کورد دەبێتەوە، دەگەڕێتەوە بۆ خەلافەتەکانی کورد لە ناوچەکەدا، و بێئاگابوونی دەسەڵاتداران، هەروەها لە ئێستادا سیستمی سەرمایەداری کە لە ئەوروپاوە سەرچاوەی گروتووە، بەر لەوەی چەمکی تورک بوون و چەمکی تورک لە ئەدەبیاتی ئەتاتورک سەربکەوێ، کە لەودوای ئەو پەیماننامانەوە جینۆسایدی مادیی و مەعنەوەی بەسەر گەلی کورددا دەکرێتەوە، کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕەنگی داوەتەوە، کوردی لە تەواوی پارچەکانی کوردستاندا ڕوبەڕووی جینۆسایدکردن کردەوە، کە تورک بوونی کردە جێگەی شانازی، نکۆڵیکردن لە شوناسی کورد بووە نەخۆشییەک لەسەر هەر تاکێکی کورد. 
 

هەردی دوولبەر ئاماژەی بەوەشکرد، کاتێک هۆشیاری بە هەقیقەت نەبوو ناتوانێ واتا بە ژیان بدات، بۆ ئەوەی لەئەمڕۆدا هۆشیاربین بە بوونی خۆمان و مێژووی خۆمان بناسێنین، بەڵام کاتێک کە خیانەت لە شوێنێک دەرکەوت  ئەوا شێواندنی چەمکەکانە وەک لەناوبردنی کولتووری نەتەوە، هەروەها کاتێک فۆرمی گەل ئاوا دەبێت مرۆڤایەتی ئاشنای سیستەمی نەتەوە دەوڵەت دەبێت وتیشی: ژنان ڕگێکی مێژووی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، ژنان پەیوەستن بە نیشتیمانەکەیانەوە، شەرەفی خۆیان بە نیستیمانەوە بەستوەتەوە، کە بینیمان لە ڕۆژئاوای کوردستاندا ژنان بەرامبەر هێزێکی گەورەی تیرۆرستی داعشدا وەستانەوە، دەبینین چەمکی "ژن، ژیان، ئازادی" لە تەواوی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە ڕەنگی داوەتەوە، لێرەدا ژن ڕۆڵی گرنگی لە خەبات و شۆڕشی گەلی کورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا گێڕاوە. 

 

لە پانێلی دووەمدا، باس لە شیکردنەوەی ڕەخنەیی لەسەر ناسۆسیۆنالیزم کرا، ڕەگەزگەرایی و ئاینگەرایی تێیدا هەریەک لە پانێلستەکان ویژدان نورەدین و ڕەوا قوربانی قسەیان لە پانێلکەکەدا کرد.

 

ویژدان نورەدین، مامۆستا و چالاکوانی مافەکانی ژنان، پانێڵیست، باسی لە ڕەگەزگەرای کرد، وتی: ڕەگەزگەرای لە سیستمی مۆدێلیتەدا بابەتێکی دڕکاوییە، کە لەبەرامبەور پیاو ژن دروستکراوە، هەڵگری ئەم ناسنانمەیە هەڵگرێکی خۆنەویستانەیە، کەلتوور و مێژوو لە سەردەمانی دێریدان، ژنان هاوتای پیاوان پڕۆسەکانی ژیان لە ناو کۆمەڵگەدا بەڕێبکەین، ژنان لەگەڵ پیاواندا پڕۆسەی بەڕێکردنی ناو کاری ماڵ و دەرەوە کوشتوکاڵیان ئەنجامداوە، ژن لە پڕۆسەی ژیاندا ڕۆڵی گرنگیان گێڕاوە، بەڵام لەگەڵ هاتنی سیستمی سەرمایەداری ژنانی لە قاڵبدا، هەبوونی ململانێ لە ناو هەردوو ڕەگەزدا، ژنانی ڕوبەڕووی ئەو ئەقڵییەتە کردەوە، هەروەها کۆمەڵگە لە ڕێگەی ئەو ململانێ سسیاسییەدا ژنانی دوچاری پلە دووی کرد، ئێمەی ژنان لە ڕێگەی خۆپەروەردەکردنەوە دەتوانین ڕوبەڕووی ئەو رەگەزگەراییە ببینەوە، ئەو سیتسمەی لە ئێستدا کاری لەسەر دەکرێت، ژنانی ڕوبەڕووی بەشداریکردن لە کاری دەرەوە کردەوە، کە لەپاڵ کارکردن لە دەرەوە و ئابووری سەربەخۆ، دەستبەرداری پەروەردەی خێزان و مدناڵ نابنەوە، بەڵام بەبێ هاوژیانی ئازاد و پێکەوەی ژن و پیاو ناتواندرێت بە باشی کارەکانی ئەنجام بدات، هەروەها ڕێبەری گەلی کورد " عەبدوڵا ئۆجالان" باس لە ڕۆڵی ژن لە کۆمەڵگەدا دەدات، کە ژنانێک لە کۆمەڵگەدا ڕۆڵی بەرەوپێشبردنی کۆمەڵگە دەدات، ئێمەی ژنان لەسەر فکری ڕێبەری گەلی کورد خۆمان پەروەردەبکەین تا بتوانین ڕوبەڕووی ئەو سیستمە دەسەڵاتدار و فکرەی کۆمەڵگە ببینەوە. 

 

ڕەوا قوربانیی، ئاماژەی بە ڕەگەزگەرای لە ئایندا دەکات، وتی: ئێمە شێوەزی جیاوازی ئاین دەبینین هەبوونی دۆخی دەرونی جیاواز بۆ کۆمەلگا هەبوونی ئاین و فکری جیاوازە لە ناوکۆمەڵگا، لە ئێستادا دەرکەوتەکانی ئاین چین کام دەرکەتە خزمەت بە پرسی ئاین و  نەتەوەی کورد دەکات، هەروەها هەر نەتەوەیەک ئەدەبئات تێیدا زال بێت مەزهەبی ئاینی ناتوانێت تێدا زال بێت، هەروەها ئاین کاتێک دێتە ناو کۆمەڵگە فۆرمی جیاواز ەوردەگرێت ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت ئەوەی دەیبینین خودی دیارەکە نیە بەڵکو لە ناو کۆمەڵگەدا دەکەوێتە ژێر کاریگەریبۆ چونی جیاواز، دەربارەی دەرکەوتەکانی ئاین ئاماژەی بەوەدا کە ئاین کاریگەرە بە مێژ و جوگرافیا و تێگەیشتن بۆ ئاین گرنگە. 
 

لە پانێڵی سێیەمدا، باس لە ئەڵتەرناتیڤ و چارەسەرییەکان کرا. 
نەورۆز محەمەد قادر، پانێڵیست، باس لە ئەڵتەرناتیڤ و چارەسەرییەکان کردو وتی: پەیوەستنەبوون بە نەتەوە و لادان لە کولتووری نەتەوەی تەنها لە ناو گەنجانی کوردا بوونی نییە، لە ناو سەرجەم گەلانی جیهاندا بوونی هەیە، ئینتیمای گەنجان لە ناوچەیەک بۆناوچەیەکی دیکە دەگۆڕدرێت، لە لایەن دەسەڵات و نەتەوە پەرستیی و ناسیۆنالیزمەوە کاری گەورە بۆ تێکدانی نیستیمان پەروەری گەنجان دەدرێت، کێسەی گەورە لە سیستمی دەوڵەتداریدا بەهۆی بوونی باوەڕوویەوە دروستبووە، شۆڕشگێرەڕەکان لەناودەبرێت، پاشان دیکتاتۆران حکومڕانی دەکەن، ئیمە خۆبەڕێوەبەریمان لە ڕۆژئاوای کوردستاندا هەیە، کە پارێزنامەی ڕێبەری گەلی کورد " عەبدوڵا ئۆجالان"ە، کە دەستکەوتی گەورە لە جیهاندا دەستدەخات، مافی پاراستنی جەوهەری هەیە، کە لە شاری کۆبانێدا هەموو ی بەرگری دەکات، خۆسەرییەکی ئابووریانە هەیە، کە ژنان و پیاوان تێیدا بەشداری لە خەبات و ئابووری دەکەن، لەوێدا کەمتر کار لەسەر بەسزا گەیاندن دەکەن، زیاتر کار لەسەر جیهانبینی و خۆبەڕێوەبەری و لە ڕیگەی دەستوورەوە کار دەکەن. 

 

کۆتا پانێڵ، لە پانێڵی چوارەمدا، باس لە ڕۆڵی گەنج و ژن، ڕوبەڕوونەوەی گەنجان و ژنان بەرامبەر سیستمی دەسەڵات و بە مۆدێرنکردن، باسی لێوەکرا. 

 

دیار عەبدولخالق قادر، باس لە باردودۆخی گەنجان دەکات، گەنجان لە ڕووی ئەو ئەقڵیەتە سەرمایەدارییەی دەگوزەرێت ناتوانێ زانست و زیانیارییەکان ببەخشێت، ئەو بارودۆخەی ئێستە گەنجانی تێکەوتووە، ئەو داواککاریانەی کە هەیانە لە ئاست داواکارییەکاندا نییە، لایەنی پەیوەندیدار بەدەم داواکارییەکانیانەوە ناچن، زۆربەی گەنجان کە ڕاوسەرنجیان هەیە، بەڵام لە لای کۆمەڵگە بە گونجاو نازانن، بەڵام بە پێچەوانەوە گەنجێکی بێدەنگ کۆمەڵگە بە گەنجی دروستی دەزانێت، کە ئەمە دەوڵەتێکی دیکتاتۆر بونیاد دەنێت، گەبج دەبێت لە بیروڕا دیکتاتۆرییەکانی دەسەڵات یاخیبێت، کورد لە سەرجەم دیکتاتۆرەکان یاخیبووە، دیکتاتۆران بانگەشەی گۆڕینی کۆمەڵگە لە ڕێگەی گەنجانەوە دەکەن، بەڵام هەوڵی کپکردنەوەی گەنجان دەدەن دەسەڵاتداران لە سەرجەم لێدوانەکانیاندا گەنجان وەک پێشەنگی گۆڕانکاری باسدەکەن، بەڵام کاتێک گەنجان دەستدەکەن بە گۆڕانکاری ڕوبەڕوویان دەوەستنەوەو سەرکوتیان دەکەن، هەروەها لایەنە سیاسییەکان قۆرغکردنی پەیداکردنی ئابووری و ژیانکردندان گەنجان ڕوبەڕووی ئاوارەکردنی گەنجان بەرەو وڵاتانی ئەوروپا دەکەن، پاشان لە ڕێگەی خوێندنگە ئەهلییەکانەوە گەنجان ڕوبەڕووی لەناوبردنی زمان و فکری دەکەنەوە.

 

"لە باشووری کوردستان یەکسانی ژن و پیاو نابیندرێت"

زنا ئازاد، پانێڵیست باسی لەوەکرد، یەکسانی ژن و پیاو وەک یەک نابیندرێت، کێشەکانی ژن لە باشووری کوردستاندا لە ئازادیدایە، وتی: ژنان لە ڕووی ئازادیدا لە باشووری کوردستاندا لە ئاستێکی خراپدایە، ژنان لە ماڵەکاندا هاتونەتە دەر و دەخوێنن بەڵام لە کۆمەڵگەدا ئازادنین، هەروەها ژنان لە ئەقڵیەتی خێڵایەتییوە دەرهێندران، بەڵام کەوتونەتە ئەقڵیەتی سەرمایەدارییەوە، کە ژنان لە ڕێگەی جوانکاریی و سیستمی سەرمایەدارییەوە ڕوبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە، هەروەها ئەو سیستمی دەسەڵاتە گەنجان و ژنانبێدەنگ دەکات، ئەو ئەقڵیەتەی لە کۆمەڵگەی باشووری کوردستان و دەسەڵاتداران پێکەوە کار لەسەر بێدەنگکردنی ژنان و گەنجان دەکەنەوە، هەروەها ڕۆڵیان لە پەکخستنی پەروەردە و هۆشیاریدا هەیە، زمان کاریگەری لەسەر پێشێلکارییەکانی مافی ژنان و ئازادی هەیە، پەروەردەکردن ڕۆڵی گرنگی هەیە، منداڵێک لەسەر ئەقوڵیەتی پیاوسالاری پەروەردە دەکرێت، پێیان دەڵێن ئەرکی ژنە منداڵ بەخێوبکات ماڵ بەڕێوەببات، پاشان ئەرکیان تەنها بەخێوکردنی منداڵ و بەڕێوەبردنی پیاوە لە ناو ماڵەکەی خۆیدا، بەڵام ئەم پەروەردەکردنە ژنان دەخاتە قەفەزی ئەقڵیەتی پیاوسالارییەوە، ژنان بۆ ڕبەڕوبونەوەی ئەو دەسەڵاتە دەبێت ژنان خۆیان پەروەردە بکەن، بەرامبەر ئەو ئەقڵیەتەی سدەسەڵات بوەستینەوە، لە ڕێگەی خوێندەوەوە دەتوانین ئێمەی ژنان ئەرک و بەرپرسیارێتیمان بزانین، هەروەها دەبێت هەوڵ بۆ دۆزینەوەی مافەکانمان بدەین بتوانین پێکەوە ژنان کۆببنەوە تا ڕابەرایەتی و نوێنەرایەتی تەواوی ژنان بۆ ئازادی و ئاشتی بکەین.  

گەنجان لە کۆتاییدا بە خوێندنەوەی ئەنجامنامەیەک کۆتاییان بە کۆنفڕانسی گەنجانی باشووری کوردستان هێنا، تێیدا ئاماژە بەوەکرابوو: 

ئێمە وەک گەنجانی هەموو شار و شارۆچکە و شوێنە جیاجیاکانی باشووری کوردستان، لە ژێر دروووشمی "بە گەنجی ڕێکخراو، سۆسیالیزمی دیموکراتیک سەردەکەوێت"، بەشداریی لەم کۆنفرانسەدا کرد. لەم کۆنفرانسەدا چەندین بابەت و مژاری جیاواز  بە شیوەیەکی تێروتەسەل گفتوگۆ و  وتوێژیان لێوە کرا. هەروەها جەخت لەوە کرایەوە کە پێویستە سەرلەنوێ کێشەکانی کۆمەڵگە بە ڕوانگە و دیدێکی گەنجانەوە تاوتوێ بکرێنەوە و گەنجانیش تێڕوانین و بیروڕای خۆیان لەسەر ئەو بابەتانە دەرببڕن. لەبەر ئەوەی گەنج بزوێنەری مێژووە و ڕۆڵی سەرەکی لە ڕووداوەکاندا هەیە، لەو سۆنگەیەشەوە ئێستا پێویستە ئەو ناسنامەیە بۆ گەنج بگەڕێندرێتەوە وا لێی دابڕاوە. ئامانجی سەرەکیشـمان لەم کۆنفرانسە هەر ئەمە بوو، بە تایبەت لەم کاتەدا کە زۆر بە ڕوونیی هەست بەو کێشانە دەکرێت وا ڕووبەڕووی گەنجان بوونەتەوە. 

لە کۆنفرانسەکەدا بە تایبەت گفتوگۆمان سەبارەت بەم بابەتانە کرد: مێژووی دووسەت ساڵی ڕابردوو وەک نموونەی داگیرکاریی پاکتاوی هەزاران ساڵەی داگیرکاریی لەسەر کۆمەڵی کوردەواریی و مێژوو و ڕۆڵی گەنج لە مێژوودا، هەروەها سەبارەت بەوەی پێویستە گەنج چۆن لە مێژوو بڕوانێت. هەروەتر بەگوێرەی ئەو کێشانەی لە کۆمەڵگەدا هەن، وەک ناسیۆنالیزم و ڕەگەزگەرایی و ئاینگەرایی و هتد... هەروەها ڕۆڵی ژن لە بەڕێوەبردنی کۆمەڵگەی تێكدانی هاوسەنگیی ژیان و کۆمەڵگە لەلایەن شارستانییەتی سەرمایەداریی شڕۆڤە کرا، بابەتێکی تر شیکاری ڕۆڵی گەنج و سیاسەتی پیرسالاریی لە سەرکوتی ماتەوزەی گەنجان، بەرەنجامیش گرنگیی دۆزینەوە و خستنەڕووی چارەسەر بۆ ئەو کێشانە خرایە ڕوو. لەبەر ئەوەی گەنج بە هێز و توانا و وزەیەکی ڕێکخراو و بە پرەنسیپ و خاوەن ئاسۆیەکی ڕوون، دەتوانێت پێشەنگایەتیی بۆ ئەم دۆخەی ئێستا بکات و وەچەرخانێک لە دۆخەکەدا بهێنێتە ئاراوە.

 

وەک دەرئەنجامی ئەم گفتوگۆیانەی ئەمڕۆ کران، گەیشتین بەم گەڵاڵەیەی خوارەوە:
•    ١. پێویستیی خوێندنەوەیەکی نوێ بۆ مێژووی کورد، هەر لە سەرەتای مێژووەوە، لە کوردیی بەراییەوە (پرۆتۆ-کورد)؛ هەروەها ڕۆڵی کورد لە پەیوەندیی بە کۆمەڵگە و  سەردەستانی ترەوە بخرێتە ڕوو.
•    ٢. ئەو پەیماننامانەی لە مێژووی هاوچەرخ و سەرەتای سەدەی بیستەمەوە بەستران و وایان کرد کورد وەلاوە بنرێت و گوێی لێ نەگیرێت و بکەوێتە بەر شمشێری قڕکردن و سڕینەوە، لەم ڕوانگەیەوە کار بکرێت تا ئەو مێژووە تراژیدییە دیسانەوە خۆی دووپات نەکاتەوە، جا کورد ببێتە خاوەنی دەنگی خۆی و بوونی خۆی بپارێزێت و لە سەدەی نوێدا ڕۆڵێکی کاریگەر و چالاکانە بگێڕت.
•    ٣. کارکردن بۆ هێنانەئارای پێکەوەژیان لە نێوان گەلان و تێپەڕاندنی ناسیۆنالیزم، چونکە ناسیۆنالیزم دەیەوێت ئاستەنگ و کێشە لە نێوان گەلاندا درووست بکات و گەلێک بە سەر گەلێکی دیکەدا زاڵ بکات.
•    ٤. پێویستە کار لە سەر ئەوە بکەین، ژنی ئەمڕۆ ئیلهام لەو ژنانەی نێو مێژوو  وەربگرێت کە ڕۆڵێکی چالاکانەیان گێڕاوە و تاڕادەیەک ڕاستەوخۆ بەشداریی بیادنانی مێژوو بوون. هەروەها کەموکووڕییەکانی ئەوانیش  ببینێت و زیاتر ڕۆڵ بگێڕێت و ببێتە پێشەنگێک  بۆ چارەسەری کێشەکاندا؛ هەروەتر چالاکانە بەرەنگاریی هەموو ئەو جیاکاریی و هەڵاواردن و چەوسانەوانە بێت وا لە سەر خۆی وەک ژن بە گشتیی و وەک تاکێکیش لە کۆمەڵگاکەیدا دەکرێتە سەری.
•    ٥. پەرە بە جۆرێکی ئایینداریی و باوەڕمەندیی بدرێت، کە دژ بەوە بوەستێتەوە بکرێتە ئامڕازێکی دەستی دەسەڵاتدارێتیی و ڕۆڵێکی کاریگەری لە پێکەوەژیاندا هەبێت.
•    ٦. هێنانەئارای کۆمەڵگەیەکی سۆسیالیستیی و دیموکراتیک کە هەر لە ئاستی خوارەوەی کۆمەڵگەوە، خەڵک خۆیان خۆیان بەڕێوە دەبەن. 
•    ٧. پێویستە گەنجان خاوەندارێتیی لە ناسنامەی خۆیان بکەن و بە ‌هێز و ورە و ئیرادە و داینامیکی خۆیانەوە، ڕۆڵی یەکلاکەرەوە لە وەچەرخانی کۆمەڵگەدا بگێڕن و ببنە پێشەنگی چارەسەری کێشەکان.

  گەنجانی باشووری کوردستان